کارگاه «مهارت های نگارش کتاب و راههای کاهش سرقت علمی» برگزار شد

 به گزارش خبرنگار لیزنا، این کارگاه روز پنجشنبه، 14 اردیبهشت ماه در سرای اهل قلم کمیته علمی فرهنگی برگزار شد.

 مهدی علی پور حافظی، استادیار دانشگاه علامه طبابایی، در ابتدای سخنان خود گفت: یکی از مشکلات کشور ما این است که آثار نوشته شده مورد توجه مخاطبان قرار نمی گیرد و یا ممکن است ندانسته و به علت عدم آشنایی، مسئله سرقت علمی را رعایت نکنیم. به همین علت در این کارگاه به دو بخش پرداخته می شود که بخش اول مربوط است به اینکه برای تولید کتاب چه دانش و اطلاعاتی باید داشته باشیم و در بخش دوم به این می پردازیم که چه نکاتی باید رعایت شود تا متهم به سرقت علمی نشویم.

 علی پور حافظی پربار کردن رزومه علمی، منتقل کردن حرف خود به خصوص در حوزه ناشران عمومی، عرض اندام در حوزه ای خاص، انتقال اطلاعات و  علوم و دانش جدید برای مطلع کردن مخاطبان، غنی سازی زندگی بشر با ترویج علم و غیره را از انگیزه های اقدام برای نشر کتاب برشمرد.

 او در ادامه با بیان اینکه در حوزه های مختلف هم دیدگاه ها یا انگیزه های مختلفی برای نگارش کتاب وجود دارد، کسب رضایت خداوند در نگارش کتاب های دینی و مذهبی، تبدیل دانش شخصی به دانش اجتماعی، شخصی کردن دانش موجود و ثبت کردن آن به نام خود و  تنازع بقا در حوزه علمی مثل الزام برای تولید و ثبت دانش اساتید را، از نمونه های این انگیزه ها عنوان کرد.

 وی ادامه داد: رسانه های مختلفی برای انتقال و ارائه دانش و اطلاعات وجود دارد مانند تولید اثر در قالب مقاله، اثر هنری، کتاب و غیره. تولید اثر در قالب کتاب می تواند ویژگی های مختلفی را در اختیار ما قرار دهد که آثار یا رسانه های دیگر آن  مزایا را ندارند.

 علی پور حافظی در توضیح برخی از این ویژگی ها گفت: کتاب عمومیت بیشتری دارد چون هدف اصلی آن ترویج علم است، همچنین در نسل های مختلف می‌تواند در دسترس قرار گیرد و مخاطبان آن مخاطبان فعلی و موجود نیستند بلکه در دسترس مخاطبان آتی هم قرار می گیرد. از دیگر ویژگی های کتاب این است که می توان مطالب مختلف را در آن مطرح کرد و محدودیت دیگر رسانه ها را ندارد، به ویژه برای اعضای هیات علمی دارای اعتبار بیشتری برای صاحب اثر است، فرد با تولید کتاب مطرح شده و از اهل قلم به شمار می‌آید، کتاب ها ماندگار تر است و در بحث آموزش منبع اصلی محسوب می شود.

 او در توضیح مفهوم مثلث طلایی توضیح داد: این مثلث سه ضلع اصلی دارد که توجه به آن ها در نگارش کتاب کمک می کند. یکی از این ضلع ها «هدف پیام» است یعنی نگارنده چه می خواهد بگوید؟ چه چیزی را می خواهیم بیان کنیم یا  لازم است که بیان شود؟

 وی ادامه داد: یکی از مشکلاتی که جامعه نشر ما دارد این است که نویسنده به جای اینکه آنچه مخاطب می خواهد بداند، چیزی را ارائه می کند که خود می خواهد یا در توان خود می بیند و این دلیل اصلی عدم استقبال مخاطبان از کتاب ها است.

 علیپور حافظی ارتباط مخاطبان با مولفان را حلقه مفقوده زنجیره نشر دانست و گفت: ناشر این ارتباط را نمی تواند ایجاد کند تا معلوم شود که کتاب او چقدر مورد استقبال قرار می گیرد یا نظرات خوانندگان چیست. 

