بیانیه هوش مصنوعی غیر استعماری

لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر:  در گشت و گذار خود به عبارت «هوش مصنوعی غیر استعماری» و به تعبیری »استعمارزدایی از هوش مصنوعی» برخورد کردم که جای بحث بسیار دارد که مقدمات آن یعنی اصل بیانیه[1] را امروز تقدیم می کنیم تا بحثهای آینده.

پس از استقلال کشورهای مستعمره آفریقایی و حتی آسیایی و امریکای لاتین، در اواسط تا اواخر قرن بیستم، شرکت‌های چند ملیتی خارجی از طریق سرمایه‌گذاری و استخراج منابع و پس از فروش مجدد کالاهای نهایی به کشورهای جنوب اقتصادی، به تسلط بر اقتصاد کشورهای نوپا ادامه دادند. این فرآیند کشورهایی که ماده خام و اولیه می‌فروختند وبرخی با فشارهای نظامی و کودتاها مجبور به فروش می‌شدند، را از فرآیند خلق ارزش حذف کرد و آنها را با اقتصادهای مبتنی بر نیروی کار غیر ماهر رها کرد. رهبران کشورهای جدید نامی برای این سلطه داشتند: استعمار نو.

Sabelo Mhlambi، متخصص شاغل در آزمایشگاه جامعه مدنی دیجیتال در مرکز بشردوستی و جامعه مدنی دانشگاه استنفورد (Stanford PACS) بر این باور است که: "این تسلط امروز در جنوب جهانی بدون وقفه ادامه دارد. او می‌گوید با ایجاد وابستگی همیشگی به محصولات و زیرساخت‌های اینترنتی، انحصارات فناوری جهانی مانند فیس‌بوک، آمازون و گوگل، این که مردم بتوانند آینده خود را بر اساس شرایط خودشان تعیین کنند را تقریباً غیرممکن می‌کند[2]".

مهلامبی می‌گوید: "تسلط شرکت‌های خارجی با ظهور هوش مصنوعی (AI) تشدید می‌شود که قدرت و منابع را - این بار به شکل داده - از جوامع به حاشیه رانده شده دور نگه می‌دارد و در ادامه استعمار پیشین، باز هم به کسانی و شرکتهایی و کشورهایی که پیشتر ثروتمند بودند و هستند، سود می‌رساند. او می‌گوید علاوه بر این، هوش مصنوعی که تقریباً منحصراً توسط شرکت‌های بزرگ خارجی توسعه یافته است، می‌تواند شامل جهان‌بینی‌ها، آرمان‌ها، مرزهای ایدئولوژیک و تصمیم‌های خودکار باشد که ممکن است نشان‌دهنده طرز تفکر و حضور غیرغربی در جهان نباشد. این روش از طریق گسترش فناوری زمانی که یافتن جایگزین های دیگر دشوار است، تحمیل می شود.

در پاسخ به قدرت رو به رشد انحصارات فناوری و فناوری هوش مصنوعی، جنبشی برای استعمار زدایی هوش مصنوعی در سراسر جنوب جهانی شکل گرفته است. اگرچه این جنبش ممکن است در فرهنگ‌های مختلف شکل‌های متفاوتی داشته باشد، مهلامبی و سایر محققان اخیراً پیش‌نویس AI Manyfesto استعماری را تهیه کرده‌اند، بیانیه‌ای که قصد دارد طیف گسترده‌ای از ایده‌ها را در مورد اجازه دادن به گروه‌های به حاشیه رانده شده تاریخی برای «تصمیم‌گیری و ساختن آینده‌ای شان اجتماعی-فنی خود» به تصویر بکشد[3]".

من با برخوردن به AI Manyfesto  در مقاله مهلامبی در سایت دانشگاه استنفورد جستجو کردم و در نهایت در صفحه ای که با همین عنوان ایجاد شده بود، اصل بیانیه را یافتم که تقدیم می‌کنم. بحث در مورد این بیانیه را با توجه به ازدحام کاری پایان سال به زمانی دیگر موکول می‌کنیم، ‌و امروز تنها بیانیه تقدیم حضور خوانندگان می‌شود. منتظر نظرات شما هستیم.

