جلسه هفدهم پژوهش در محیط وب برگزار شد

به گزارش لیزنا، جلسه هفدهم کارگاه آموزشی «پژوهش در محیط وب» از سلسله جلسات دورهمی علمی کتابداران استان قم که توسط کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی تشکیل می‌شود، همچون جلسات پیشین با پرسش و پاسخ در رابطه با مباحث جلسه گذشته آغاز شد.

دکتر طاهری در ابتدا به تعریف موتورهای کاوش شخصی یا سفارشی (custom or personalized search engine) پرداخت و گفت: موتورهای کاوش شخصی ابزاری هستند که در آن کاربر تعیین می‌کند، برای جستجو از چه منابع پیوسته و چه سایت‌هایی، و پیشینه‌های بازیابی شده با کدام الویت رتبه‌بندی شوند. به این معنا که منابع هدف بازیابی و رتبه‌بندی نتایج با تعیین اولویت از سوی کاربر و مطابق با ویژگی‌ها و نیازهای خاص وی انجام می شود. حتی تعیین فونت و اندازه حروف، نیز رنگ و چیدمان آیکون‌های محیط رابط در اختیار کاربر خواهد بود. به طور کلی موتور کاوش سفارشی یا شخصی، موتور کاوشی است که تمام قابلیت‌ها و ویژگی‌های (features) آن را کاربر تعیین می‌کند. به همین دلیل به آن personalized search engine یا custom search engine و اخیراً به آن programmable search engine می گویند که به معنی موتور کاوش قابل برنامه‌ریزی است.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی در این بخش به بررسی این نکته پرداخت که دلیل شخصی‌سازی موتور کاوش و لزوم ایجاد موتور کاوش سفارشی چیست؟ و افزود: از آنجایی که هر انسانی دارای نیازها و ویژگی‌های خاص (رفتار اطلاع‌یابی، الگوهای تعامل با سیستم‌های اطلاعاتی، نگرش، بینش، دانش زمینه و جز آن) خود است و این ویژگی ها منحصر به فرد بوده، و هیچ دو انسانی هم مثل یکدیگر نیستند، و این تفاوت‌ها باعث می شود که درک متفاوتی از محیط پیرامون خود، و مباحث و مفاهیم و پدیده ها اطراف داشته باشند، ضروری است سیستم‌های اطلاعاتی قابلیت‌ها و خدمات خود را با این ویژگی‌ها همخوان نمایند تا موجب افزایش رضایت کاربران گردند. اکنون تمامی سیستم های اطلاعاتی در دنیا به این نکته توجه دارند و تلاش می‌کنند تا این امکان را به کاربر بدهند که قابلیت‌ها و خدمات را متناسب با ویژگی های شخصی و نیاز اطلاعاتی خود تنظیم نماید.

"اما این امر چگونه محقق می‌شود؟" دکتر طاهری با اشاره به این پرسش گفت: این مسئله با قرار دادن امکاناتی در سیستم اطلاعاتی خود حاصل می‌شود که کاربر بتواند با به کارگیری این ویژگی ها و امکانات، سیستم اطلاعاتی را متناسب با نیاز خود، شخصی سازی یا سفارشی نماید. یکی از معیارهای ارزیابی سیستم های اطلاعاتی همین قابلیت شخصی سازی است که معیار مهمی قلمداد می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه گفت: موتورهای کاوش هم، به عنوان یکی از سیستم های اطلاعاتی از این رویکرد شخصی‌سازی پیروی می‌کنند و به این سمت در حرکت هستند.

