آمار و ارقام فروش کتاب؛ از حقیقت تا توهم

به گزارش لیزنا، ایوب دهقانکار، سخنگوی نمایشگاه کتاب تهران دیروز، (جمعه، ششم اردیبهشت ماه) در نشست خبری سی و دومین نمایشگاه کتاب تهران این ادعا را مطرح کرد که  طبق آخرین گزارش تا پایان روز دوم نمایشگاه، کل مبلغ فروش نمایشگاه بالغ بر ۱۳۰ میلیارد ریال بوده است و این میزان، نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل (۱۱۹ میلیارد ریال)،  ۱۰ درصد افزایش داشته است.

اما گویا مسئولان نمایشگاه کتاب چندان علاقه‌ای به درس ریاضیات نداشته‌اند! یک حساب و کتاب کوچک سرانگشتی نشان می‌دهد که ادعای مطرح شده نه تنها درست نیست بلکه آمار و اطلاعات نشر حاکی از این است که کاملا برعکسِ اطلاعات ارائه شده، شاهد افت شدیدی در میزان فروش هستیم.

هرچند به ظاهر مبلغ رد و بدل شده در نمایشگاه 10 درصد (فرضا این رقم اعلام شده درست باشد) افزایش نشان می‌دهد، اما از نمایشگاه سال قبل تا امسال قیمت کتاب‌ها حداقل دوبرابر بیشتر شده و این افزایش قیمت نیز حاصل افزایش سرسام آور قیمت کاغذ در طی سال گذشته است.

درحالی که هر بند کاغذ سال گذشته به طور متوسط 80 هزار تومان قیمت داشت امسال هر بند آن حدود 400 هزار تومان به فروش می‌رسد. یعنی اکنون با افزایش تقریبا 5 برابری قیمت کاغذ مواجه هستیم. کاغذ خریداری شده توسط ناشران با حمایت وزارت ارشاد نیز با حدود 2 برابر قیمت، 160 هزار تومان ارائه می‌شود. نتیجه این افزایش نیز دو برابرشدن قیمت کتاب‌ها است.

حال با این حساب آیا افزایش 10 درصدی مبلغ داد و ستد شده برای خرید کتاب، افتخاری در حوزه فروش کتاب محسوب می‌شود؟ آیا برخلاف ادعای مطرح شده این افزایش جزئی نشان‌دهنده کاهش شدید خرید و فروش کتاب نیست؟ آیا با توجه به دو برابر شدن قیمت کتاب، مبلغ فروش هم نباید دو برابر می‌شد تا فقط هم‌تراز با سال گذشته باشد؟ آیا کتاب‌های چاپ جدید امسال به اندازه کتاب‌های سال جدید سال گذشته فروش داشته‌اند؟ ممکن است این مسئله مطرح شود که فقط کتاب‌های چاپ جدید شامل افزایش دو برابری قیمت هستند. اما آیا کتاب‌های چاپ سال‌های گذشته ناشران به اندازه سال قبل فروش داشته‌اند؟

سید عباس حسینی‌نیک در اینباره می‌گوید: افزایش قیمت کاغذ و تاثیر آن بر افزایش قیمت کتاب برهمه روشن است. با توجه به افزایش قیمت کاغذ نسبت به سال گذشته تا حدود 4 تا ۵ برابر، قیمت کتاب‌ها نیز افزایش پیدا کرده هرچند این افزایش حداکثر دو برابر است. پس این افزایش قیمت و افزایش تعداد فروش از نظر تعداد جلد کتاب نسبت به سال پیش ۳۰ درصد افت دارد.

حسینی نیک توضیح می‌دهد: باید آمار فروش، آمار بازدیدکنندگان و غیره را واقع‌بینانه دید و بیان کرد. فروش امسال به نسبت سال گذشته به شکل بسیار ملموسی پایین‌تر است و در نمایشگاه تعداد مراجعه‌کنندگان کمتری را نیز شاهد هستیم.

رئیس انتشارات مجد با انتقاد از رویکرد مدیران در آمارسازی‌های غلط می‌گوید: مدیران سعی می‌کنند وضعیت زمان خود را مثبت‌تر از گذشته جلوه دهند. این معمولا روش مدیریتی همه مدیران دولتی ما در ایران است. در حالی که اگر قرار باشد یک موضوع  در حوزه فرهنگ، اقتصاد یا تجارت و صنعت آسیب‌شناسی شود، بررسی‌ها حتما باید بر اساس آمار واقعی صورت گیرد تا  بتوانیم با دقت به حساسیت بیشتر مسائل را تحلیل نماییم.

