فعالیت‌های کنگره هفتم تازه باید شروع شود

لیزنا؛ میلاد روشنی دانشجوی دکتری علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه علوم پزشکی ایران: خواستم بگویم این اولین رویداد کارآفرینی نبود که در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی برگزار شد و احتمالا آخرین هم نخواهد بود! هم اکنون همایش کتابخانه‌ها و کسب‌و‌کارهای کوچک[1] از طرف نهاد کتابخانه‌ها و انجمن علمی ارتقا کتابخانه‌های عمومی کشور برای مهر 1402در حال تدارک است. 

اما اولین همایش کارآفرینی که لااقل بنده در خاطرم هست و درآن حضور داشتم، پنجمین همایش سراسری اتحادیه انجمن‌های علمی-دانشجویی کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران (ادکا) با عنوان «کارآفرینی و بازار کار در کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی» در آذر سال 1391 بود. از همان ترم اول کارشناسی متوجه شدم که اشتغال و کار چقدر برای رشته کتابداری مهم است و از همان زمان به این مباحث علاقه‌مند شدم. به‌خصوص اینکه در همان همایش دوستان ادکایی در اعتراض به حذف کتابدار از وزارت آموزش و پرورش مشغول جمع‌آوری امضا و رساندن به وزارتخانه بودند.

دومین همایش مرتبط با کارآفرینی، نهمین همایش ملی ادکا با عنوان «ساختارهای شغلی علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی: گذشته، حال و آینده» بود که 20 آبان 1395 با همکاری دانشگاه علامه برگزار شد. در واقع دوستان ادکایی حس کرده بودند که مباحث مربوط به شغل در رشته آنقدر مهم هست که یکبار دیگر همایش سالانه ادکا را به چنین موضوعی اختصاص دهند.

رویدادها و کارگاه‌های دیگری در گوشه‌و‌کنار و توسط ادکا یا سایر انجمن‌های علمی-دانشجویی کتابداری در دانشگاه‌های مختلف برگزار شد. نوبت به انتخاب موضوع کنگره هفتم متخصصان علوم اطلاعات توسط انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی رسید. قابل حدس بود که دیر یا زود انجمن هم باید به وضع کسب‌و‌کار و اشتغال حرفه واکنشی نشان بدهد. با انتخاب موضوع کارآفرینی، اشتغال، کسب‌و‌کارهای حرفه‌ای دانش‌بنیان در علوم اطلاعات: به سوی آینده، توقع کارهای عملیاتی و متفاوت از انجمن بالاتر رفت. بنده که سال‌ها منتظر چنین رویدادی بودم، خودجوش اعلام آمادگی و همکاری کردم. خدا را شکر هیات مدیره انجمن و دکتر حسن‌زاده بزرگوار به عنوان دبیر علمی همایش به بنده اعتماد کردند. با ایجاد کمیته نوآوری و کارآفرینی، مسئولیت آن را به بنده که تنها دانشجوی کمیته علمی بودم سپردند.

برای کنگره هفتم حدود یکسال توسط انجمن و دیگر نهادهای همکار زحمت کشیده شد. بخشی از محدوده زمانی را متاسفانه به دلیل وضعیت اینترنت در کشور را از دست دادیم. اما دی‌ماه 1401 فعالیت‌ها از سر گرفته شد و بنده در کمیته نوآوری و کارآفرینی با یاری خدا موفق شدم 4 پیش‌نشست را پیش ببرم که در نوع خود بی‌سابقه بود. گرچه برنامه پیشنهادی بنده شامل 10 فعالیت می‌شد که به دلیل شرایط خاص کشور، امکان پیاده‌سازی همه برنامه‌ها میسر نشد.

اولین پیش‌نشست 3 دی 1401 با عنوان تجربیات راه‌اندازی اپلیکیشن دانش‌بنیان قاصدک[2] بود. مهمان آن دوست خوبم آقای محمدرضا نیازمند برنده اولین دوره جایزه ملی دکتر مهراد بود که تجربیات خود در باب راه‌اندازی این پلتفرم را در اختیار ما قرار داد.