در ادامه وی  به بیان ویژگی های موتورهای کاوش شخصی پرداخت و گفت: برخی کاربران (حقیقی یا حقوقی) دارای وب‌سایت شخصی هستند و نیاز است که برای وب‌سایت خود موتورکاوش شخصی طراحی نمایند. در این راستا، بهتر است که نام آن را همخوان با نام وب سایت یا رسانه وبی خود انتخاب کنند. بعد از طراحی، موتور کاوش کدی (اسکریپتی) را در اختیار کاربر قرار می دهد که با جای گذاری آن در بخش ریشه وب سایت (Root) می تواند یک موتور کاوش شخصی برای سایت خود بر مبنای موتور کاوش داشته باشد. این یکی از امکانات موتور کاوش سفارشی است. ویژگی یا قابلیت دیگری که موتورهای کاوش سفارشی دارند، بازیابی نتایج سفارشی است. به این معنا که این امکان را فراهم می کنند که کاربر، خود تعیین می نماید که از چه منابع پیوسته یا سایت‌هایی بازیابی صورت بگیرد، و نتایج بازیابی به چه صورت رتبه بندی شوند. حتی می توان تعیین کرد که بازیابی از برخی وب سایت‌ها انجام نشود. ویژگی بعدی آنها امکان پالایش جستجو است، یعنی ویژگی های خاصی به جستجوی خود بدهیم یا تمرکز جستجو روی ویژگی‌ها خاصی باشد. مثلا اگر مطلبی، برچسب (واژه یا عبارت) خاصی دارد بازیابی شود یا خیر؟ همچنین شما می توانید تمام شکل ظاهری موتور کاوش، اعم از فونت، رنگ و ... را بسته به سلیقه شخصی خود تغییر دهید. یا حتی از موتور کاوش شخصی خود از طریق شرکت در برنامه google AdSense کسب درآمد مالی داشته باشید. به این صورت که هر بازدیدی که انجام می شود، هزینه ای دریافت کنید. به عنوان نمونه، تبلیغات دو یا چند وب سایت معروف را در موتور کاوش خود قرار دهید. این دو سایت برای تبلیغات در موتور کاوش گوگل هزینه پرداخت می‌کنند، شبیه تبلیغات تلویزیونی، که با هربار کلیک روی آن وب سایت هزینه ای از طرف گوگل برای کاربر در نظر گرفته می شود. البته این امکان برای کشور ما که در تحریم‌های غیرمنصفانه انتقال‌های بانکی هستیم، وجود ندارد.

دکتر طاهری در این قسمت از کارگاه به معرفی کامل SEO پرداخت و گفت: سئو یعنی بهینه سازی موتورهای کاوش (search engine optimization). موتور کاوش گوگل، و دیگر موتورهای کاوش دارای روبات در وب، این امکان را فراهم کرده‌اند که اگر شخصی به سایت‌های دیگر پیوند دهد و سایت‌های دیگر نیز به سایت وی پیوند دهند، به علاوه رعایت دهها معیار دیگر، به ویژه با پرداخت هزینه به موتور کاوش، در زمان بازیابی نتایج، سایت شخصی او رتبه بالایی را در نتایج بازیابی به دست آورد.

وی افزود: در حقیقت سئو یعنی بهبود رتبه یک وب سایت در نتایج موتورهای کاوش، و تلاشی است که از طرف صاحبان وب‌سایتها یا با تسهیلاتی از سوی طراحان موتورهای کاوش انجام می‌شود. طرف دیگر، کاربر نهایی یا (end user) وجود دارد. تمام تلاش طراحان موتورهای کاوش و وب سایتها برای جذب این کاربران نهایی است. برای این کار باید به سراغ سئو و استفاده از شیوه‌ها و ترفندهای آن بروند. به هر حال همه تلاشها برای جذب بیشتر کاربران معطوف می گردد. از آنجایی که موتورهای کاوش نیز به فکر دستیابی به منافع خود هستند، برای افزایش کاربردپذیری خود کوشش می‌کنند. لذا از دید موتور کاوش، وب سایتی که از قابلیت های سئو استفاده می کند، نیز یک مشتری به حساب می آید. از این رو برای جذب آن یک سری امکانات ارائه می دهد تا جذب بیشتری داشته باشد. نوع دیگر کاربران افراد عادی مانند من و شما هستیم که اصطلاحاً (end user) یا کاربر نهایی گفته می شویم که از محتوای نمایه‌سازی و بازیابی شده توسط موتور کاوش بهره می‌بریم. موتور کاوش تکنیک هایی را، هم برای طراحان وب سایتها و هم برای کاربران نهایی به کار می برد تا رضایتشان را بدست آورد. در این راستا از خدمات شخصی‌سازی به نام (Custom search engine) یا (personalized search engine) یا (programmable search engine) استفاده می‌کند. صنعت سئو در مقابل این امکان قرار دارد. تا جایی که در هنگام فراهم شدن خدمات شخصی‌سازی، برخی از متخصصان از مرگ "مرگ سئو" (death of SEO) خبر دادند. در حقیقت اگر همه کاربران یک موتور کاوش شخصی داشته باشند، دیگر سئو کارآیی خود را از دست می دهد.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار امیدواری کرد در پایان این جلسه از کارگاه، پژوهشگران بتوانند موتور کاوش شخصی خود را طراحی کنند.

