ضرورت شناخت و بهره‌مندی از هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی

کنگره هشتم نزدیک است و همانطور که در سخن هفته، دوشنبه گذشته اشاره شد، باید از هم اکنون به فکر گرد‌هم آمدن باشیم و مسایلی را که بین کتابداران و سایر حرفه مندان حوزه علوم اطلاعات و استادان و دانشجویان این رشته مشترک است و حل معضلات و پیچیدگی های آن به کمک همه نیاز دارد را به کنگره بیاوریم و در رفع مشکلات به یکدیگر کمک کنیم. از این روی، لیزنا تلاش می‌کند همه مسایل مرتبط با کنگره را در این مدت باقیمانده پوشش دهد و از دبیران محترم کمیته ها خواهش می‌کنیم اگر مطالبی در راستای پیش‌برد اهداف کمیته خود دارند و  دوست دارند به نظر و رای عموم گذاشته شود، برای ما ارسال نمایند.

در این بخش، سرکار خانم دکتر مریم اسدی دبیر محترم کمیته کتابخانه‌های دانشگاهی، در رابطه با نشست کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی یادداشتی برای ما فرستادند، که تقدیم حضورتان می‌گردد.

سردبیر.

ضرورت شناخت و بهره‌مندی از هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی

لیزنا، مریم اسدی، دبیر کمیته کتابخانه‌های دانشگاهی در کنگره هشتم متخصصان علوم اطلاعات: در ابتدا لازم است اشاره کنم به دلیل ماهیت نزدیک کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی و پیشنهاد دبیران کمیته‌های کتابخانه دانشگاهی و تخصصی و نظر موافق دبیر محترم علمی جناب آقای دکتر غائبی، تصمیم گرفته شد دو نشست کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی با هم ادغام شده و در قالب یک نشست به دبیری سرکار خانم دکتر مریم پاکدامن و اینجانب در هشتمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات حضور داشته باشد. همان‌طور که مستحضرید موضوع کنگره هشتم، علوم اطلاعات و هوش مصنوعی است و در راستای موضوع کنگره هشتم، محور اصلی نشست کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی ضرورت شناخت و بهره‌مندی از هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی در نظر گرفته شد.

با ورود فناوری‌های جدید در هر دوره‌ای، کتابخانه‌ها و کتابداران دانشگاهی و تخصصی سعی کرده‌اند کارکردهای حرفه خود را با آن فناوری‌ها تطبیق دهند و نقش خود را به‌عنوان تسهیلگران آموزش و پژوهش ایفا کنند. واضح است که هوش مصنوعی با بهبود دسترسی به منابع، بهبود خدمات مرجع و کارآمدتر کردن مدیریت مجموعه، توانایی و ظرفیت کمک به کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی را دارد. به عبارتی نظام‌های هوش مصنوعی می‌توانند به کتابداران در انجام وظایفی مانند مدیریت مجموعه، فهرست‌نویسی و خدمات مرجع یاری رسانند و به آنها کمک کنند تا بر وظایف سطح بالاتری مانند آموزش سواد اطلاعاتی و پشتیبانی پژوهشی از پژوهشگران تمرکز کنند. بدون شک هوش مصنوعی یک فرصت است؛ اما، برای به‌کارگیری و پیاده‌سازی نظام‌های هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی در کشور با چالش‌های زیادی از جمله درک مدیران، کمبود منابع، زیرساخت‌های ضعیف و کمبود نیروی انسانی متخصص و ماهر روبرو هستیم.

نظام‌های هوش مصنوعی برای عملکرد مؤثر به میزان قابل‌توجهی به توان محاسباتی، ذخیره‌سازی داده و زیرساخت شبکه‌ای نیاز دارند که پیاده‌سازی و نگهداری آن می‌تواند پرهزینه باشد. علاوه بر این، آموزش و نگهداری نظام‌های هوش مصنوعی نیز نیازمند دانش و مهارت‌های تخصصی است. با این شرایط، برای ما کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی این پرسش‌ها مطرح می‌شود چگونه کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی می‌توانند با پدیده هوش مصنوعی مواجه شوند؟ ظرفیت‌ها و قابلیت‌های هوش مصنوعی برای کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی چیست؟ چالش‌ها و محدودیت‌های پیاده‌سازی نظام‌های هوش مصنوعی (فناوری‌های هوشمند) در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی چیست؟ راه‌حل‌های کاربردی و تجربه‌های موفق برای ظرفیت‌سازی و پیاده‌سازی نظام‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی چیست؟ ویژگی‌های کتابدار کتابخانه دانشگاهی و کتابخانه تخصصی در پیاده‌سازی نظام‌های هوش مصنوعی (فناوری‌های هوشمند) برای جلب کاربران چه باید باشد؟ در واقع در این نشست می‌خواهیم با کمک دانش و تجربه متخصصان و حرفه‌مندان این نوع کتابخانه‌ها و سایر حوزه‌ها به این سؤالات پاسخ دهیم و به راه‌حل‌های عملی دست پیدا کنیم. حضور و مشارکت همه کتابداران و متخصصان کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی در این نشست ضروری و حائز اهمیت است. شناخت و درک درست از ابعاد و مؤلفه‌های هوش مصنوعی به ما کمک می‌کند تا در پیاده‌سازی و به‌کارگیری آن موفق‌تر باشیم.

این رویداد بستر مناسبی برای تعامل فراهم می‌کند که می‌تواند به ارتقا رشته و حرفه کمک کند. از همه همکاران در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی دعوت می‌شود در پیش‌نشست‌ها حضور داشته باشند و نظرها و دیدگاه‌های ارزشمند خود را برای نشست کنگره ارائه نمایند. امید است امسال هم شاهد کنگره خوبی با مشارکت حداکثری متخصصان، دانشجویان، کتابداران و اساتید رشته باشیم.

اسدی، مریم (1403). «ضرورت شناخت و بهره‌مندی از هوش مصنوعی در کتابخانه‌های دانشگاهی و تخصصی».  سخن هفته لیزنا، شماره ۷۰4، 15 مرداد ماه ۱۴۰۳