 او افزود: ضلع دوم این مثلث «مخاطبان پیام» است. عدم شناخت یا شناخت کافی از مخاطبان بسیاری مواقع مشکلاتی ایجاد می کند. همچنین گاهی برای اینکه مخاطب بیشتری داشته باشیم سعی می کنیم همه جامعه را مخاطب قرار دهیم. باید بدانیم محصولمان را برای چه کسانی تولید می کنیم.  باید طیفی که برای آنان محصولی تولید می شود را بشناسیم تا محصول را بر اساس احتیاج آنان تولید کنیم. درصورتی که با خواسته های جامعه هدف آشنا نباشیم، اثری تولید می‌کنیم که مناسب برای طیف مشخصی نیست؛ متناسب با طیف عام جامعه هم نمی‌تواند باشد چون همه سلیقه ها  را نمی توانیم یکجا رعایت کنیم.

 وی  «کانال پیام» را ضلع سوم این مثلث نامید. نا آگاهی با رسانه را از جمله مشکلات انتقال پیام برشمرد و نا آشنایی با ویژگی های کتاب به عنوان رسانه انتقال پیام را از جمله مشکلات این بخش عنوان کرد.

 علیپور حافظی اهمیت موضوع برای جامعه و مخاطبان، ارتقاء دانش موجود و ایجاد ایده یا مطلب جدید را در گزینش موضوع کتاب مهم دانست و بر آماده کردن طرح موضوع اشاره کرد. وی یادداشت کردن مباحث، استفاده از عبارات و جملات به جای کلمات در یادداشت، مرتب کردن و الویت بندی محورهای این عبارات و مطالعات تکمیلی را از نکات این طرح برشمرد و از سازگاری با موضوع اصلی، همسنگی اجزای طرح، دسته بندی مناسب، جامعیت و مانعیت و وحدت معیار و پرهیز از رده تک عنصری را از شرایط طرح عنوان کرد.

 او مراجعه به کتابخانه ها، کتابشناسی ها، فهرست منابع و بایگانی های اطلاعاتی را در بحث اقدام به مطالعه آثار  مطرح کرد و در خصوص یادداشت برداری گفت: گاهی یادداشت ها نقل قول مستقیم است. باید توجه کنیم که برای نقل قول مستقیم محدودیت بسیاری است و در موارد کمی این امکان وجود دارد. باید داخل گیومه بیاید و شماره صفحه، نویسنده و تاریخ نشر اثر ذکر شود. اگر این نقل قول طولانی است باید تو رفتگی بیشتری از متن داشته باشد و شماره فونت هم متفاوت باشد تا خواننده متوجه شود که مطلب مال ما نیست.

 علیپور حافظی ادامه داد: در نقل قول غیر مستقیم مطلبی را می خوانیم و برداشت یا دانسته خود از آن را مطرح می کنیم که ارائه سند باز هم مهم است. گاهی مطلبی را خلاصه می کنیم که در راستای مطلب خودمان است و گاهی نقد و نظر خود را در رابطه با مطلبی که آورده ایم مطرح می کنیم.

 به گفته او زمانی که مطلبی تولید می شود دارای ساختار درونی و بیرونی است. ساختار درونی ارتباطات عمیق و دقیق داخل مطلب است و ساختار بیرونی ارتباطات با آثار دیگر است. نوشته شیئی یکپارچه نیست بلکه متشکل از اجزا و پاره هایی است که رشته های نامرئی آنان را به هم وصل کرده است. حرکت در آن از کل به جزء است. پاراگراف ها باید با یکدیگر وصل شوند. حلقه ارتباطی بند ها جملات هستند و اجزای جملات کلمات هستند که جایگاهشان باید درست و دقیق باشد.