این عضو هیأت علمی دانشگاه در ادامه به چگونگی ساخت یک موتور کاوش شخصی اشاره کرد و تمامی مراحل آن را به طور کامل تشریح کرد.

وی گفت: ابتدا در گوگل عبارت (programmable search engine by google) را جستجو می کنیم. در وسط صفحه باز شده گزینه get started را کلیک می‌کنیم. سپس از طریق اکانت گوگل وارد حساب کاربری خود می شویم. در سمت چپ صفحه ای که باز می شود، گزینه new search engine را انتخاب می کنیم. در این صفحه گزینه اول مربوط به کاربرانی است که وب سایت دارند و در نظر دارند، برای وبسایت خود موتور کاوش شخصی طراحی کنند که در این صورت باید آدرس وبسایت خود را وارد نمایند. گاهی ممکن است وب سایتی در کار نباشد و فقط یک موتور کاوش شخصی طراحی شود که می توانیم از منابع پیوسته و وب سایت های مورد علاقه و هدف خود بهره ببریم، مثل کتابخانه ملی ایران (nlai.ir)، ایرانداک (irandoc.ac.ir) و ... مانند آنها.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: لازم به ذکر است که در وارد کردن آدرس سایت ها محدودیتی وجود ندارد و حدود 2000 آدرس وب سایت را می توانیم وارد کنیم که حتی می توانیم ترتیب بازیابی آن را نیز خود تعیین کنیم، به این ترتیب که هر سایتی اول نوشته شود اولویت بازیابی دارد، و پیشینه های آن نیز بالاترین رتبه را در نتایج می گیرند. نکته مهم این که علاوه بر آدرس سایت، آدرس صفحه را نیز می توان وارد کرد که فقط در همان صفحه از یک وب سایت جستجو صورت بگیرد. سپس می توانیم زبان مورد نظر خود را برای موتور کاوش انتخاب کنیم. همچنین می‌توانیم برای موتور کاوش خود نام انتخاب کنیم. اما به صورت پیش فرض نام home page شخصی ما را به عنوان نام موتور کاوش قرار می دهد. البته می توانیم آن را طبق سلیقه خود تغییر دهیم و نام مورد نظر را برای موتورکاوش شخصی‌مان تعیین نماییم. بعد از این تغییرات روی گزینه create کلیک می کنیم، به این ترتیب یک موتور کاوش شخصی ساخته ایم.

ویرایش مشخصات و تنظیمات موتور کاوش شخصی

در این قسمت دکتر طاهری مراحل ویرایش خصوصیات موتور کاوش شخصی را عنوان کرد و گفت: دوباره از همان مسیر وارد صفحه موتور کاوش شخصی می‌شویم و با کلیک روی گزینه edit search engine به ویرایش آن می پردازیم. به این ترتیب که در سمت چپ صفحه پیش رو، چندین گزینه به چشم می خورد. اولین گزینه setup است که ابتدا به بررسی قسمت های مختلف آن می پردازیم.

در قسمت setup : ابتدا باکس تغییر نام (search engine name) است که می توانیم نام موتور کاوش خود را تغییر دهیم. (search engine description) بخش دوم است، که در این قسمت توضیح مختصری درباره موتور کاوش می دهیم. ( search engine keywords): در این بخش می توانیم کلیدواژه های مورد علاقه خود را وارد کنیم. قست بعدی (edition) است که در قسمت (get code) یک کد در اختیار کاربر قرار می گیرد که از طریق آن می‌تواند در صورت تمایل آن را در ریشه وب سایت خود وارد نماید، تا موتور کاوش در سایت شخصی وی جای بگیرد.

(search engine ID) که شناسگر موتور کاوش شخصی مورد نظر است. (public URL) آدرس عمومی موتور کاوش شخصی ما است که با ارسال این آدرس برای دیگران، آنها نیز می‌توانند موتور کاوش ما را مشاهده و از آن استفاده نمایند. گزینه بعدی (image search) است که اگر این گزینه فعال شود، موتور کاوش شخصی ما می تواند تصاویر را هم بازیابی کند و در نتایج نشان دهد. (safe search) امکانی است که اگر فعال شود، جستجوی سالمی خواهیم داشت، و موتور کاوش از وب سایتهای غیر اخلاقی و وب تاریک نتایجی را بازیابی نمی کند. گزینه بعد (region) یا منطقه جغرافیای مد نظر ما است  و می توانیم با فعال کردن آن تعیین کنیم وب سایتهایی بازیابی شده مربوط به کدام منطقه جغرافیایی باشند. به عنوان مثال اگر ایران را انتخاب کنیم، وبسایتهای ایرانی را بازیابی می کند.

