تجهیز منابع الکترونیک، صوتی و فیزیکی کتابخانه های دانشگاهی بررسی شد

به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست بررسی «تجهیز کتابخانه های دانشگاهی (کتاب های فیزیکی،الکترونیکی و صوتی)» با حضور سید ابراهیم عمرانی، دبیر شورای تامین منابع وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر فرزانه فضلی، معاون مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر زهرا نجف زاده، مدیر امور کتابخانه ها و اسناد علمی دانشگاه آزاد اسلامی و دکتر حمید افتخاری، رئیس کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه آزاد اسلامی روز شنبه 31 اردیبهشت 1401 در سرای علمی-فرهنگی دانشگاهی سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

در آخرین نشست سرای علمی-فرهنگی دانشگاهی در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران به بررسی تجهیز منابع الکترونیک، صوتی و فیزیکی کتابخانه های دانشگاهی پرداخته شد.

ابراهیم عمرانی، دبیر شورای تامین منابع وزارت علوم و تحقیقات و فناوری در این نشست گفت: تجهیزات دانشگاهی سال هاست که با مشکل بودجه رو به رو شده است که این ها نتیجه تحریم های ارزی است که تا به حال با آن مواجه شده ایم. تا سال 1390 تقریبا می توانیم بگوییم کتابخانه ها را از لحاظ منابع الکترونیکی و صوتی و همینطور فیزیکی تجهیز نگه داشته ایم. من بیش از چهل سال رئیس کتابخانه دانشگاه تهران بودم و از سال 1370 کنسرسیوم کتابخانه های دانشگاهی را راه اندازی کردیم و  موفق به جلوگیری از خریداری کتابهای اضافه شدیم که به نظر خودم خوب در این عرصه عمل کردیم.

عمرانی در ادامه گفت: آیفل موسسه ایست که در کشورهای آسیایی و آفریقایی و اروپای شرقی اقدام به ایجاد کنسرسیوم می کرد و برای همه کنسرسیومها با ناشران مذاکره می‌کرد و هنوز هم تشکیلات متمرکزی دارد. زمانی که به ایران آمد تا برای ایران کنسرسیوم ایجاد کند، عمر کنسرسیوم ما دهساله بود. ما از دوره چاپی دانشگاهها را دور هم آورده جمع کرده بودیم و وقتی پا به حوزه منابع الکترونیک گذاشتیم که حتما باید کنسرسیومی می‌شدیم، چون در غیر اینصورت هزینه هایمان بالا می‌رفت، کنسرسسیوم و تشکیلات آماده ای داشتیم.

وی افزود: شهریور 90 یک مقطع تاریخی برای همه دانشگاههای ایران است، چون با جهش ارزی سال 1390 از هر دلار نزدیک به 1000 تومان، تا پایان سال به 3800 تومان رسیدیم و چون این اتفاق وسط سال افتاد و بودجه ای برای آن پیش بینی نشده بود، همه دانشگاههای ایران، وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد همه بدهکار شدیم و در سالهای پس از آن کار دفاتر هر سه ما بیشتر از مدیریت خرید و مجموعه سازی،‌ مدیریت بدهی است و از امروز به فردا فرستادن ناشران.

عمرانی در رابطه با کتاب های الکترونیک گفت: مشکل کتابهای الکترونیک این است که اگر یکبار به صورت تمام متن درسامانه های دانشگاهی ما منتشر شود آن کتاب را از دست خواهیم داد. ما ابتدا باید به چگونگی حفاظت و حمایت های لازم برای قراردادن کتاب های الکترونیک در سایت های دانشگاهی به صورت تمام متن بیاندیشیم و بعد در این جهت اقدام کنیم.

