داخلی
»مطالب کتابداری
»ستاد خبری ۲۵
تیغ دولبه کنوانسیون برن
به گزارش لیزنا (ستاد خبری بیست و پنجمین دوره هفته کتاب ایران)، در یادداشت شیرازی آمده است:
در هر گوشه و کناری که مطلبی در خصوص معاهدات بین‌المللی نگاشته می‌شود، کنوانسیون برن به طور خاص برای قشر فرهنگی و اهالی قلم جلوه خاصی پیدا می‌کند. اما اتفاقی که در خصوص مباحث پیرامون این معاهده صورت می‌گیرد به نظر بیشتر دفاع افرادی خاص با اهداف مشخص و با سیاست‌هایی جهت رسیدن به آن اهداف برای سازمان و یا نشر مطبوع خود و همچنین تندگویی‌هایی چون (سرقت ادبی، سرقت علمی و حتی الفاظی چون دزدی ...) برای نیل به سودها و مزیت‌های شخصی است. حال جامعه جهانی و ناشران بین‌المللی نیز به خود اجازه استفاده از چنین الفاظی در خصوص نشر ایران را می‌دهند.
شاید که نه به‌طور حتم این تصور غلط توسط اخبار نادرست و مطابق سیاست‌های افرادی خاص که معمولا واسطه‌هایی هستند که در این چند دهه در تمام زمینه‌ها چه صنعتی و چه علمی و فرهنگی بر اقتصاد ایران چنبره زده‌اند صورت گرفته و می‌گیرد.
اما اتفاقی که با پذیرش کنوانسیون برن برای ما خواهد افتاد چیست؟ چه مزایا و معایبی پذیرش این معاهده می‌تواند داشته باشد؟ و در صورت عدم پذیرش این معاهده چه بر سر نشر ایران می‌آید؟
در وضعیت کنونی که تمامی معاهدات و حتی سازمان‌های بین‌المللی به شدت تحت تاثیر مسائل سیاسی قرار دارد با توجه به جایگاه کنونی کشور شاید پذیرش و الحاق به این معاهده جای بحث کارشناسی بیشتری را طلب کند.
به عنوان مثال در سال 1392 قصد انتشار ترجمه کتاب مکانیک کوانتومی مدرن/ ویراست دوم/ با ترجمه شهید علیمحدی(از شهدای هسته‌ای) و دکتر مشفق را داشتم که ویراست نخست کتاب نیز توسط همین عزیزان ترجمه شده بود. به پیشنهاد یکی از دوستان که از اساتید دانشگاه امیر کبیر هستند مکاتبه‌ای با انتشارات پیرسون جهت اخذ حق‌رایت انجام دادیم و بعد از حدود سه ماه جواب نهایی این بود: ما واقعا متاسفیم، کشور شما در تحریم است و ما نمی‌توانیم حق‌رایت این کتاب را در دوران تحریم به شما بدهیم. این اتفاق در مورد کتاب مکانیک آماری پتریا هم تکرار شد که این رفتار با متن معاهده منافات دارد. نکته اینجاست که ناشر درخواست کننده در کشوری فعالیت می‌کرد که به معاهده برن ملحق نشده و داوطلبانه و به نوعی جهت حفظ اخلاق حرفه‌ای این درخواست را داشته.
لذا در صورت پذیرش یک معاهده که الزاماتی را در خصوص استفاده و بهره‌برداری از مراجع برای پذیرنده به‌وجود می‌آورد بنا به سیاست‌های بین‌المللی محدودیت‌هایی در دسترسی به آن منابع برای پذیرنده بوجود آید؛ همانند اینکه هم اکنون در برخی از دانشگاه‌های مطرح دنیا در برخی از رشته‌های دانشگاهی افرادی از کشورهای خاص نمی‌توانند ادامه تحصیل دهند.