بیانیه استعمارزدایی از هوش مصنوعی

سابلو مهلابی و دیگران

این بیانیان[4] یک برانگیختن، یک سوال، یک سرآغاز ، یک دست‌افشانی در مورد آینده فناوری های هوش مصنوعی است که استعمارزدایی است. ما آن را manyfesto می‌نامیم، زیرا برخی دیدگاه‌ها را در بین بسیاری (Many) منعکس می‌کند، و ما امیدواریم بتوانیم از افراد متاثر در حوزه فناوری هوش مصنوعی دعوت به گفتگو، تبادل اطلاعات و گسترش بیانیه‌هایی در باره این موضوع کنیم.

ما با چالشی درباره زبانی که برای صحبت در مورد هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم شروع می‌کنیم: زبانی که ظهور کرده است، مانند بسیاری از فناوری‌ها، که تحت سلطه زبان و صدای مردان غربی، سفیدپوست و ثروتمند است. ما به دنبال کشف، زیر سوال بردن، تغییر و ابداع مفروضات زیربنایی این زبان، حتی زمانی که از آن استفاده می‌کنیم، هستیم.

"مصنوعی بودن" و "هوشمندی" اصطلاحات بالا آمده و در حال متعارف شدنی  هستند که تعاریف آنها تابع تعصبات مغرضانه فرهنگی است. هوش مصنوعی یک فناوری، یک علم، یک تجارت، یک نظام دانشی، مجموعه‌ای از روایت‌ها، مجموعه ای از روابط، یک فرض یا خیال است. در هر جنبه، تلاش ما این است که جنبه های استعماری روش‌های غربیِ " بودن" و "دانستن"  را خنثی کنیم. واژه «استعمارزدایی» نیز در جوامع مختلف، از جمله در مورد مردم بومی و کسانی که استعمار برای آنها یک تاریخ نیست، بلکه یک واقعیت کنونی است، طنین متفاوتی دارد. برخی اصطلاح استعمارزدایی را در این زمینه رد می‌کنند. ما "هم استفاده" و "هم رد" آن را تصدیق می کنیم.

ما به دنبال اجماع (و در اینجا یکپارچه سازی کل جامعه بشری زیر یک الگوی فرهنگی غربی) نیستیم: ما برای تفاوت های انسانی ارزش قائلیم. ما این ایده را رد می کنیم که هر چارچوبی می‌تواند در سطح جهانی حکومت کند. ما زبان هنجاری غربی هوش مصنوعی «اخلاقی» و پیشنهاد همه‌شمولی را که الگوهای کنونی سلطه را بی‌ثبات نمی‌کند و به عدم تقارن قدرت می‌پردازد، رد می‌کنیم. ما هر گونه اصولی را که به منظور اصلاح، تقویت و سفید برتری وضعیت موجود است و صرفاً از بین بردن و ویرانی دیگران با‌عنوان نیمه‌معیار رد می‌کنیم. آن‌ها نمی‌دانند که چگونه امور اجتماعی و فنی در هم تنیده شده‌اند، و فناوری‌ها تأثیرات غیرمادی و همچنین مادی بر قلمروهای نژادی و جنسیتی خاص دارند. استعمار زدایی جدایی مادی و غیر مادی، از احساس بودن، دانستن، انجام دادن یا زیستن را رد می کند.

