داخلی
»اخبار کتاب
جایگاه تاریخ علم در حوزه نشر ایران بررسی شد
به گزارش خبرنگار لیزنا، امیرمحمد گمینی در آغاز گفت: تاریخ علم حوزه‌ای میان رشته‌ای است و با حوزه‌های مختلف علوم انسانی ارتباط دارد، از طرف دیگر چون علم است به علوم دیگر از جمله علوم پایه نیز متصل می‌شود. با وجود اهمیت این رشته آثار بسیار محدودی به خصوص در حوزه تاریخ علم دوره اسلامی منتشر می‌شود. یکی از آثار ارزشمند در این زمینه که به تازگی منتشر شده است، کتاب «تاریخ و فلسفه علم» نام دارد که مقالاتی از رشدی راشد، از مورخان بزرگ علم و مقالاتی درباره او را شامل می‌شود، این کتاب به همت حسین معصومی همدانی و حسن امینی جمع آوری شده است.
وی ادامه داد: در میان کتاب‌های تاریخ عمومی علم، کتای‌هایی چاپ می‌شوند که دچار خطاهای روش‌شناختی هستند؛ یعنی یا درباره علم دوره اسلامی به شدت اغراق می‌شود و یا علم در آن دوران را انکار می‌کنند و تعادل در آنها حفظ نمی‌شود. در کتاب «تاریخ و فلسفه علم» حفظ این تعادل وجود دارد و در آن مشخص شده است که مسلمانان چه علومی را برای اولین بار تأسیس کردند، چه میزان از آن را از یونانیان گرفتند و در علم جدید اروپا تا چه اندازه نقش داشتند.
این استاد دانشگاه افزود: تمام مقالات این کتاب تخصصی نیست و مخاطبان عمومی و دانشجویان تازه وارد تاریخ علم نیز می‌توانند مباحث آن را درک کنند، به خصوص مصاحبه قسمت اول می‌تواند برای مخاطبان عمومی تاریخ علم جالب باشد. البته این کتاب برای انسان‌هایی که شتاب‌زده به دنبال پاسخ هستند، چندان مناسب نیست.
گمینی درباره تفاوت تاریخ علم با علوم پایه بیان کرد: در علوم پایه یک سری قوانین و معادلات وجود دارد و همگان بدون وارد شدن به جزئیات استدلال‌های اثبات این قوانین، آنها را قبول دارند. اما در تاریخ علم برای یک مسأله چندین جواب مختلف وجود دارد و به جواب قطعی نمی‌توان رسید. از طرفی تا خواننده درگیر شواهد نشود، نمی‌توان درباره مسأله صحبت کرد.
وی افزود: اخیراً کتاب‌هایی از جنس تاریخ مانند کتاب «انسان خردمند» منتشر شده‌اند که مخاطبان زیادی پیدا کرده‌اند، سطحی بودن و مصادره به مطلوب ویژگی بیشتر چنین کتاب‌هایی است. با این وجود کتابی مانند «انسان خردمند» هم می‌تواند حاوی نکات بسیار اساسی درباره تاریخ بشریت باشد و هم اینکه می‌تواند با مخاطب عام ارتباط برقرار کند. شاید بتوان گفت که جای کتاب‌های جذاب با رعایت اصول پژوهش و تاریخ‌نگاری در تاریخ علم و تاریخ خالی است.
گمینی در پایان سخنان خود گفت: برای اینکه به نتیجه مناسب برسیم، باید با کنار گذاشتن نظریه‌های خود به شواهد توجه کنیم. همچنین یکی از مشکلات تاریخ این است که برخی پژوهشگران به نظریه آزمایی و پیاده کردن نظریه‌های خود در تاریخ می‌پردازند و این بسیار اشتباه است.
پرداختن به جزئیات دلیل جذابیت آثار تاریخی
پس از این صحبت‌ها، امینی به عنوان سخنران دیگر این نشست گفت: علی الاصول قرار نیست که در تاریخ و فلسفه علم کتاب زیادی چاپ شود، بلکه کتاب‌ها با هدف مشخصی و برای مخاطبانی که در سطح تخصصی و یا عمومی به آنها نیاز دارند، منتشر می‌شوند. خواننده تاریخ و فلسفه علم باید از قبل یک سری اطلاعات از دانش‌های گوناگون مانند فلسفه، ریاضی، فیزیک و تاریخ داشته باشد. این‌چنین کتاب‌ها برای مخاطبانی است که به حوزه‌های مختلف علوم علاقه دارند و می‌خواهند در یک زمینه خاص اطلاعات تخصصی کسب کنند.