وی ارائه آمار و اطلاعات را مانند جواب آزمایش پزشکی توصیف می‌کند و می‌گوید: اگر جواب آزمایشگاه به دقت نوشته نشده و آزمایش با حساسیت صورت نگرفته باشد و توسط متخصصین با دقت مورد تحلیل و بررسی قرار نگیرد، عواقب بدی در پی خواهد داشت و شاید در جهت منافع او حرکت نکند و برعکس عمل نمایند. در حوزه فرهنگ نیز مشابه یک آزمایشگاه هم باید کسی که آزمایش را انجام و آن را مورد تحلیل قرار می‌دهد تخصص کافی در این زمینه داشته باشد و هم شرایط  و جوانب مختلف پدیده‌ای که مورد آزمایش قرار می‌گیرد لحاظ شده باشد. ممکن است مقایسه‌ای بین دو پدیده صورت گیرد اما این دو پدیده در شرایط و زمان متفاوت باشند که در این صورت تحلیل انجام شده صحیح نخواهد بود. اگر نمایشگاه کتاب با دقت مورد تحلیل واقع نشود مسیر را اشتباه خواهیم رفت و سیاستگذاری‌ها را نادرست انجام خواهیم داد. به همین دلیل مخصوص مدیران نمایشگاه باید با دقت بیشتری این مسائل را مورد تحلیل قرار دهد.

فرهاد تیمورزاده، مدیر انتشارات تیمورزاده نیز اعتقاد دارد روشی که به کار می‌برند پنهان کردن بخشی از حقیقت است. او می گوید: بخش مهمی از حقیقت بیان نمی‌شود تا شنونده همان را که شنید است بپذیرد و تحلیل کند و به عنوان اطلاعات واقعی تصور نماید.

 تیمورزاده اعتقاد دارد: اگر متولیان برگزاری نمایشگاه می‌خواهند با مردم صادقانه برخورد کنند باید اصل حقیقت را مطرح نمایند. اما حقیقت بیان نمی‌شود چون متاسفانه در وزارت ارشاد این رویکرد از همه جهات مانند تولید کتاب، حضور ناشران و غیره وجود دارد که همه چیز را مثبت و آرام جلوه دهند. 

او این موضوع را با اعداد و ارقام واقعی بررسی می‌کند و می‌گوید: در حالی که قیمت کتاب‌های امسال نسبت به سال گذشته به طور متوسط  50 درصد افزایش دارد، آمار ارائه شده به معنی کاهش حدود 40‌درصدی تعداد کتاب‌های فروش رفته است. از طرف دیگر ۱۱/۸ میلیارد تومان در سال گذشته معادل ۳میلیون دلار بود و ۱۳میلیارد تومان امسال، معادل کمتر از ۱میلیون دلار. مبلغ حاصل از ۲روز فروش کتاب در سال گدشته  حدود ۱۰۰هزار بند کاغذ قابل خرید بود اما با مبلغ امسال، فقط حدود ۳۰هزار بند کاغذ می‌توان خرید.

رضا هاشمی نژاد، مدیر نشر افق نیز اعتقاد دارد که احتمالا منظور سخنگوی نمایشگاه کتاب فقط افزایش مبلغ ریالی بوده است و نه تعداد کتاب! او می گوید: هر سال مردم بیشتر به خرید با دستگاه‌های پوز روی می‌آورند و احتمالاً آماری را که ارائه دادند بر اساس  میزان استفاده از این دستگاه‌ها بوده است. اما همین ۱۰ درصد عنوان شده نیز نشان دهنده افت در میزان خرید و فروش کتاب است. چون مشخص می‌کند که تعداد خرید و فروش کتاب بسیار پایین‌تر آمده است. ۱۰ درصد عنوان شده به هیچ عنوان منطبق با تورم در حوزه کتاب نیست. کتاب حداقل بین ۵۰ تا ۱۰۰ درصد تورم داشته است.

ظاهرا مدیران ما پنهان کردن بخش بزرگی از حقیقت را دروغ سفید تصور می‌نمایند. اما مشکل اینجاست که بسیاری مواقع خود نیز همین ادعاهای خود را باور می‌کنند چنان دچار توهم می شوند که بر اساس همین آمار و ارقام نصفه‌کاره و نادرست و بررسی‌های هدایت‎شده برای سال‌های بعد برنامه می‌ریزند. چرا که اگر غیر از این بود شاهد سال‌ها درجازدن در حوزه فرهنگ نبودیم. نمایشگاه امسال ما چه تفاوتی چشمگیری با سال قبل یا 10 سال قبل دارد؟ به جز اضافه‌شدن تعداد یک‌سری ناشر نماها و بزرگ‌شدن غیر واقعی حجم نمایشگاه! یا حوزه نشر ما چه توسعه کیفی نسبت به سال قبل یا 10 سال قبل داشته است؟ یا اصلا  مردم ما چقدر نسبت به سال قبل یا 10 سال قبل کتابخوان تر شده‌اند؟

تا زمانی که آسیب‌ها را نشناسیم تلاشی برای اصلاح آنها نخواهیم داشت. تا زمانی که به جای مطرح کردن مشکلات و فراخوان همفکری و کمک از متخصصین سعی در پنهان‌شدن و پنهان‌کردن داشته باشیم، قدمی پیش نخواهیم رفت. خوابیده را می‌توان بیدار کرد اما خواب‌زده را هرگز! انگار ما همه خودمان را به خواب زده‌ایم تا این نیز بگذرد!