پانزدهمین نشست «محفل ادبی فیض» برگزار شد

به گزارش لیزنا، محفل ادبی فیض با ارائه موضوعاتی چون «شاعر به مثابه شهروند-رسانه»، «بررسی عناصر سبک ساز در شعر»، معرفی کتاب «تاریخ شعر زنان» و شعرخوانی اعضای محفل، بصورت مجازی برگزار شد.

بُعدِ رسانه ای شعرِ امروز با تولید پیام‌های چندرسانه‌ای نمایان می شود

در بخش اول این نشست، محمود اکرامی فر با اشاره به ساحت رسانه ایِ شعر گفت: شاعر وقتی شعر می گوید، برای این است که پیامی به کسی برساند؛ برای برقراری ارتباط با دیگران است و می خواهد در قالب شعر، پیامش  را به دیگران برساند.

وی با بیان اینکه یک بازخورد می تواند پیامی به دنبال داشته باشد، افزود: در روزهای نه چندان دور شاعر تنها تولید کننده شعرش بود، آن هم به صورت مکتوب. در آن زمان شعر شاعر در روزنامه و یا دیگر رسانه های مکتوب و دیداری- شنیداری همانند تلویزیون و رادیو پخش می شد و دیگر قابل حذف نبود.

اکرامی فر تصریح کرد: بدین گونه در گذشته در چرخه مهندسی پیام، شاعر یک تولید کننده پیام، آن هم پیام مکتوب بود و توزیع به شرایط رسانه ای همچون روزنامه بستگی داشت؛ اما اکنون شاعر یک شهروند است و زمانی که اتفاقی در جامعه می افتد، با تولید شعر، ابراز وجود می کند. به این ترتیب می تواند شعرش را در قالب یک پیام به صورت نوشتاری، دیداری وشنیداری با بیان تمام احساسش منتقل و به این شکل پیام چندرسانه ای تولید کند.

شاعر یک رسانه است که باید مجهز به سواد رسانه باشد

وی افزود: در زمان حال شاعر قدرت تعیین، تولید و توزیع دارد. در هر زمان و با هر رسانه ای  که دلش می خواهد نسبت به انتشار شعرش اقدام می کند و قدرت حذف نیز دارد؛ در این حال منِ منفعلِ شاعر به حالت فعال در می آید و آن موقع احساس مفید بودن و موثر بودن به شاعر دست می دهد و رضایت مندی را بالا می برد. به عبارت دیگر در شرایط جدید شاعر تولیدکننده نیست؛ خودش یک رسانه است که تعیین، تولید و توزیع پیام را به عهده دارد. در رسانه امروز، شاعر توانایی حذف دارد اما در گذشته وقتی شعر در روزنامه یا شبکه سیما پخش می شد دیگر توانایی حذف نداشت. در اینجا بحث جدی سواد رسانه مطرح می شود. سواد رسانه لزوما این نیست که شما فقط این گوشی را بشناسید، بلکه باید گوشی و پیوست های گوشی را که یکی از آن ها مخاطب است به خوبی بشناسید. اگر منِ شاعر، مخاطب ِ پیام ِ خود را نشناسم، سواد رسانه ایی پایینی دارم؛ یعنی منِ شاعر توانایی ارزیابی، بازیابی و ارائه محتوا برای مخاطب خود دارم و مخاطب و پیام برای من تعریف شده است. اما شهوت و شهرت سبب می شود هر پیام نازل و نازیبایی را منتشر کنم. لذا شاعر برای اینکه دچار خطای کمتری بشود باید سواد رسانه ای  داشته باشد و با مجهز بودن به آن، به تولید و توزیع محتوای رسانه که همان شعر است، اقدام کند.

شاعر باید مخاطب شناس باشد

اکرامی افزود: در زمان حاضر شاعر باید مخاطب خود را بشناسد و در این شناخت بیان چند نکته ضروری است. نکته نخست، قدرتمند شدن مخاطبِ امروز است. همانطور که شاعر قدرتمند شده، مخاطب نیز قدرتمند شده است؛ یعنی مخاطب به راحتی می تواند من اکرامی را در فضای مجازی مسدود کند تا دیگر حرف و شعر مرا نشنود. نکته دوم، تنوع و تکثر فرستنده پیام است. دیگر چهار عدد شاعر مشهور نیستند که روزنامه با آن ها ارتباط بگیرد و صدا و سیما فقط آن ها را بشناسد و دعوت کند. هر شاعری که گوشی داشته باشد می تواند شعر را در قالب های رسانه ای مختلف منتشر کند. همین تنوع فرستنده سبب تنوع و تکثر محتوا هم شده است و در این بین شعر ضعیف هم منتشر می شود. این تکثرها علتش این است که هر انسانی خودش یک رسانه است. یک زمانی شهروند، شهروند بود؛ بعد شد شهروند ـ خبرنگار؛ اما حالا شده شهروند ـ رسانه! یعنی چون شهروند همه جا هست پس رسانه همه جا هست. نتیجه اینکه پنهان شدن خبر بسیار سخت است، پنهان ماندن شعر، کاری سخت است.

اکرامی با بیان اینکه در زمان حال ما با تکثر شعر و شبه شعر مواجه هستیم، افزود: مخاطب باید سواد شعری و ادبیاتی خود را افزایش دهد تا تشخیص بدهد، ‌ یک اثر، ‌ شعر است یا شبه شعر.