دومین پیش‌نشست درباره اشتباهات مسیر شغلی بود که در تاریخ 30 بهمن 1401 و با حضور جناب آقای امین آرامش برگزار شد. راستش را بخواهید انتظار استقبال بیشتری داشتم چرا که امین پادکست کارنکن[3] را تاسیس کرده و در اکثر رویدادهای مسیر شغلی به عنوان مربی دعوت می‌شود. به هر حال نه فقط برای دوستان کتابداری بلکه برای همه افرادی که مسیر شغلی برایشان اهمیت داشت، فرصت خوبی بود. آگاهی اشتباهات رایج مسیر شغلی که از دل صدها تجربه بیرون آمده، امروزه ضروری به‌نظر می‌رسد.

پیش‌نشست سوم را در 25 اسفند به مشاغل مرتبط با نشر، ویراستاری و نگارش پرداختیم. مهمان ما آقای مهدی صالحی دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی و یکی از بنیان‌گذاران موسسه ویرستاران[4] بود. ضمن اینکه شاید برخی دوستان ایشان را در شبکه‌های چهار و آموزش سیما دیده باشند. در این پیش‌نشست حدود 30 شغل فرهنگی معرفی شد.

و اما پیش‌نشست چهارم ما 9 اردیبهشت 1410 با عنوان تجربیات راه‌اندازی موتورهای جستجوی علمی علم‌نت[5] و سیویلیکا[6] برگزار شد. در این پیش‌نشست آز آقای مهندس وجودی، بنیان‌گذار مجموعه سیویلیکا و آقای مهندس نیکنام موسس علم‌نت دعوت کردیم. همیشه برای خودم سوال بود که این پایگاه‌ها چگونه به وجود آمده آند؟ چه مسیری طی شده تا نام این پایگاه‌ها به عنوان منابع اطلاعاتی در کتاب‌های درسی ما گنجانده شود؟ برای خود بنده جلب بود و پاسخ برخی پرسش‌هایم را گرفتم.

و اما نشست‌های اصلی خود کنگره هم برای کمیته نوآوری و کارآفرینی دغدغه بود. به درخواست بنده باز اساتید لطف کردند و موافقت کردند که دو نشست برای این کمیته در نظر بگیرند. بنده معیارهایی برای دعوت از مهمانان نشست‌ها داشتم. اولین معیار این بود که کارآفرینان واقعی را دعوت کنم که لزوما از رشته نباشند. باید بپذیریم که رشته ما در مسیر کارآفرینی هنوز نوپاست.. معیار دوم این بود که بتوانیم شفاف و بدون تعارف صحبت کنیم و واقعیات را بگوییم. تعریف و تمجید از همدیگر و دروس کتابداری را بارها تجربه کرده بودیم. معیار سوم این بود که حتما از بانوان و جوانان کارآفرین استفاده کنیم تا بگوییم کارآفرینان لزوما پیر و میان‌سال نیستند. معیار چهارم هم به این مربوط می‌شد که بالاخره نیم‌نگاهی هم به افرادی داشته باشیم که یا کتابدار باشند و یا با کتابداران کار کرده باشند.

بنابراین برای نشست اول از آقای یونچی داور برنامه میدان دعوت کردیم که کارآفرین واقعی بودند. همین که بعد از نشست دوستان و اساتید دور آقای یونچی جمع شده بودند و سوال می‌پرسیدند، یعنی مهمان درستی دعوت کرده بودیم. همچنین میزبان خانم فری‌زاده، کارآفرین دهه هفتادی بودیم که موسس مرکز نوآوری مانا[7] بودیم. صحبت‌ها از بیان تجربه شروع شد و چالش‌ها و فرصت‌های کارآفرینی بررسی شد. آخر نشست روز شنبه ما چالشی شد و بحث‌هایی درگرفت. بازهم می‌گویم به اندازه کافی واحد و کتاب درسی درباره فهرستنویسی و مجموعه‌سازی و موضوعات مشابه داریم و دیگر بس است! ما نیازمند ایجاد واحدهای درسی و منابع جدیدی هستیم که در فضای کاری نوین به یاری دانشجویان بیایید. واحدهایی مانند بازاریابی اطلاعات، تولید محتوا، آشنایی با کسب‌و‌کار، هوش مصنوعی و ... . هدف از این صحبت‌ها دلخوری برخی اساتید نبوده و نیست، هدف زدن سوزن و شروع تغییر از خودمان است.

