داخلی
»برگ سپید
معمولا خیلی از والدین بر این باورند که فرزندانشان باید در مدرسه خواندن و نوشتن بیاموزند. بنابراین موضوع مطالعه و کتابخوانی او را بیشتر در سالهای ابتدایی مدرسه جدی میگیرند. در واقع از نظر تعدادی از والدین تربیت یک فرزند کتابخوان از سالهای ابتدایی مدرسه آغاز میشود و شاید مهمترین کاری که بیشتر آنها در جهت ایجاد فرهنگ کتابخوانی در کودک خود انجام دهند این باشد که در سالهای کودکی برای فرزندشان کتابهای رنگ آمیزی تهیه کنند یا نهایتا فرزندان خود را هر از گاهی به کتابفروشی یا نمایشگاههای کتاب برده و برایشان انواع کتابهای شعر و داستان و نقاشی بخرند و این داستان تا زمان مدرسه کودک ادامه دارد. باید بگوییم که این باور اشتباهی است که کتابخوان شدن کودک خود را به مدرسه بسپاریم. در واقع افرادی که نقش مستقیم در تربیت کودک کتابخوان دارند همان پدر و مادر و خانواده کودک هستند.
امروزه با توجه به افزایش سطح آگاهی افراد و والدین، مقالات، کتابها و حتی کارگاههای بیشماری با موضوع تربیت فرزند جهت مطالعه و استفاده در دسترس افراد قرار گرفته است. باید بگوییم همانطور که تربیت فرزند در مراحل رشد و با اهداف مختلف اصول و قوانین خود را دارد، تربیت کودک کتابخوان هم اصول و قواعدی دارد که والدین از ابتدا باید با آنها آشنا باشند. معمولا هدف اصلی هر والدی انجام فعالیتهایی در جهت بهبود زندگی فرزندش است. آنها کتابهای فرزند پروری را میخوانند، درباره موضوعات مختلف و حل تعارضات کودکان تحقیق میکنند، اما در این میان سوال اساسی وجود دارد این است که تربیت فرزند کتابخوان از چه سنی شروع میشود؟
تربیت کودک کتابخوان قواعدی دارد که نیاز است والدین در جهت آن آموزش صحیح دیده و حتی از همان ابتدای بارداری خود را برای این موضوع آماده کنند. یکی از حساسترین دورههای زمانی در رشد و یادگیری کودک، از بدو تولد تا پنج سالگی است. به همین علت داشتن یک فرزند اهل مطالعه پروژهای است که پایههای آن از همان روزهای ابتدایی تولد فرزند آغاز میشود.
افراد زیادی در جهان در راستای فرهنگ کتاب و کتابخوانی و نکات تربیتی آن، به فعالیت پرداخته و به صورت عملی با تهیه کتابها و مقالات ارزشمندی در این موضوع کار کردهاند. یکی از این افراد پاملا پاول نویسنده آمریکایی و ویراستار کتاب ریویو نیویورک تایمز است. او در سال 2011 به تایمز پیوست و به عنوان سردبیر کتاب کودکان فعالیت داشت[1]. او نویسنده کتابهای «بگذارید دوباره حوصله بچه‌تان سر برود» و «چرا باید سراغ کتابهایی بروید که از آنها متنفرید» است. کتاب بعدی او که موضوع مورد نظر ماست، کتاب "چگونه یک فرزند کتابخوان تربیت کنیم؟" است. ترجمه این کتاب را خانم سمیه اصلاحی و مصطفی جوکار انجام داده‌اند. این کتاب در تهران و توسط انتشارات کوله پشتی در سال 1399 منتشر شده است.
اینکه بچهها از چه زمان نیاز به مطالعه دارند و از چه زمان باید روی کتابخوانی آنها کار کرد دغدغه بسیاری از والدین است. نویسنده این کتاب با توصیه های عملی و کاربردی با استفاده از مراحل رشد کودک به والدین و خوانندگان توصیههای لازم تربیتی برای رسیدن به این هدف را بیان میکند. پاملا پل با تقسیم بندی مراحل زندگی به چهار بخش و ارائه برنامهای در هر بخش، به هر کدام به صورت جداگانه میپردازد. هر صفحه از کتاب در بردارنده‌ی اطلاعات مفیدی مانند ساخت کتابخانه‌ی خانوادگی، استفاده از اینترنت، اختصاص زمانی برای مطالعه‌ی تمامی اعضای خانواده و ... اشاره کرد.
یکی از موارد جذابی که در این کتاب بسیار به آن تاکید شده است خواندن کتاب با صدای بلند از دوران جنینی است. چنانچه در ابتدا با موضوع مطالعه برای فرزند بلافاصله پس از تولد شروع شده و طی آن خواننده با چگونگی خوانش کتاب برای نوزادان آشنا میشود. در بخش بعد با توجه به مراحل رشد به کتابخوانی برای کودکان نوپا پرداخته و هر آنچه در این دوران درباره روشهای کتابخوانی باید بلد باشیم، بیان کرده و در ادامه به نکاتی حرفهای درباره بلندخوانی برای کودک نوپا پرداخته است.