اتفاق دیگر که شاید بیشتر مورد توجه حاشیه‌سازان و اشخاصی است که دم از سرقت و دزدی علمی و ادبی به میان میآورند، انحصاری است که در صورت پذیرش این معاهده حاصل می‌شود.
در حال حاضر از مراجع و کتاب‌های خارجی ترجمه‌هایی با کیفیت‌های مختلف و با قیمت گذاری‌های رقابتی در دسترس مخاطب قرار دارد که هم باعث رشد و شکوفایی هنر ترجمه در دهه‌های اخیر شده است و هم به لحاظ رقابت در تولید، ناشران حساسیت‌هایی خاص چه در تولید اثر و چه در قیمت‌گذاری ها داشته‌اند. به گونه‌ای که در بخش فنی-مهندسی، علوم پایه و پزشکی و علوم روز دنیا به لحاظ دسترسی به محتوای و امکانات جهت انتشار آثار در جایگاه مناسبی قرار داریم.
ولیکن در صورت انحصار در این حوزه از یک مرجع فقط یک ترجمه و با هر کیفیتی و قیمتی دلخواه می‌تواند اثر منتشر گردد، همانند آنچه سایپا و ایران خودرو در 4 دهه انحصار بر سر خودرو سازی ایران آوردند. و این شاید گوشه پنهانی نیز داشته باشد و آن انتخاب و اعمال سیاست‌هایی در خصوص انتخاب مراجع برای کشور میزبان توسط ناشر اصلی است.
اتفاقی که هر ساله در نمایشگاه کتاب تهران می‌بینیم و بسیاری از مراجع و کتب به‌روز توسط واسطه‌هایی که خود را نماینده ناشر خارجی در ایران معرفی می‌کنند، به نمایشگاه آورده نمی‌شود و یا وقتی درخواست کتاب خاصی را دارید نمی‌توانید از موضع ناشر خارجی کتاب را تهیه نمایید و باید از کانال‌های دیگر به آن مرجع دسترسی پیدا کنید.
این انحصار در ابتدای امر توسط واسطه‌های فروش کتاب‌های ناشران خارجی صورت خواهد گرفت. همان واسطه‌هایی که با سیاه‌نمایی در مورد جامعه ناشران کشور و القای اینکه ناشران در ایران چنین‌اند و چنانان‌اند با هدف دستیابی به سودهایی آنچنانی کتب ناشر خارجی را با درصدهای تخفیف نا‌متعارف در اختیار گرفته و با قیمت روز دلار و یورو به قیمت پشت جلد به فروش می‌رسانند.
لذا در خصوص پیوستن به این معاهده باید شرایطی از جمله در اختیار داشتن ضمانت اجرایی مبنی بر دسترسی ناشران و مخاطبان به کلیه مراجع و کتب در هر شرایطی (چه تحریم و چه غیر آن) و عدم انحصار در ترجمه و برگردان کتاب با رعایت حق‌رایت برای ناشر اصلی لحاظ شود که در این صورت ایران علاوه بر در‌اختیار‌داشتن تجربیات و امکانات گذشته، امکان حضور فعال در عرصه بین‌الملل و تعاملات فرهنگی و علمی را بدست خواهد آورد.
