داخلی
»گزارش
ششمین جلسه از سلسله نشست‌های سه‌شنبه‌ها با پژوهش برگزار شد
به گزارش لیزنا، چهارمین جلسه از سلسله نشست‌های سه‌شنبه‌ها با پژوهش با عنوان «از انتخاب موضوع تا انتشار یافته‌ها» و با موضوع « مبانی نظری استناد و پانویس‌ها» توسط معاونت پژوهشی و فرهنگی دانشکده ادبیات و علوم‌انسانی دانشگاه‌قم با تدریس دکتر مهدی محمدی عضو هیأت علمی رشته علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه‌قم در تاریخ 7 بهمن ماه 1399 به صورت مجازی برگزار شد.
دکتر مهدی محمدی درباره مطالبی که در مبانی نظری آورده می‌شود گفت: در این بخش کلیه مطالب مربوط به تعریف موضوع، تاریخچه موضوع، اهداف آن، کارکردهای آن، نظریه‌های مطرح در آن و تحولاتی که هر کدام از نظریه‌ها بعد از مطرح شدن ایجاد می‌کنند آورده می‌شود. مبانی نظری یا مدل مفهومی: در برخی از تحقیق‌ها، موضوعی با استفاده از مدل خاصی انجام می‌شود که بایستی در مبانی نظری تعریف آن مدل، تاریخچه، ساختار و اجزاء، کارکردها، تفاوت و تشابه آن با سایر مدل‌ها و علت انتخاب آن مدل مفهومی کاملا توضیح داده شود.
وی افزود: مبانی نظری چیست؟ به طور کلی اگر شخص داور یا خواننده هیچ شناختی از موضوع نداشته باشد بایستی بتواند با خواندن مبانی نظری از آن موضوع شناخت کافی بدست آورد و از اطلاعاتی نظیر موضوع، کارکرد موضوع، اینکه موضوع از چه زمانی آغاز شده و چه سیری را پیموده است و چه نظریاتی در آن حوزه مطرح شده است و هرکدام چه تحولاتی را بوجود آورده‌است؛ آگاهی یابد. مطالب این بخش باید در راستا و مکمل بحث باشد و از آوردن مطالبی که شکاف در موضوع ایجاد می‌کند و باعث گسست میگردد خودداری شود.
دکتر مهدی محمدی گفت: آیا مبانی نظری در همه‌ی نوشته‌ها به یک صورت است؟ در اینجا دو نکته حائز اهمیت است:
همه‌ی تحقیق‌ها باید مبانی نظری داشته باشند.
نوع مطالب هر نوشته‌ای در مقایسه با نوشته دیگر متفاوت است.
پیشینه تحقیق چیست؟ در این بخش باید سعی کنیم تا به سؤالات ذیل پاسخ دهیم
آیا در ارتباط با موضوع قبلا تحقیقاتی صورت گرفته است.
در صورتی که قبلا در آن حوزه تحقیقات انجام شده بود باید مشخص شود که تحقیق توسط چه شخص یا اشخاصی، در چه زمانی، با چه هدفی، به چه روشی و با چه ابزاری، بر روی چه جامعه‌ای و با چه نمونه‌ای و چخ نوع روش نمونه گیری انجام شده و چه یافته‌هایی در پی داشته‌است.
وی درباره تفاوت فصل دوم با سایر فصل‌ها گفت: در مورد مطالب این فصل بر خلاف فصل‌های دیگر می‌توان گفت که بخش اعظم آن برگرفته از مطالعه متون نوشته شده خواهد بود. اما در مورد رویکردهای کلی فصول می‌توان چنین بیان کرد که:
فصل اول حاصل دیدگاه خود محقق و مطالعه متون است.
فصل دوم بیشتر برگرفته از متون به همراه درصد کمی از دیدگاه خود محقق می‌باشد.
فصل سوم بیشتر دیدگاه خود محقق به همراه درصد کمی که برگرفته از متون است، می‌باشد.
فصل چهارم کاملا تحلیل خود محقق است.
فصل پنجم تحلیل‌های خود محقق است البته ممکن است برای تاکید و به منظور پشتیبانی از دیدگاه خود، به منابعی نیز اشاره کند.
وی گفت: در دسته بندی کلی می‌توان گفت که محقق برای تدوین هر بخش از فصل دوم به مهارت‌های ذیل باید مجهز باشد:
1.پیشینه: مهارت جستجوی اطلاعات در اینترنت، آشنایی با انواع پایگاه‌های اطلاعاتی، آشنایی با استراتژی جستجو، آشنایی با ساختار بخش پیشینه
قبل از هرگونه یادداشت برداری لازم است محقق:
ابزارهای یادداشت برداری خود را مشخص کند.