در نشست دوم که روز یکشنبه برگزار شد، باز هم آقای نیازمند را داشتیم که نمونه عینی و عملی کارآفرینی دانش‌بنیان رشته محسوب می‌شود و آنجا هم ایده‌های جدید را مطرح کردند. مهمان بعدی آقای سعید مکرمی مدیر نشر و کتابفروشی اسم بودند که از خوبِ حادثه چند سالی در نهاد کتابخانه‌ها کار می‌کردند و به خوبی با فضای کتابداری آشنا بودند و مسیر کارآفرینی ایشان هم جالب بود. و در نهایت آقای مهدی صالحی را داشتیم که بازهم تعدادی از مشاغل فرهنگی را برایمان معرفی کردند و آخر جلسه برخی دوستان ابراز تمایل داشتند که بیشتر با ویراستاری آشنا شوند.

اختتامیه کنگره هفتم برای من خیلی خاص بود. تعریف جایزه ویژه ذیلِ اولین دوره جایزه ملی دکتر مهراد برای بنده، این پیام را داشت که بالاخره فعالیت‌های کارآفرینی دانشجویی هم دیده می‌شود! البته من نمی‌توانم از خودم و از کمیته نوآوری و کارآفرینی بیش از این تعریف و تمجید کنم! این را باید مخاطبان و حاضران پیش‌نشست‌ها و نشست‌ها نظر بدهند و حتی نقد کنند، پیشنهاد بدهند که بهتر و بهتر شود. من فقط این را می‌دانم و درخواست می‌کنم که اولا کمیته نوآوری و کارآفرینی با من یا بدون من باقی بماند و ادامه دهد. دوم اینکه پرونده کارآفرینی و اشتغال با پایان کنگره هفتم بسته نشود بلکه تازه شروع شود؛ امیدوارم جامعه کتابداری برای رسیدن به نتایج مطلوب و خرجی عملی در کارآفرینی و اشتغال، اینگونه رویدادها را ادامه داده و فعالیت‌های جدید را طراحی کند. این امر نیازمند یاری تمام انجمن‌های کتابداری، نهادهایی که دستی بر آتش دارند، اساتید، متخصصان، دانش‌اموختگان و دانشجویان و در یک کلام تمام دغدغه‌مندان است.

در همین خصوص در پایان چند پیشنهاد یا بهتر بگویم چند درخواست مطرح می‌کنم که لپ کلام این متن است:

-به تولیدات پژوهشی اعم از تالیف و ترجمه کتاب، طرح‌های پژوهشی، مقالات علمی-پژوهشی، مروری و کنفرانسی با موضوع کسب‌وکار و کارآفرینی توجه بیشتری شود. در این زمینه آثاری در رشته تولید شده اما عملا کافی نیست؛ در واقع دانشجویان را با فرصت‌های شغلی نوین و ارزش‌های حرفه کتابداری به ویژه در تحولات سال‌های اخیر آشنا نمی‌کند. ما نیاز به منابعی داریم که دانشجویان را برای بازار کار آماده کند. یادمان نرود که هدف از تاسیس دانشگاه همین بود! آماده‌سازی نیروی انسانی برای صنعت و بازار کار کشور؛

-حتی می‌خواهم از اساتید عزیز و گرامی درخواست کنم پژوهش‌های دانشجویان را از موضوعات تئوری و تکراری به سمت موضوعات کاربردی و جدیدی سوق بدهند. موضوعاتی که تاثیر بیشتری بر اوضاع شغلی رشته داشته باشند. پژوهش در موضوعاتی مانند کارآفرینی و کسب‌و‌کار، اشتغال، خوداشتغالی، اقتصاد اطلاعات، مدیریت دانش کاربردی، متاورس و هوش مصنوعی، یکی از راه‌حل‌های یافتن فرصت‌های شغلی بهتر و آشتی دانشجویان با رشته است؛

-از گروه محترم برنامه‌ریزی درسی کتابداری در وزارت علوم و برد کتابداری پزشکی در وزارت بهداشت خواهشمندم اگر دستشان می‌رسد گرایش‌های جدیدی در مقطع ارشد ایجاد کنند که کاربردی باشند. تا کنون گرایش‌هایی پیشنهاد شده که در دست بررسی است. گرایش مدیریت دانش سلامت (به پیشنهاد گروه کتابداری پزشکی دانشگاه ایران)؛ گرایش علم داده (به پیشنهاد دکتر سعید بیات)؛ گرایش مدیریت اطلاعات کسب‌و‌کار (سجاد محمدیان، سرپرست اداره کل پژوهش و آموزش نهاد) ؛