اما مزایایی نیز در الحاق ایران به این معاهده وجود دارد از جمله:
- دسترسی آزادتر و آسانتر به مراجع و کتب تازه انتشار یافته
- در اختیار داشتن کلیه مراجع و کتب با قیمت منطقه‌ای با حذف واسطه‌ها به لحاظ ایجاد نمایندگی‌های واقعی انتشاراتی در ایران و مطابق متن معاهده
- اطلاع ناشران و مخاطبان از انتشار ویراست‌های جدید کتب
- در اختیار داشتن فایل‌های دیجیتالی کتاب‌ها جهت ارائه و تولید کتاب‌های ترجمه شده با کیفیت بالاتر به لحاظ چاپ
- تسریع در انتشار کتاب‌های ترجمه و مدیریت هزینه‌ها با توجه به در اختیار داشتن اطلاعات و فایل کتاب‌ها قبل از عرضه در بازار جهانی
- استفاده از تجربیات ناشران بین‌المللی و تعاملات بین‌المللی در خصوص نشر
- دسترسی پدید آورندگان ایرانی به ناشران بین‌المللی جهت انتشار آثار خود و به طبع بهبود شرایط اقتصادی پدیدآورندگان
- فروش حق‌رایت کتب ناشران ایرانی
- تسهیل در ارتباط مخاطبان با پدید آورندگان
- دستیابی به بازاری جهانی برای عرضه و معرفی محصولات علمی-فرهنگی و هنری
- دستیابی به جامعه بزرگتر به لحاظ سیاست‌های فرهنگی حکومتی در خصوص ترویج ومعرفی آثار فرهنگی-مذهبی با اهداف مشخص سیاسی-فرهنگی که این امر متقابلاَ برای مخاطبان ایران نیز صادق خواهد بود .
در خصوص حقوق و قوانین داخلی ایران و همچنین آینده‌ای که با ادامه این روند بر سر نشر دانشگاهی ایران می‌شود متصور شد، فقط به ذکر چند پرسش بسنده می‌کنم، چرا که شرایط و شواهد همه گویای وضعیت نابسامان وضعیت نشر کشور هستند.
1-آیا قوانین حاضر رعایت می‌شوند؟
2-آیا قوانین حاضر کافی و به‌روز هستند؟
3-بازوی اجرایی و قضایی مناسب جهت اعاده حقوق وجود دارد؟
4-مقابله با سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی که کتاب‌های ناشران و پدیدآورندگان را به صورت غیر مجاز تکثیر و عرضه می‌کنند وظیفه کدام نهاد است؟ و آیا الویتی برای آن نهاد جهت مقابله و مسدود‌کردن و پیگیری قضایی عاملان آن به جهت جلوگیری از تکرار مجدد آن عمل توسط شخص دیگر و یا همان شخص وجود دارد؟
5-مقابله و جلوگیری از تکثیر غیرقانونی مراجع درسی در دفاتر فنی و کپی حاضر در دانشگاه‌ها بر عهده کدام مسول و وزارتخانه است؟
6-چه مشوق‌هایی در وزارت علوم انگیزه کتابسازی را در دانشگاهیان تقویت می‌کنند؟
7-چه سیاست‌هایی در وزارت علوم باعث رشد جزوه‌خوانی اساتید دانشگاهی و عدم تمایل به معرفی کتاب در دانشگاه‌ها شده است؟
8-سیاست‌های حمایتی دولت از ناشران و کتابفروشان تا کنون بازده مناسبی داشته است؟
9-بی‌انگیزگی و دلسردی ناشران در انتشار ویراست جدید کتاب‌ها و یا عناوین جدید چه عواقبی برای کشور و جامعه در چند سال اخیر در‌پی خواهد داشت؟
10-با ادامه این وضع رشد علمی ایران در چند سال آینده چگونه خواهد بود؟
11-در کشوری که بیشترین سهم فروش کتاب مربوط به کتب کمک درسی و حل مسائل می‌باشد، معنی لغت دانشجو و دانش‌آموز چگونه تعریف می‌شود؟
در صورتی که بسترهای مناسب و قوانین کارآمد و به روز جهت فعالیت و دفاع از حقوق پدیدآورندگان، هنرمندان و ناشران در داخل کشور اصلاح، تهیه و به طور جد رعایت نشود و در عین حال به یک معاهده بین‌المللی الحاق شویم، شاهد این امر باید باشیم که رانت و انحصار نیز به شرایط و مشکلات کنونی افزوده و مشکلی دو چندان برای کشور و ناشران و سودی چندین برابری برای عده‌ای خاص اتفاق افتد.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.