با اصول یادداشت برداری آشنا باشد.
با شیوه‌های یادداشت برداری آشنا باشد.
کدام روش برای یادداشت برداری بهتر است؟ از میزان وابستگی به کاغذ کاسته شود و به میزان رفاقت با رایانه اضافه شود.
چرا برای یادداشت برداری از کاغذ استفاده نکنیم؟ زیرا در استفاده از کاغذ مراحل یادداشت برداری اولیه، ترکیب فیش‌ها و تدوین نسخه اولیه، تایپ، ویراستاری، اعمال ویراستاری در نسخه نهایی تکرار می‌شود.
وی افزود: چرا رایانه بهتر است؟
نرم افزارهایی نظیر Mendeley، EndNote، Refrence Manager، Zoteroو ... برای مدیریت استناد و یادداشت برداری به کار می‌روند.
وی درباره اصول یادداشت برداری گفت:
چنانچه مطلب یادداشت شده از یک صفحه باشد شماره همان صفحه نوشته می‌شود.
اگر مطالب یادداشت شده از چندین صفحه باشد ابتدا شماره صفحه شروع سپس خط تیره و سپس شماره صفحه خاتمه نوشته می‌شود. مثلا: ص 120-122
اگر اطلاعات یادداشت شده از پانویس منبعی باشد بعد از نوشتن شماره صفحه شماره پانویس نیز ذکر می‌شود. مثلا: ص 99 پانویس 1
برای نوشتن شماره صفحه مطالب یادداشت شده از هر گونه شماره گذاری که خود منبع استفاده کرده، استفاده می‌کنیم. مانند: ص ط
تذکر: در هنگام یادداشت برداری بین «ص» و شماره صفحه به هیچ وجه از علامت هایی مانند نقطه یا کاما و ... استفاده نشود زیرا ممکن است آن علامت با صفر اشتباه گرفته شود.
وی درباره شیوه‌های مختلف یادداشت برداری گفت:نقل لفظ یا نقل مستقیم: پژوهشگر عین جملات و عبارات متن اصلی را نقل کند. این گونه نقل به دو دلیل صورت میگیرد:
نویسنده اصلی چنان با دقت به توصیف پدیده مورد نظر پرداخته که هر گونه دخل و تصرف در آن باعث خدشه دار شدن اصل فکر میگردد یا اینکه از ارزش نوشته می‌کاهد.تعریفی از مطلب ارائه کرده‌است.برای اینکار حداکثر می‌توان در کل پایان نامه20 درصد نقل مستقیم از منابع مختلف را به کار برد.
وی در پاسخ به سوال اگر در هنگام نقل مستقیم مطالب، در مطالب منبع اشتباهی وجود داشته باشد آیا محقق مجاز به اصلاح آن است؟ گفت: اینگونه نقل باید عینا مطالب منبع را منعکس کند از این رو اگر مشکلی در متن منبع بود باید نوشته شود منتها بلافاصله پس از مشکل، شکل صحیح آن داخل قلاب [صحیح...] نوشته می‌شود.
وی افزود: بر اساس قوانین APA اگر نقل مستقیم تا 40 کلمه باشد ابتدا و انتهای متن « » می‌آید اما الگر بیشتر از 40 کلمه باشد لازم است تا از دو طرف نوشته مقداری تورفتگی داشت. فاصله این سطور را نیز می‌توان کمتر یا بیشتر کرد یا فونت آن را تغییر داد که به نوعی مشخص باشد مطلب از جایی آورده شدهاست.
وی درباره نقل فکر یا نقل غیر مستقیم گفت: هرگاه عین عبارات متن اصلی چندان اهمیتی نداشت و پژوهشگر برای رعایت یکدستی در متن اثر خود ترجیح دهد اندیشه طرح شده در منبع مورد استفاده را به زبان و بیان خودش بازگو کند از این نوع نقل استفاده کرده‌است. در نقل فکر ممکن است طول نوشته متن اصلی کاهش یا افزایش داشته‌باشد اما آنچه که مهم است آن است که اندیشه اصلی مورد تحریف قرار نگیرد.