دکتر فرزانه فضلی، معاون مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکی کشور در ادامه گفت: موضوع بحث تجهیز کتابخانه های دانشگاهی از جمله تامین منابع فیزیکی،الکترونیکی و صوتی، قطعا یکی از دغدغه های ما در وزارت بهداشت است. مرکز ما به عنوان مرکز انتشارات بهداشت، هم تولید منابع الکترونیکی و صوتی و هم تولید و انتشار کتاب های فیزیکی را پیگیری میکند. دغدغه ای که ناشران در این حوزه دارند، دغدغه کتابخانه های ما هم در کتابخانه های علوم پزشکی بوده و هست. در واقع این مسائل جزء ضرورت های کتابخانه های دانشگاهی ما محسوب می شوند.

فضلی در ادامه گفت: بحث تامین مالی برای تامین منابع علمی ما وجود دارد که بحث منابع علمی و چاپی در وزارت بهداشت از اهمیت قابل توجهی برخوردار است و به دلیل بدهی ها و هزینه های گزافی که تحریم ها به وجود آورده اند تامین منابع دانشگاهی را خیلی سخت کرده است. اما آن چیزی که به صورت کوتاه مدت وجود دارد نوع ارتباط کتابخانه های دانشگاهی با ناشران دانشگاهی ما است. باید بتوانیم ارتباط موثر و خوبی بین این دو حوزه برقرار کنیم تا شاهد موفقیت های روز افزون و راهکارهای مناسب در جهت پیشرفت تجهیز کتابخانه های دانشگاهی باشیم. در موضوع کووید قطعا مقداری از هزینه های ما بیشتر در راستای دغدغه های درمان گرایش پیدا کرد اما در سالی که پیش رویمان هست با بازگشایی دانشگاه ها همه ی کتابخانه ها از جمله کتابخانه های علوم پزشکی به تکاپو برای تامین منابع علمی خود برآمده اند. قطعا در سال پیش رو با تعامل مرکز انتشارات وزارت بهداشت با مراکز انتشاراتی دانشگاهی اتفاقات خوبی در جهت تامین منابع دانشگاهی خواهیم داشت که البته متاسفانه هنوز دانشگاه هایی را داریم که از سامانه پند کتاب خرید کرده اند ولی هنوز کتابها و منابع مورد نیازشان به دستشان نرسیده است. جلب اعتماد متقابل و تامین اعتبارات می توانند گام خوبی برای پیشرفت در این عرصه باشند و باعث ایجاد ارتبط موثر و تداوم ارتباط هم برای ناشران و هم برای کتابخانه های دانشگاهی باشد.

فضلی در پایان گفت: حقیقتا من در وزارت بهداشت کلیه موضوعات کتاب های الکترونیکی و حرکت به سمت انتشار کتاب های الکترونیکی را به دو بخش ناشران دانشگاه های دولتی و ناشران بخش خصوصی تقسیم کرده ام، ناشران دانشگاه های دولتی که ساز و کار آن ها و سیاست گذاری آن ها با ماست که سعی داریم آن ها را در راستای حرکت به نشر الکترونیک پیش ببریم، منتهی این فقط بخشی از حوزه نشر در علوم پزشکی است و بخش اعظم و بزرگی به بخش خصوصی کشور تخصیص داده شده که دست وزارت و علوم بهداشت برای سیاست گذاری ها و ساز و کار های آن ها باز نیست اما پیشنهاد من به ناشران بخش خصوصی این است که سامانه ای برای بارگزاری کتاب های الکترونیکی فراهم سازند که حق و حقوق مادی و معنوی کتاب ها برایشان محفوظ باشد. ما حتما باید به سمت دسترس پذیری آسان و سهل الوصول انتشار الکترونیک کتاب های حوزه دانشگاهی حرکت کنیم.

