گارانتی کتاب؛ مسئولیت ­پذیری یا بازارگرمی

 انتشارات کتاب کوله ­پشتی طرح «گارانتی کتاب» را برای مخاطبانش اجرا کرده است و بعضی از کتاب‌هایش را با گارانتی به مخاطبانش می­فروشد. بنابر این طرح، اگر خواننده ­ای از کتابی که روی جلدش برچسب گارانتی دارد ناراضی باشد، می­تواند آن کتاب را به ناشر پس بدهد و یک کتاب دیگر بگیرد؛ چنان­که در برچسب داخل جلد کتاب نوشته شده: «انتشارات کتاب کوله‌پشتی این کتاب را از نظر محتوا، ترجمه و ویرایش و کیفیت چاپ تضمین می‌کند. چنانچه به هر دلیلی این کتاب رضایت شما را جلب نکرد، می‌توانید به دفتر انتشارات مراجعه و به اندازه بهای این کتاب، کتاب دیگری دریافت کنید.»

این ناشر ادعا می­کند که کیفیت کتاب­هایش از نظر محتوا، ترجمه و ویرایش کاملاً تضمین شده است. اما آیا واقعا ترجمه­ ای امین و متنی پاکیزه تولید شده است؟

اجازه بدهید یکی از کتاب­های این ناشر را که روی جلدش برچسب گارانتی دارد بررسی کنیم تا معلوم کنیم که ادعای ناشر راست است یا نه. کتاب «تولستوی و مبل بنفش» را انتخاب می­کنیم. این کتاب خودزندگی­نامه و خاطرات نینا سنکویچ (Nina Sankovitch)، نویسنده معاصر آمریکایی است که برای اولین‌بار به قلم خانم لیلا کُرد به فارسی ترجمه شده است. به طور تصادفی، یک صفحه از ترجمه فارسی را با متن اصلی مقابله می­کنیم: صفحۀ 248 (صفحۀ 204 متن انگلیسی، اولین صفحه فصل بیستم). در این بررسی، ابتدا متن ترجم فارسی می ­آید، سپس متن انگلیسی، و بعد هم پاره­ ای توضیحات و ترجمه‌ی پیشنهادی.

1. ترجمه عنوان فصل درست نیست: «پیاده شدن از موتورسیکلتِ لولو»

"Coming off Loulou's motorcycle"

come off، در موردِ موتور، یعنی افتادن.

ترجمۀ پیشنهادی: «افتادن از موتورسیکلتِ لولو» 

2. ترجمه سرلوحه دل‌بخواهی است: «چیزی را بخوان که نتوانی برای دوباره خواندنش صبر کنی.» (ص. 248)

"Read anything, as long as you can’t wait to pick it up again."

مترجم اعتنایی نکرده به سبک نویسنده و as long as را ترجمه نکرده و can’t wait را که یک اصطلاح محاوره ­ای است تحت­ اللفظی ترجمه کرده و معنی pick it up را از خود درآورده!

ترجمۀ پیشنهادی: «هرچیزی را بخوان؛ به شرطی که دلت لک بزند برای دوباره برداشتنش.»

یا «هرچیزی را بخوان؛ به شرطی که دلت برای دوباره برداشتنش لک بزند.»

3. «یک سال لذت­بخش بر من گذشته بود.» (ص. 248)

"A year of pleasure had been afforded to me."

مترجم معنی فعل afford را از خود درآورده! afford در اینجا به معنی دادن یا فراهم کردن است، نه گذشتن.

ترجمۀ پیشنهادی: «یک سال لذت برایم فراهم شد یا فراهم شده بود.»

4. «یک سال کتاب.» (ص. 248)

"A year of books."

ترجمۀ پیشنهادی: «یک سال با کتاب­ها.»

5. «هرقدر هم که جنبه ­های دیگر زندگی ­ام خسته­ کننده و طاقت ­فرسا بودند،... .» (ص. 248)

"No matter how burdensome other aspects of my life became,…"

become یعنی شدن، نه بودن!

ترجمۀ پیشنهادی: «صرف­نظر از اینکه سایر ابعاد زندگی ­ام چقدر دشوار می­شد،... .»

6. «لذت کتاب ناشی از نوشتۀ خوب بود.» (ص. 248)

"Book bliss, brought on by good writing."

مترجم برای هر سه کلمۀ pleasure و joy و bliss یک معادل آورده و ظاهرا اعتقادی به آوردن معادل درست برای کلمات ندارد!