سپس گزینه (language) است که پیشتر گفته شد، و با آن می توان زبان موتور کاوش را تعیین کرد. در قسمت بعدی (sites to search)، سایتهایی که موتور کاوش مجاز به جستجو در آنهاست را اضافه یا کم کنیم. حتی در این قسمت این امکان وجود دارد که برای هر وب سایت یک برچسب یا label تعریف کنیم که با قرار گرفتن روی آدرس سایت، لیبل آن نیز نمایش داده شود. قسمت بعدی مربوط به مدیران وب سایت (کاربرانی که دارای وب سایت شخصی هستند) بوده، و بحث چگونگی نمایه‌سازی موتور کاوش است که توضیح آن از حوصله این کارگاه خارج است.

گزینه (search the entire web) اگر فعال باشد، بعد از سایت‌های تعیین شده توسط کاربر و بازیابی از آنها در نتایج، از سایتهای دیگر نیز بازیابی صورت می گیرد. (programmatic access) از طریق این قابلیت، ممکن است به دلایل مختلف از جمله قوی نبودن زیرساختهای فنی بخواهیم تعیین کنیم که حداکثر تا 10 هزار درخواست در روز دریافت شود. گزینه بعدی (restrict pages using knowledge graph entitles) است که با کمک این گزینه، تعریف می کنیم که نتایج جستجو به وب سایت هایی محدود شود که دارای نمایش معنادار جعبه دانش (knowledge box) گوگل برخوردارند و از وب سایت هایی استخراج می شوند که از راهکارهای تولید جعبه دانش استفاده کرده اند. مانند تصویر ذیل:

شبیه قابلیت قبلی، در گزینه (restrict pages using schema.org type)، می توانیم نتایج را محدود کنیم به وب سایت هایی که دارای انواع منابع وبی خاصی هستند که از استاندارد فراداده ای schema.org برای تولید فراداده و توصیف منابع خود استفاده نموده‌اند. به عنوان مثال فقط نوع خاصی از منابع وبی مانند سخنرانی، مقاله، کتاب و جز آن  بازیابی شوند. این یکی از قابلیت های جدید موتورهای کاوش شخصی و متناسب با وب معنایی است. در اینجا معرفی کارکرد گزینه های تب اول setup به پایان می رسد. به تصاویر ذیل توجه کنید:

در تب دوم ads، می توانیم تبلیغات سایت خود را قرار دهیم که با هر بار کلیک روی سایت درصدی از درآمد سایت به ما تعلق گیرد، که البته چنان که قبلا اشاره شد، این امر در ایران امکان پذیر نیست. در تب users می توانیم کاربران مختلفی را اضافه کنیم که در این صورت دو یا چندین کاربر بتوانند دسترسی به تنظیمات موتور کاوش مورد نظر داشته باشند. تب آخر این بخش (advanced) است که در این قسمت دو گزینه وجود دارد با عنوان context و annotation. در قسمت (search engine annotation) به معنی گزاره‌مان، می توانیم توضیحاتی را اضافه کنیم. مانند اینکه تعیین کنیم در موتور کاوش، چه وب سایت هایی در بر گرفته شود و چه وبسایتهایی در بر گرفته نشود. به این معنی که با استفاده از این امکان یک سری از وبسایتها را وارد می کنیم که بازیابی از آنها انجام شود و یک سری دیگر را حذف می نماییم که از آنها بازیابی صورت نگیرد.

قسمت بعدی (context search engine) است که به وسیله آن موتور کاوش می تواند قابلیت بارگذاری (آپلود) و انتقال (دانلود) همه مطالب را داشته باشد. به این ترتیب تنظیمات بخش setup موتور کاوش سفارشی خود را انجام داده ایم.

دکتر سید مهدی طاهری مدرس کارگاه در پایان این جلسه گفت: در جلسات آینده به بخش‌ها و قابلیت‌های دیگر موتور کاوش شخصی خواهم پرداخت.

گزارش : بنت‌الهدی موحدی‌محب