از جمله پاراگرافهای درخشان این کتاب بخشهای «انتخاب کتاب برای نوپاها» و «کتابدار بچهها» و «کتابفروشیها عاشق بچهها هستند» است. همچنین درانتهای هر فصل از کتاب، کتابها و منابعی مصور و داستانی مختص هر دوره از رشد کودک معرفی شده است که تصویرگری هر بخش توسط یک هنرمند متفاوت انجام شده است.
از طرفی برای هر گروه سنی کودک و نوجوان، لیستی از کتابهای پیشنهادی با توضیحی کوتاه درباره آن وجود دارد. در انتهای کتاب و در بخش پنجم آن با عنوان «کتابهای دوست‌داشتنی بیشتر: براساس موضوع و سطح مطالعه‌ی کودک» نیز یافت میشود که شامل توصیههایی کارشناسانه برای والدین و مربیان است. در واقع این کتاب خلاصهایست از اینکه چگونه کودک ما از مرحله «کتابخوان تازه کار» به «کتابخوان مستقل» تبدیل شود.
در بخش انتهایی کتاب نویسنده به معرفی کتابهایی بر اساس موضوعهای «خندهدار، اشکآور، شخصیتهای عالی دختر یا پسر، مهربانی و همدلی و پذیرش هویت خود در میان دیگران» پرداخته است. در واقع میتوان نقطه طلایی این کتاب را همین معرفی کتابها دانست.
باید اشاره کرد فهرست کتابهایی که در این کتاب معرفی شدند (با توجه به اینکه کتاب ترجمه است و نویسنده آن آمریکایی است) از منابعی است با فرهنگ و آداب و رسوم همان منطقه نوشته شده است. در ایران ما هم مراکز و رسانههایی هستند که هر ساله فهرستی از کتابهای معتبر و خواندنی را برای کودکان و نوجوانان معرفی میکنند. مهمترین منابع معرفی کتاب برای کودکان و نوجوانان شورای کتاب کودک و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان است که هر ساله لیستی از کتابهای مفید و خواندنی برای گروههای سنی مختلف و در موضوعات مختلف معرفی میکند. همچنین کتابک و کتاب هد هد هم سایتهای مفید و روزآمدی برای اطلاع از جدیدترین منابع و کتابهای مفید برای کودک و نوجوان است. شورای کتاب کودک هر ساله فهرستی از آثار برتر ادبیات کودک و نوجوان را از میان آثار تالیفی و ترجمه منتشر شده، معرفی و به آثار برگزیده و شایان تقدیر، جوایز مختلفی اهدا میکند. با توجه به اینکه هدف اصلی شورای کتاب کودک شکوفایی ادبیات اصیل ایرانی برای کودکان و نوجوانان است، والدین و مربیان میتواند با مراجعه به سایتهای ذکر شده از جدیدترین و برترین کتابهای مفید در موضوعات و ردههای سنی مختلف برای فرزندان خود اطلاع پیدا کنند.
در قسمتی از کتاب درباره کتابخوانی برای نوزادان آمده است:
وقتی در حال بلند خواندن کتاب هستید، ببینید که آیا کودک کتابخوان تازه‌کار شما می‌خواهد به صفحات کتاب نگاه بیندازد یا نه. در ابتدا می‌توانید فقط به واژه‌هایی اشاره کنید که می‌دانید فرزندتان بلد است و قبلاً خودش آنها را خوانده. وقتی درنهایت متوجه شدید که فرزندتان میتواند یک جملۀ ساده را بدون هیچ مشکلی بخواند، آرام‌آرام سراغ مراحل دیگر بروید. می‌توانید صفحات را یکی‌درمیان بخوانید. بسیاری از کتابهایی که برای خوانندگان تازه‌کار هستند، ویژگی‌های جذاب مشابه یا متفاوت دارند. مثلاً کار خلاقانۀ مو ویلمز به نام سری کتابهای فیل و خوک87 بسیار سرگرم‌کننده است: هر دوی شما می‌توانید «نقش» یکی از این‌دو دوست را بازی کنید. سیاست داشتن شما بسیار حائز اهمیت است؛ یعنی به‌جای اینکه بگویید «بذار ببینم این تیکه رو چی می‌گی»، بگویید «خیلی دوست دارم این بخشِ داستان رو از زبونت بشنوم» یا «الان نوبت باباییه که به حرفات گوش بده».