-شناسایی و معرفی مشاغلی که برای کتابداران از همان علم‌اطلاعات و دانش‌شناسی تا همه گرایش‌ها مانند مدیریت اطلاعات، کتابخانه‌ دیجیتال، آرشیو، کتابداری پزشکی و دیگر گرایش‌ها مرتبط و مناسب باشد و منجر به کسب درآمد مکفی شود. حالا چه در کتابخانه باشد چه نباشد! شاید این کار با پژوهش انجام شود شاید هم تجربی باشد و شاید پیشنهاد باشد. هرچه باشد تهیه لیست مشاغل کتابداری از کارهای ضروری رشته در این مقطع است. در این خصوص هم کارهایی شده اما خروجی نداشته است؛

-ایجاد شبکه‌ای از تمام کتابدارانی که از گذشته تا به امروز به هر نحوی و در هر نوعی در رشته کارآفرینی کرده‌اند. این شبکه نیازمند شناسایی افراد و سپس معرفی آن‌ها و در نهایت شبکه‌سازی برای بیان تجربیات است. تشکیل چنین شبکه‌ای نیازمند یاری تمامی اساتید، گروه‌های آموزشی و به‌ویژه دانش‌آموختگانی است که وارد بازار کار شده اند. در رشته‌های مهندسی و حتی پزشکی واحد ارتباط با صنعت دانشگاه‌ها چنین برنامه‌هایی دارند؛ اما در رشته‌های علوم انسانی کمرنگ است. بیایید ما در کتابداری چنین شبکه‌ای به وجود بیارویم تا کارآفرینان و افراد موفق از نظر شغلی در رشته خودمان را بشناسیم. قول می‌دهم اتفاق‌های خوبی بیفتد؛

-رویدادها، کارگاه‌ها و وبینارهای آموزشی بیشتر در حوزه کسب‌و‌کار، مدیریت، کارآفرینی، بازاریابی و اشتغال یکی از نیازهای مبرم رشته ماست. قرار نیست همه برنامه‌های آموزشی خارج از کلاس‌های درسی را نیز اساتید خود رشته تدریس کنند. می‌توانیم از متخصصان رشته‌های دیگر یا حرفه‌مندان دیگر کمک بگیریم و ما نیز با آن‌ها همکاری کنیم. برعکس چیزی که برخی دوستان فکر می‌کنند، بنده کاملا موافق همکاری با متخصصان سایر رشته‌ها هستم و تقویت بنیه رشته را در گروه همکاری‌های تخصصی می‌بینیم. البته باید توجه کرد هر متخصصی با هر سطحی را به رشته راه ندهیم تا تجربه‌های تلخ گذشته با برخی افراد خارج از رشته تکرار نشود؛

-پیگیری مشاغل کتابداری از سازمان امور اداری و استخدامی کشور، سازمان برنامه و بودجه و سایر مسئولین که می‌توانند صدای کتابداران را بشنوند. راستش این را دیگر باید انجمن‌ها و نهادها و کسانی که دستشان می‌رسد انجام دهند. البته اگر واقعا بخواهند! راه‌حل‌هایی وجود دارد که انگیزه و کفش آنی می‌طلبد. این گوی و این میدان ...؛

-مخاطب پیشنهاد ششم لیزنا است که مرجع خبری کتابداران سراسر کشور است. اگر بتوان در لیزنا بخشی جداگانه به اشتغال، کارآفرینی و کسب‌و‌کارها اختصاص داد، شاید مسیر برای پیاده‌سازی پیشنهادهای قبلی هم هموار تر شود. به عنوان مثال معرفی و مصاحبه کارآفرینان کتابداری؛ معرفی مشاغل نوین مرتبط با کتابداری؛ فراخوان‌هایی برای دعوت از مسئولین و اساتید برای مطالبه‌گری وضعیت اشتغال؛ اختصاص بخشی برای کسب‌و‌کارها و موسسات و شرکت‌ها ثبت شده مرتبط با کتابداری همه و همه می‌تواند با همکاری لیزنا انجام شود.

 به امید روزهای روشن

روشنی، میلاد. « فعالیت‌های کنگره هفتم تازه باید شروع شود». سخن هفته لیزنا، شماره 644،  8خردادماه ۱۴۰۲.

---------------------------------------

[1]. http://conf2.ipla.ir/fa/

[2]. https://ghasedakapp.ir/

[3]. https://karnakon.ir/

[4]. https://virastaran.net/

[5]. https://elmnet.ir/

[6]. https://civilica.com/

[7]. https://mana.center/