ترجمۀ پیشنهادی: «نوشته خوب باعثِ سعادتِ کتابی می‌شود.» یا «سعادتِ کتابی معلولِ نوشتۀ خوب است.»

نویسنده می‌خواهد بگوید که «نوشته‌ی خوب یا کتاب خوب باعث سعادت می‌شود.» چنانکه می‌گوییم که «کار خوب باعث سعادتِ اخروی یا دنیوی می‌شود.» اما این سعادت از نوع دنیوی یا اخروی نیست، از نوع کتابی است!

7. «من اگر از کتابی در همان ده صفحه اول یا بیشتر خوشم نمی­ آمد،... .» (ص. 248)

"If I didn’t like a book within the first ten pages or so,… "

or so یک اصطلاح است و نباید آن را تحت­اللفظی ترجمه کرد.

ترجمۀ پیشنهادی: «اگر در حدود ده صفحه اول کتابی را دوست نداشتم،... .»

بررسی همین یک صفحه نشان می­دهد که نحوه ترجمۀ کتاب غیرمسئولانه است. با این­ همه، بیایید نگاهی بیندازیم به یک صفحۀ دیگر.

8. «شخصیت­های او طی مراحل خودویرانگری­شان برای تحت تاثیر مواد مخدر بودن، به مستی وابسته بودند.» (ص. 245)

واقعاً جملۀ بالا چه معنایی دارد؟ آیا مترجم یا ناشر می­توانند توضیح بدهند؟

"His characters rely on inebriation to remain sedated through the stages of their self-destruction."

ترجمۀ پیشنهادی: «شخصیت­های [رمان] او به مشروب­خواری متکی ­اند تا در مراحل نابودسازیِ خود نشئه بمانند.» یا «شخصیت­های [رمان] او نیاز به مستی دارند تا در مراحل نابودسازیِ خود نشئه بمانند.»

باری، حین بررسی ترجمه فارسی متوجه شدیم که Acknowledgements یا قدردانی نویسنده را مترجم کلا ترجمه نکرده است و همچنین نمایه عنوان کتاب­ها را. این دور از امانت­داری است. ضمناً گفتنی است که ترجمه عنوان کتاب­ها بعضاً درست نیست. به دو نمونه نگاه کنید:

9. «شانس» (ص. 117)

"By Chance"

ترجمۀ پیشنهادی: «تصادفی»

10. «تاریخچه مختصری از زندگی آرورا اورتیز» (ص. 124)

"The Curriculum Vitae of Aurora Ortiz"

اولا تاریخچه خود یعنی تاریخ مختصر. پس، تاریخچه مختصر حشو است. یا باید گفت تاریخ مختصر یا تاریخچه. ثانیا، در فارسی، در مورد آدم سرگذشت به­کار می‌بریم، نه تاریخ! ثالثا curriculum vitae، در گویش بریتانیایی، به همان معنی resume: رزومه است.

ترجمۀ پیشنهادی: «کارنامکِ آرورا اورتیز»

و اما، از خطاهای ترجمه که بگذریم، انشای فارسی مترجم و سجاوندی کتاب هم خالی از اِشکال نیست. به چند نمونه نگاه کنید:

«هفت­ هشت کتابی که می­خواستم بخوانم را پیدا کردم.» (ص. 68)

«فکر می­کنم پدرم پاسخ اینکه چطور مادرش به زندگی ادامه داد، را پیدا کرده و... .» (ص. 100)

(حرف «را» علامت مفعول صریح است و استعمال «را» پس از فعل درست نیست.)

«کتابی را که برایش برده بودم گرفت؛ فرار.» (ص. 23)

(استفاده از نقطه ­ویرگول، در سراسر کتاب، درخشان است.)

باری، از آنچه آمد پیداست که کیفیتِ ترجمه هیچ تضمین شده نیست. البته خواننده ناراضی می­تواند کتاب را به ناشر پس بدهد و ناگزیر کتابی دیگر بگیرد! اما بازهم اين خواننده است که مغبون می­شود؛ چون بايد مدتی برای تعويض کتاب دوندگی کند. متأسفانه وقت و پولِ خریدار هدر رفته است.

اخلاقی­ تر و البته اقتصادی­ تر این بود که ناشر، به جای بازارگرمی، ترجمه فارسی را پیش از بیرون آوردن به محکی دقیق می ­زد.

مشخصات کتاب:

تولستوی و مبل بنفش، نوشتۀ نینا سنکویچ، ترجمۀ لیلا کُرد، تهران: کتاب کوله­ پشتی، 1397.