ذهنیت «منتشر کن یا نابود شو»، علم را تضعیف می کند

(لیزنا، مقاله های روز): دکتر جعفر مهراد استاد پیشکسوت دانشگاه شیراز و بنیانگذار موسسهISC: این نوشته ترجمه مقاله علمی با عنوان ذهنیت «منتشر کن یا نابود شو» به پس گرفتن مقالات تحقیقاتی دامن می زند و علم را تضعیف می کند [1] است. این مقاله می گوید: زمانی که دانشمندان دست به اکتشافات مهمی، چه بزرگ و چه کوچک می زنند، معمولاً یافته های خود را در مجلات علمی منتشر می کنند تا دیگران آن را مطالعه کنند. این اشتراک دانش به پیشرفت علم کمک می کند و به نوبه خود نیز به اکتشافات مهمتری منجر می گردد. 

 با این حال، مقالات تحقیقاتی منتشر شده را می توان در صورت وجود مشکل در صحت و یکپارچگی آن ها پس گرفت.  در سال های اخیر، تعداد مقالات ابطال شده به شدت در حال افزایش است. به عنوان مثال، در سال ٢٠٢٣، بیش از ١٠/٠٠٠ مقاله تحقیقاتی در سطح جهانی پس گرفته شده و رکورد جدیدی را به ثبت رسانیده است.

 تعداد زیاد بازپس گیری ها،  نشان می دهد که بسیاری از بودجه های تحقیقاتی دولت ها به هدر می رود. مهمتر از آن، انتشار بسیاری از تحقیقات ضعیف و ناقص است که همچنان سایر پژوهشگران را گمراه و صداقت علمی را تضعیف می کند.

 دامن زدن به این روند نگران کننده ذهنیتی است که در دانشگاه ها و مراکز علمی جهان، به عنوان «منتشر کن یا نابود شو»، شناخته می شود که برای دهه ها وجود داشته است. انتشار مقالات پژوهشی باعث رتبه بندی دانشگاه و پیشرفت شغلی می شود، با این حال فشار بی وقفه برای انتشار به افزایش داده های تقلبی کمک می کند. تا مادامیکه این وضعیت تغییر نکند، چشم انداز تحقیقات علمی به سوی استانداردهای کمتر دقیق  سوق پیدا کرده و مانع پیشرفت حیاتی در پزشکی، فناوری، آب و هوا و سایر رشته های علوم خواهد شد.

 محیط «منتشر کن یا نابود شو»:

دانشگاه ها و موسسات پژوهشی معمولاً از میزان انتشارات به عنوان شاخص کلیدی بهره وری و شهرت پژوهش استفاده می کنند.

 شاخص آموزش عالی تایمز، که این موسسات را رتبه‌بندی می کند، ۶٠ درصد امتیاز خود را به تحقیقات اختصاص داده است. انتشارات علمی برای این امتیاز اساسی است.

 علاوه براین، انتشارات ارتباط تنگاتنگی با پیشرفت شغلی فردی دارند. آنها بر تصمیم گیری در مورد  رسمی قطعی شدن، ترفیعات و تامین بودجه تاثیر می گذارند.

 این عوامل یک محیط «منتشر کن یا نابود شو» را ایجاد می کنند، اصطلاحی که اولین بار در سال ١٩۴٢ توسط جامعه شناس لوگان ویلسون ( Logab Wilson)ابداع شد.

 روند رو به رشد:

شواهد اخیر نشان می دهد که فشار مداوم برای تولید داده‌ها و انتشار مقالات ممکن است بر کیفیت پژوهش تاثیر بگذارد و به پس گرفتن مقالات پژوهشی دامن بزند.

 پایگاه Retraction Watch یکی از بزرگترین پایگاه های داده برای نظارت بر پیشرفت های علمی است. این پایگاه که در سال ٢٠١٠ راه اندازی شد، روند رو به رشدی را در انتشارات پس گرفته شده نشان می‌دهد.

 تعداد مقالات ابطال شده در فاصله سالهای  ٢٠٢٣-٢٠١٣ در پایگاه Retraction Watch:

 جدول زیر روند مقالات ابطالی را در پایگاه Retraction Watch نشان می دهد:

٢٠١٣     ١۵١٠

٢٠١۴     ١١٩٢

٢٠١۵     ١٧۵٠

٢٠١۶     ١٩٢٠

٢٠١٧     ١٨٩١

٢٠١٨     ٢٨١١

٢٠١٩     ٣٢٢۵

٢٠٢٠     ٣۶٢۵

٢٠٢١     ۵٠٨٨

٢٠٢٢    ۶٣٩٣

٢٠٢٣    ٩۶١٩

 بیش از ٣٩٠٠٠ مقاله ابطال شده  در دهه گذشته وجود داشته است و تعداد سالانه این نوع مقالات افزایشی برابر ٢٣ درصد را نشان می دهد.

 تقریبا نیمی از مقالات بازپس گیری ها به دلیل مسایل مربوط به صحت داده ها بوده است. به عنوان مثال، در ماه اوت ٢٠٢۴، دفتر صداقت تحقیقات ایالات متحده دریافت که ریچار کارت (Richard Eckert), بیوشیمیدان ارشد در دانشگاه مریلند، بالتیمور، داده های ١٣ مقاله منتشر شده را جعل کرده است.  چهار مورد از این مقالات تصحیح، یک مقاله پس گرفته شد و بقیه هنوز در انتظار اقدام هستند.