وی درباره کتاب «تاریخ و فلسفه علم» توضیحاتی داد و بیان کرد: این کتاب حاوی مقالاتی از رشدی راشد و مقالاتی است که درباره او است. این کتاب دو بخش دارد؛ بخش اول شامل یک سری نظریاتی است که معصومی همدانی به عنوان شاگرد رشدی راشد از استاد خود می‌گوید، بخش دوم نیز ترجمه مقالات رشدی راشد است. تلاش شده است به شکل گسترده از مقالات عمومی تا تخصصی پوشش داده شود. مخاطب چنین کتابی بر مباحث تاریخ علمی وقوف کامل دارد.
این استاد دانشگاه تهران درباره آثار تاریخ علمی گفت: در تاریخ علم سه نوع کتاب وجود دارد؛ تاریخ علم در جهان که در آن رابطه تاریخ علم و آموزش علم بررسی می‌شود، انتشار چنین کتاب‌های که دانش عمومی را گسترش می‌دهند بسیار محدود است. آثار متن محور، در این آثار متن کلاسیکی تصحیح و شرح داده می‌شود. عمده فعالیت‌های انتشارات میراث مکتوب بر روی انتشار چنین متونی است. نوع سوم جنبه تخصصی‌تری از تاریخ علم است و در آن روی تحقیقات دست اول بررسی دقیق انجام می‌شود. در این زمینه به دلیل ضعف در علوم انسانی بسیار ضعیف عمل کرده‌ایم. در این دسته آثار پژوهشگر به نظریه پردازی و نقد نظریه می‌پردازد.
امینی در پاسخ به نظر گمینی در خصوص تألیف کتاب‌هایی که در عین رعایت اصول پژوهش جذابیت نیز داشته باشند، گفت: توقع هم‌زمان جذابیت و واقعیت چندان به جا نیست، اما می‌شود برای جذابیت کمی از واقعیت فراتر رفت. هرچقدر به یک مسئله خاص در تاریخ نزدیک‌تر شویم، جزئیات و واقعیات افزایش یافته و جذابیت کاهش می‌یابد.
وی افزود: برای برخی همین جزئیات جذابیت دارد و درک تحول جزئیات لذت بخش است. در واقع علاقه‌مندان به تاریخ اینگونه‌اند. کتاب «تاریخ و فلسفه علم» برای کسانی که می‌خواهند از جزئیات اتفاقات آگاه شوند و به دنبال یافتن ایده‌ها و نظریه‌های دقیق‌تر در رابطه با علم و فرهنگ تمدن اسلامی هستند، جذابیت دارد. همچنین اگر کسی بخواهد یک واقعه تاریخی را دقیق‌تر بررسی کند باید خود را به حال و هوای آن دوران ببرد. بنابراین جنس مطالعه در تاریخ متفاوت است و کتاب‌های تاریخی جزئیات فراوانی دارند که باعث جذب مخاطبان می‌شود.
امینی درباره کلی یا جزئی بودن آثار علمی گفت: برخی آثار علمی دارای جزئیات و برخی دیگر دارای کلیات هستند، در کلیات گونه‌ای از حقیقت وجود دارد و در جزئیات ممکن است به دام اشتباه بیفتیم. کتاب «تاریخ و فلسفه علم» دارای هر دوی این ویژگی‌ها است، در کلیات نظریه‌های رشدی راشد در نقد یک نطریه یا نقد انتقادات دیگران در یک نظریه وجود دارد و از طرف دیگر به روایت‌هایی جزئی مانند رابطه خیام و دکارت و اثبات اشتباه بودن آن با استدلال‌های ریاضی نیز پرداخته شده است.
وی در پایان گفت: در یک تحقیق تاریخی باید سراغ شواهدی برای تقویت نظریه‌های موازی برویم. مورخ باید تلاش کند با یک نطریه همدلی کند و لذت جزئیات مهمترین دلیل جذابیت کتاب‌های تاریخی است.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.