مفاهیم حکومت‌های استعماری از جامعه و زمینه‌های موقعیتی پدیدار می‌شوند و آنچه را که در حال حاضر روایت‌های هژمونیک را تشکیل می‌دهند، زیر سؤال می‌برند. استعمارزدایی صرفاً تنوع و شمول نیست. حذف پژواک استعمار در هوش مصنوعی مستلزم جبران بی عدالتی و سلب مالکیت مادی و معرفتی حال و گذشته است. این اختراع مجدد حکمرانی هوش مصنوعی، تخصص حاصل از تجربه زیسته را تصدیق می‌کند و مسیرهای جدیدی را ایجاد می‌کند تا این امکان را برای کسانی که در طول تاریخ به حاشیه رانده شده‌اند، فرصتی برای تصمیم‌گیری و ساختن آینده اجتماعی و فنی در شأن‌ خود داشته باشند. حکمرانی همراه با استعمار زدایی، با کنار گذاشتن شیوه‌ای که ساختارهای حکومتی غرب محور از نظر تاریخی رفته‌اند، چگونگی گره خوردن سرنوشت ما را تشخیص خواهد داد. ما آینده مشترک خود را مدیون یکدیگر هستیم.

انسانیت ما رابطه‌ای است و با نحوه پیوند ما با یکدیگر تعریف می‌شود. فناوری نقش مهمی در این روابط دارد. آفرینش، هنر، داستان‌ها و تجربه‌های حسی از جمله مسیرهایی هستند که ما باید آنها را برای پرورش فضاهای استعمارزدایی کشف کنیم. ما به دنبال این هستیم که مهندسی، طراحی، تولید دانش و شیوه‌های حل اختلاف فرهنگ‌های متنوع را که با سیستم‌های ارزشی خود تعبیه شده‌اند، جایگزین و درونی کنیم.

اولویت و فوریت ما از ظرفیت انسان ها برای استفاده از هوش مصنوعی به عنوان یک سیستم دانش برای ایجاد "حقایق الگوریتمی" غیرقابل انکار برای تقویت سلطه ناشی می شود. با ادامه انجام این کار، سایر سیستم‌های تولید دانش و سایر دیدگاه‌ها انکار و محو می‌شوند، مانند عاملیت، خودگردانی و اعتراضهای افراد دیگر. به این ترتیب استعمار هوش مصنوعی فراتر از استعمار داده ها گسترش می یابد: هوش مصنوعی مستلزم استخراج مواد است و استفاده از هوش مصنوعی ظرفیت شکل دادن به واقعیت را دارد. این سیستم ها که در یک جامعه نابرابر طراحی شده‌اند، می‌توانند برای بازتولید آن نابرابری ها به کار گرفته شوند. آنها که با تاکید بر کارایی و عزت و شأن همه ‌ انسانها ساخته نشده‌اند، می توانند صدمات جبران ناپذیری به بار آورند. با اصرار بر هوش مصنوعی غیراستعماری، ما از حق هر جامعه به حاشیه رانده شده تاریخی دفاع می کنیم تا واقعیت را بر اساس شرایط خود تغییر دهند.

روش‌های ما، با حساسیت به نیازها و فرصت‌ها، تکامل خواهند یافت، اما هدف ما ایجاد و برگزاری یک انجمن پر طنین برای یادگیری و تبادل از و بین صداهایی است که توسط ساختارهای استعماری و استعمار در حال اجرا از طریق سیستم‌های فنی-اجتماعی خاموش شده‌اند.

عمرانی، سید ابراهیم (۱۴۰۳).« بیانیه هوش مصنوعی غیر استعماری ». سخن هفته لیزنا، شماره 735، 20 اسفندماه  ۱۴۰۳.

----------------------------------

[1] https://manyfesto.ai/

[2]. https://hai.stanford.edu/news/movement-decolonize-ai-centering-dignity-over-dependency

[3] . همان

[4] . نویسنده با کلمه بیانیه شوخی کرده و به حای manifest  از many-festo استفاده کرده که شوخی با کلمه مانیفست به معنای بیانیه است و در ابتدای آن از many به معنای پرتعداد استفاده کرده و بنده واژه "بیانیان" را در برابر آن اختراع کردم که معنای درستی ندارد.