عناصر سبک ساز، مفاهیمی سیال اند

در بخش دوم این محفل، علی داوودی به بیان عناصر سبک ساز در شعر پرداخت و گفت: هر شاعر و یا نویسنده برای بیان آنچه که در ذهن دارد، از روشی خاص استفاده می کند که با شاعر و یا نویسنده دیگر فرق دارد که به اصطلاح ادبی به  آن سبک یک شاعر و یا نویسنده گفته می‌شود.

وی با اشاره به عناصر سبک ساز گفت: در سبک شناسی شعر سه عنصر سبک، شعر و زبان وجود دارد. هر سه مفاهیمی سیال و دستخوش تحول اند. نخست باید دید که شاعر در کدام چارچوب زبانی و سنتی جای گرفته، کدام امکانات زبانی و بیانی و ساختاری در دسترس او است.

سیر تکوین شعر زنان در گذر تاریخ ادبیات فارسی در قالب یک کتاب

فریبا یوسفی در بخش پایانی محفل فیض ضمن معرفی کتاب «تاریخ شعر زنان» گفت: این کتاب، حاصل جست وجو در متون گذشته، یافتن زنان شاعر و نوشتن از هنر شاعری آن ها است. نویسنده در آغاز نوشتن این کتاب به دنبال یک پرسش بود که چرا تعداد زنان شاعر اندک است و چه مانعی علت حضور کم‌رنگ زنان در حوزه شعر شده؛ لذا شروع به پژوهش می کند و جلد اول این کتاب که در هفت بخش است را می نویسد.

وی ضمن بیان سرفصل های اصلی کتاب، گفت: جلد اول این کتاب سال ۹۴ توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی چاپ شده و در آن ۱۹ شاعر زن معرفی شده است. در این کتاب تلاش شده، آن جا که زنان شاعر نادیده گرفته شده‌اند و از تجربه ی شعری آن ها حرفی به میان نیست، تحلیل و بررسی آغاز شود تا سیر تکوین شعر زنان در گذر تاریخ ادبیات فارسی تدوین و سهم هر شاعر و نقش آثار خلاقه ی آن ها در این جریان مشخص شود. شعر زنان بر اساس دوره ی تاریخی دسته بندی شده و به زمان، مکان و زندگی شاعر در بستر دوره ی تاریخی و جامعه‌ای که در آن زندگی‌کرده، اشاره شده است.

یوسفی در پایان گفت: جلد دوم مجموعه «تاریخ شعر زنان» مربوط  به زنان شاعر قرن هشتم و نهم هجری قمری است که هنوز به چاپ نرسیده اما جلد اول در سال ۱۳۹۷ به چاپ دوم رسید. این اثر برنده برترین پژوهش در هفتمین جایزه ادبی پروین اعتصامی شده است.

از دیگر برنامه های این هفته محفل ادبی فیض شعرخوانی شاعران داخلی و خارجی کشور همچون آنا برزینا (شاعری از اوکراین) و  محمدحسین ملکیان بود. همچنین ویدیوهایی از شعرخوانی اعضای محفل پخش شد. پخش کلیپ‌هایی از بیانات رهبری انقلاب در خصوص دوران اعتلای شعر معاصر و نیز شعرخوانی حمیدرضا برقعی در سوگ شهادت امام صادق(ع) از دیگر بخش‌های این محفل بود.

در ادامه برخی اشعار خوانده شده در این محفل آورده شده است:

شعر آنا برزینا از اوکراین

این خاک گهربار که ایران شده نامش

شیری است که مابین دو دریاست کنامش

مهتاب نشسته، سر هر گنبد این خاک

مانند کبوتر که نشسته است به بامش

از مرز فرا رفته به پیغمبری شعر

با سعدی و با مولوی از عشق، پیامش

شوقی ازلی دارم، با خاک عزیزش

عشقی ابدی دارم، در دل به دوامش

از شوق، مشرف بشو ای باد صبا تا

یک بار سلامم برسانی به امامش

شعر محمد حسین ملکیان (به مناسبت شهادت امام صادق(ع))

آن صبح رو که مطلع شعرم جبین اوست

موسی به دین اوست و عیسی به دین اوست

هر حلقه حلقه حلقه ی آن گیسوی شبش

آورده است سلسله ای را به مذهبش

پیچیدگی زلفش، حل المسایل است

با عقل و عشق، نیم نگاهش معادل است

زانو زده ست منطق و عرفان برابرش

حکمت نشانده فلسفه را پای منبرش

استاد حل مسیله با غمزه می شود

درد دلش دعای ابوحمزه می شود

هرکس که دیده جذبه ی او را موافق است

بهلول مبتلا به جنون نیست، عاشق است

از عطر او بهار گرفته است شمه ای

شیخ الائمه است، چه شیخ الائمه ای

او هرچه داشته سر پیمان گذاشته

از جان گذشته ای ست که از جان گذاشته

آتش زدند پشت در او که سال ها

پشت در تمامی شان نان گذاشته

آن قدر صادق است که از رزق بچه هاش

برداشته، برای یتیمان گذاشته

حق گفته ام اگر که بگویم پیمبر است

از خود به ارث بس که مسلمان گذاشته