 سرقت ادبی دومین دلیل متداول پس گرفتن مقالات پژوهشی است که ١۶ درصد بازپس گیری ها را به خود اختصاص داده است.

 داوری تقلبی نیز از دلایل پس گرفته شدن مقالات تحقیقاتی می باشد.

 به طور معمول، زمانی که یک مقاله به یک نشریه ارسال می شود، توسط متخصصان در همان زمینه موضوعی مورد بررسی قرار می گیرد. این متخصصان برای بهبود کیفیت کار بازخوردهایی را ارایه می دهند. 

با این حال، استفاده از داوران تقلبی در دهه گذشته ده برابر افزایش یافته است. همچنین، افزایش هشت برابری در نشریات مرتبط به اصطلاح «کارخانه های کاغذ» وجود داشته است که کسب و کارهایی هستند که مقالات جعلی را در ازای پرداخت هزینه منتشر می کنند.

 در سال ٢٠٢٢، تا ٢ درصد از کل نشریات، مربوط به کارخانه های کاغذ بود.  

 اشتباهات واقعی در فرایند علمی، تنها تقریبا ۶ درصد از کل مقالات پس گرفته شده در دهه گذشته را به خود اختصاص داده است.

 دلایل پس گرفتن مقالات پژوهشی:

 ١- نگرانی یا مسایل مربوط به داده ها/کارخانه کاغذ/محتوا تولید شده به طور تصادفی ۴٧/٧٪‏

٢- تکرار مقاله توسط نویسنده ١۶/٢٪‏

٣- سرقت ادبی مقاله ١۶٪‏

۴- داوری تقلبی ٨/٣٪‏

۵- خطای انتشار توسط نشریه/ناشر  ۵/۵٪‏

۶- دلایل دیگر ۶/۴٪‏

 فشار بیشتر، اشتباهات بیشتر:

یکی از دلایل افزایش ابطال مقاله ها در دهه گذشته آن است که یافتن و شناسایی داده های مشکوک بهتر شده است.

 انتشار دیجیتال، تشخیص ساختگی احتمالی را آسان تر کرده است و دانشمندان بیشتری در مقابل این اقدامات مشکوک ایستادگی می کنند. بدون شک، تعداد مقاله های ابطالی، اکنون بسیار بیشتر از آن تعدادی است که کشف و گزارش می شود.

 با این حال، تشدید فرهنگ «منتشر کن یا نابود شو» در دانشگاه ها و موسسات پژوهشی نیز نقش عمده ای ایفا می کند.

 تقریبا همه دانشگاهیان ملزم به  رعایت سهمیه های خاصی هستند که آیین نامه های  دانشگاهی برای ارزیابی عملکرد آنان تکلیف می کند. جالب آن که دانشگاه ها و مراکز پژوهشی نیز از همین  بروندادهای انتشاراتی برای ارتقای رتبه خود در نظام های رتبه بندی ملی و بین‌المللی استفاده می کنند.

 سیستم پاداش اغلب در دانشگاه ها کمیت انتشارات را بر کیفیت آن ها ترجیح می دهد. تا زمانی که ترفیعات، بودجه و کسب شهرت و اعتبار با تعداد مقالات منتشر شده گره خورده است، دانشمندان ممکن است تحت فشار قرار گیرند تا از گوشه و کنار، دست به آزمایش های عجله ای زده یا حتی از داده های جعلی برای برآورده کردن این معیارها، استفاده کنند.

 تغییر مدل:

ابتکاراتی مانند بیانیه سانفرانسیسکو، در مورد ارزیابی پژوهشی، برای تغییر فشار می آورد.  این ابتکار از ارزیابی پژوهشی براساس کیفیت و تاثیر اجتماعی آن به جای معیار های مبتنی بر نشریه مانند ضریب تاثیر یا تعداد استنادها حمایت می کند. 

 تغییر در سیاست های نشریات،  مبنی بر به اشتراک گذاری تمام داده های تجربی آن هم با اولویت بالا، صداقت علمی را افزایش می دهد. این رویکرد، مطمئن می سازد که پژوهشگران می توانند آزمایش ها را برای تایید نهایی دیگران تکرار کنند. 

 همچنین، دانشگاه ها، موسسات تحقیقاتی و مراکز تامین مالی باید بررسی های لازم را بهبود بخشیده و افراد خاطی را پاسخگو کنند.

 از جمله یک سوال ساده مانند «ایا تا به حال درگیر یک مقاله پس گرفته، شده اید یا درگیر آن بوده اید؟» در برنامه‌های کمک مالی یا ارتقای دانشگاهی، صداقت پژوهش را با رفتار غیراخلاقی بهبود می بخشد. به لطف در دسترس بودن ابزارها و پایگاه های اطلاعاتی آنلاین مانند Retraction Watch می توان پاسخ های نادرست را به راحتی شناسایی کرد.

 در طول ٢٠ سال گذشته، تحقیقات علمی به طور قابل توجهی کیفیت زندگی ما را بهبود بخشیده است. دانشمندان حرفه‌ای، باید مسولیت اطمینان از حفظ ارزش‌های حقیقت و صداقت را که برای حرفه ما اساسی است، برعهده گیرند. حفاظت از صداقت کار ما، در درجه اول وظیفه ما است و ما باید در حفظ این اصول هوشیار باشیم.

1- Tran, Nham, The "publish or perish" mentality is fueling research paper retractions- and undermining science, THE COVERSATION, September 23, 2024.