وقتی او با صدای بلند شروع به خواندن کتاب میکند، در کمال احترام به خواندنش گوش دهید، وسط حرفش نپرید و اگر هم جمله یا واژه‌ای را غلط می‌خواند، صبر کنید خواندنش تمام شود تا موارد را به او گوشزد کنید. دبیران روش مونته‌سوری می‌گویند: «به او یاد بده، نه اینکه غلط جمله‌اش را بگیری.» شاید با خودتان بگویید غلط‌گرفتن‌های جزئی به جایی برنمی‌خورند، اما این کار شما عاقبتی جز کاهش اعتماد‌به‌نفس و از بین بردن انگیزۀ کودک در پی ندارد.
سخن آخر
امروزه با توجه سبک زندگی ماشینی و استرسهای فراوانی که در این نوع زندگی، لاجرم انسان و فرزندان آدمی را درگیر خود میکند پرداختن به کتاب و مطالعه امری است که میتواند راه را برای رشد و پیشرفت و تجربههای جدید هموار سازد. فرزندان ما با وارد شدن به دنیای داستانها و کتابها میتوانند راههای میانبر پیش برده توسط دیگر افراد را تجربه کنند. از آنجایی که پدیده اینترنت و دنیای زندگی دیجیتالی هزاره سوم، منجر به درجا زدن انسان در یک مکان و استفاده از تجربههای دیداری است و از طرفی سهل الوصول بودن استفاده از زندگی ماشینی میتواند باعث توقف خلاقیت و شروع درجا زدن انسانها در یک دایره تعریف شده شود و این که این روند ممکن است تا آخر عمر با او بماند؛ به نظر میرسد بهترین راه حل برای حرکت مثبت و رو به رشد آدمی برای درک دنیاهای جدید و برقراری روابط موثر، پرداختن به فرهنگ کتابخوانی و تربیت کودکان کتابخوان از راه پناه بردن به آغوش پر مهر کتاب است که تجربیات خویش را بی دریغ در اختیار آدمی قرار میدهد.
مشخصات کتاب
پل، پاملا؛ روسو، ماریا. چگونه یک فرزند کتابخوان تربیت کنیم؟. مترجمان: سمیه اصلاحی و مصطفی جوکار. تهران: کوله پشتی، 1399.
منابع
درباره نویسنده متن
من سمانه عباسی منتظر بر آستان دهه 40 نفس میکشم. زاده شهر کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه(س)، قم هستم. در حال حاضر کتابدار بخش اطلاع رسانی کتابخانه کوثر دانشگاه قم و دانشجوی کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش شناسی گرایش کتابخانه دیجیتال هستم.
علاقمندی من در حوزه کتابخانه و کتابخوانی، هنر، شعر و نقاشی است.
دل خوشیهایم:
گوشهای دنج، جرعهای کتاب
بوم نقاشیام و رنگ و قلم به ضمیمه آهنگی از طراوت زندگی...
خاطری خوش و چند کلمه گفتگوی صمیمانه با خانواده و دوستانم، به خصوص همسرم و دو گل باغ زندگیم سینا و مریم است.
------------------------
[1] . https://www.iranketab.ir/profile/17345-pamela-paul
الان داشتم برگ سپید رو بالا پایین میکردم چشمم خورد به اسم معرفی کننده‌ی این کتاب، گفتم عه نکنه این، خانم عباسی دانشگاه خودمونه! :-)
دیدم بعلهههه! مسئول محترم کتابخونه‌ی کوثر هستن!
آخه من از اول نمیدونستم کتابخونه‌ی کوثرِ دانشگاه دخترونه‌س، عضو شدم، بعد خانوم عباسی منو شوت کرد بیرون :)))) ولی خداییش خیلی محترمانه :-)
و اما در مورد معرفی این کتاب فقط میتونم یه جمله بگم و اونم اینکه با خوندنِ معرفی ایشون، به پژوهش‌های میان‌رشته‌ای علاقمندتر شدم.
خانوم عباسی درواقع اینجا به کسی مثل من که رشته‌ی متفاوتی رو می‌خونه، نشون داده که رشته‌هایی مثل اطلاعات و آمار و دانش‌شناسی یا حتی کتابداری و غیره، چقدر می‌تونن در فرآیندهای پژوهش در بقیه‌ی رشته‌ها موثر باشن. البته به شرطی که ما دانشجوها در هر رشته‌ای که هستیم، درست درس بخونیم.
بازم ممنون؛ هم از ایشون و هم از برگ سپید.
این کتابی است که ما کتابدارها قبل از معرفی آن به دیگران باید حتما اول خودمان بخوانیم.
در معرفی این کتاب اگرچه حاشیه‌ی بحث پررنگ‌تر از متن بحث شده است ولی ارائه‌ی اطلاعات بسیار مفید و عالی، خواندن این نوشتار را بسیار جذاب کرده بود.
از سرکار خانم عباسی هم بابت زحمتی که برای این معرفی کشیده‌اند و هم بابت اطلاعات مفیدی که ارائه داده‌اند، عمیقاً تشکر میکنم.