دکتر زهرا نجف زاده، مدیر امور کتابخانه ها و اسناد علمی دانشگاه آزاد اسلامی پیرو تایید بیانات دیگر اعضای مهمان نشست در ادامه گفت: دانشگاههای آزاد هم مانند دانشگاه های دولتی با یکسری مسائل و موانعی رو به رو هستند. به خصوص دراین دوران دو سال کووید که دانشگاه ها تعطیل بود و آموزش مجازی بیشتر صورت می گرفت، می شد خیلی بهتر در حوزه انتشار کتاب های الکترونیکی و چاپی عمل کرد و فرصت خوبی هم بود، متاسفانه استقبال خوبی صورت نگرفت. از سال 1390 که بحث تامین منابع الکترونیکی به معاونت وقت واگذار شد از تمام واحد ها نظر سنجی کردیم که چه منابعی را چه فارسی یا لاتین و یا الکترونیکی و صوتی مورد نیازمان هست و برآوردهای را لازم برای تامین همه این منابع به خوبی انجام دادیم.

وی افزود: در سال 1390 که بحث تحریم ها پیش آمد عملا دانشگاه ها را وارد یک بحث دیگری کرد. همچنین تامین منابع برای سازمان ها سخت شد که تا الان هم با این هزینه های گزاف رو به رو هستیم و مانع مهم برای تامین منابع در این حوزه به شمار می رود. اما الان هیچ محدودیتی برای تامین منابع الکترونیکی از جمله تامین و تهیه مجله های اشپرینگر نداریم. در این دو سال که با بحث بیماری کووید مواجه بودیم دچار کمبود بودجه بودیم. با نظر سنجی هایی که در طی سال در کتابخانه های دانشگاهی انجام میشد به تامین بودجه های مالی کتابخانه های دانشگاهی پرداخته شد.

دکتر حمید افتخاری در ادامه به دو نکته اشاره کرد و گفت: برداشت من این بود که عمده بحث ما به سمت تامین منابع کتابخانه ها از منابع ناشران داخلی پیش برود. بدهی های سنگین دانشگاهها حتی اجازه پرداخت بدهی های ما به اشپرینگر که مجله های ما را تامین و نگهداری می کند را نمی دهد. اشپرینگر برای تامین و حفاظت منابع ما بحث تحریم ها را دور زده است که خود این دور زدن تحریم ها دارای چالش های بسیاری برای آن ها بوده است.

وی افزود: در حوزه تامین منابع دیجیتالی قطعا فقط موضوع داشتن بودجه نبوده و نیست بلکه ما باید ببینیم اصلا آمادگی همکاری آن ها با ما وجود دارد که از جمله بحث های مهم در این حیطه به شمار می رود. از وزارت علوم و بهداشت با توجه به دارا بودن ابزار های حاکمیتی انتظار می رود که بهتر و بیشتر بتوانند این منابع را برای ما تامین کنند.

او ادامه داد: اما بحثی که  در رابطه با منابع داخلی وجود دارد این است که هزینه هایی چاپ به شدت بالا رفته و تامین بودجه در این زمینه نسبت به سال های قبل افزایش قابل توجهی داشته است. باید یک راهکاری برای تامین منابع جدید درخصوص تامین هزینه های ناشران و چگونگی کمک به ناشران در این حوزه بیاندیشیم. ما در تلاش هستیم که زیر ساخت هایی بین وزارت علوم و دانشگاه آزاد برای تامین منابع و بودجه لازم آنها را ایجاد کنیم.

افتخاری در پایان گفت: مسئله دیگر این است که ارتباط بین ناشران و دانشگاه ها با مجموعه دانشگاهی آنطور که باید و شاید نیست. با توجه به اینکه عمده انتشارات ناشران دانشگاهی به سمت استفاده در تدریس می رود اما اطلاع رسانی کتاب هایی که منتشر می شود به دانشگاه های ما کم است و ما خیلی از اوقات متوجه تولید و انتشارات کتاب های دانشگاهی نمی شویم این نقص تاثیر گذار و مهمی در این حیطه است که حتما باید در صدد برطرف کردن آن برآییم. در واقع ما باید مطلع شویم که چه کتابهایی و درچه حوزه هایی منتشر شده است تا بتوانیم که در حوزه دانشگاهی از آن ها استفاده مثمر ثمر داشته باشیم.

گزارش: غزاله ورقائی