دکتر محمدی درباره خلاصه کردن گفت:: گاهی بیان اندیشه در منبع مورد استفاده با ذکر مثال و شرح و توصیف همراه است درحالی که پژوهشگر تنها به اندیشه اصلی نیاز دارد؛ از این رو محقق دست به تلخیص می‌زند. خلاصه گردن به 2 شکل صورت میگیرد:
اگر پژوهشگر قصد نداشته باشد لحن نوشته تغییر کند، در اینصورت با استفاده از نقطه گذاری بخش‌هایی را حذف و بخش‌هایی را حفظ می‌کند. بخش‌های حذف شده را نیز با علامت سه نقطه(...) نشان می‌دهد در واقع در این حالت نوعی نقل قول مستقیم همراه با تلخیص به‌کار گرفته شدهاست.
پژوهشگر بخش مورد نظر را مطالعه می‌کند و پس از اینکه آن را به خوبی دریافت، با بیان خود منعکس می‌سازد، که در واقع نوعی نقل غیر مستقیم تلخیص شده است.
وی درباره نقد و نظر گفت: گاهی در حین یادداشت برداری نکاتی به ذهن پژوهشگر می‌رسد که لازم است ثبت شود و احتمالا در دست‌نوشته منظور گردد. بهتر است که این دقت و توجه در تمام دوره یادداشت برداری بکار گرفته شود و لازم است پژوهشگر در نوشته خودش حضور جدی داشته باشد.
وی تصریح کرد: پانویس یا پانوشت شرح یا اظهار نظر یا ارجاعی است که در حاشیه متن جای میگیرد. در واقع بخشی از نوشته تحقیقی است که برای دادن اطلاعات بیشتر یا اعتبار بخشیدن به نوشته فراهم می‌شود. این بخش اگرچه جزء ضروری نوشته تحقیقی است اما از نظر ماهیت به گونه‌ای است که نمی‌توان آن را در متن نوشته جای داد. پانویس ممکن است در پایان همان صفحه، یا در انتهای فصل و یا در پایان نوشته ظاهر شود.
دکتر محمدی درباره انواع پانویس گفت: توضیحی: این نوع پانویس می‌تواند معادل یک کلمه به زبان(های) دیگر، شرح اصطلاح دشوار، توضیح نسبتا مفصلی درباره یک واقعه، پدیده، مکان یا شخص و یا نقد و نظر درباره مطلبی باشد که نویسنده حضور آن را ضروری می‌داند اما وارد کردن آن را در متن مناسب نداند. پانویس ارجاعی یا برون متنی: شامل مشخصات منبع یا منابعی است که مطلبی از آن‌ها نقل گردیده یا به طریقی از آن‌ها استفاده شدهاست. دلایل پانویس ارجاعی یا برون متنی: اعتبار بخشیدن به نوشته، رعایت جلوه‌های امانتداری. منابعی که در پانویس ارجاعی آورده می‌شود یکبار دیگر در پایان نوشته تحت عنوان منابع و ماخذ یا کتابنامه آورده می‌شود.
وی درباره پانویس ترکیبی گفت: از تلفیق پانویس توضیحی و پانویس ارجاعی پدید آمده‌است. این نوع پانویس غالبا زمانی شکل میگیرد که توضیح پانویس از منبعی دیگر اخذ شده باشد. در اینگونه موارد پس از اتمام توضیح، اطلاعات‌کتابشناختی متن مورد استفاده در داخل پرانتز می‌آید. به عبارتی این نوع پانویس هم شامل توضیح و هم شامل سند توضیح می‌باشد.
وی در ادامه درباره استناد گفت: عبارت است از سند قرار دادن سخن یا متن پیشینیان در امر تحقیق، بطوری که نویسنده مطالب آورده شده در اثر خود را به آثار نویسندگان دیگر که ربط موضوعی با تحقیق او دارد مستند می‌کند. به این ترتیب نویسنده بر نوشته خود اعتبار می‌بخشد و از استنادات به عنوان تایید نظرات خویش استفاده می‌کند.
انواع استناد
درون متنی
برون متنی
پایین همان صفحه
انتهای فصل
انتهای اثر
دکتر محمدی در پایان گفت: از جمله شیو‌های استنادی می‌توان به APA که در حوزه علوم اجتماعی کاربرد دارد، هاروارد که در اقتصاد به کار می‌رود، ونکوور که برای علوم پزشکی استفاده می‌شود، MLA که در حوزه علوم انسانی بخصوص زبان‌شناسی کاربرد دارد و... اشاره کرد. این شیو‌ه‌نامه‌ها نیز، هم قواعد استناد درون متن و هم استناد برون متن را در بر می‌گیرند.
گزارش: زهرا نحوی، دانشجوی کارشناسی ارشد علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی گرایش مدیریت‌اطلاعات دانشگاه‌قم
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.