 وی برای نگارش یک پاراگراف از سه شیوه «قیاسی عام به خاص» که در آن جمله اصلی در ابتدا و توضیحات در ادامه ذکر می شود، «استقرایی خاص به عام» که جمله اصلی بعد از توضیحات ذکر می شود و «ترکیبی» که شامل «قیاسی-استقرایی» و «استقرایی-قیاسی» می شود نام برد و گفت: در «استقرایی-قیاسی» در ابتدا توضیحات، در وسط جمله اصلی و در ادامه توضیحاتی در تایید جمله اصلی می آید و در «قیاسی-استقرایی» ابتدا جمله اصلی، در وسط توضیحات و در ادامه نتیجه گیری بیان می شود.

 او ادامه داد: در ارائه مطالب برای کسانی که هم سطح ما از لحاط اطلاعاتی هستند از روش قیاسی، برای مخاطبان کم اطلاع تر از روش استقرایی و برای مطالب پژوهشی و تحلیلی از روش ترکیبی استفاده می کنیم.

 وی در بحث استناد، از روش های ارجاع درون متنی با ارائه شماره کتاب، تبعیت فهرست منابع به استانداردهای مشخص، استفاده از قابلیت ارجاع به واژه پرداز word، آیش متن و مرور دوباره آن، توجه به پرهیز از پیش داوری ها، مطالعه متن توسط دیگران و ارزیابی و تایید ناشر نام برد.

 مهدی علی پور حافظی رشد دانش موجود، ذکر استناد به آثار، تشکر از یاری دهندگان، رعایت احترام به آثار دیگران، رعایت حریم شخصی افراد، عدم سوء گیری در گردآوری اطلاعات، نسبت ندادن آثار و ایده های دیگران به خود، بیان صادقانه محدودیت های کاری، عدم استفاده از عبارات نامناسب و اشاره به حامیان را از موارد اخلاقی لازم در نگارش کتاب برشمرد.

 به گفته او در حوزه های علم انسانی از شیوه  استنادی APA و در حوزه علوم پزشکی از استاندارد Vancouver  استفاده می شود که راهنماهای آنان در اینترنت وجود دارد ولی متاسفانه در سایت ناشران این اطلاعات بیان نمی شود. همچنین راحت ترین راه استفاده از منوی reference word در نگارش متن است.

راه های پیشگیری از سرقت علمی

طبق گفته علیپور حافظی بر اساس تعریف Cope ، سرقت علمی به استفاده غیر عمدی یا دانسته و یا بی ملاحظه از کلمات، ایده ها، عبارات، ادعا و یا استنادات دیگران بدون قدردانی و توضیح و استناد ملاحظه به اثر و صاحب اثر یا سخنران ایده گفته می شود.

 او گفت: در سرقت علمی دو مطلب مهم وجود دارد که یکی گرفتن عبارت، اندیشه و مطلب از یک اثر دیگر و دوم نام نبردن از مرجع اصلی است.

 وی تغییر نام و آدرس یک مطلب، استفاده از داده ها متون و یافتن چند مقاله و تلفیق آنان در هم دیگر به منظور ایجاد مطلبی دیگر، حفظ محتویات اثر اصلی و تغییر ظاهر آن، اقتباس بخشی از متن از متنی دیگر، انتشار یک اثر یا بخشی از آن به طور همزمان یا با فاصله زمانی در چند رسانه و استفاده از عین جملات و عبارات دیگران یا جداول و اشکال بدون ذکر منبع را از مصادیق سرقت علمی برشمرد.

 او با اشاره به حق معنوی و حق مادی اثر، ترجمه کتاب و مقاله بدون مجوز ناشر را از دیگر نمونه های سرقت کتاب عنوان کرد. همچنین به استفاده قابل توجه از آثار منتشر شده خود، ارائه نادرست اطلاعات در استناد، ارائه اطلاعات کتابشناختی ناقص، استفاده نابجا با هدف افزایش منابع استفاده شده، عدم ذکر اسامی تمامی افراد موثر در نگارش اثر، ذکر اسامی افراد بدون دریافت مجوز از آن ها و عدم مشاهده آثار استناد شده به آن ها اشاره کرد.

 او تاکید کرد که در زمان انتشار اثر باید دقت کنیم که آیندگان هم آن را بررسی خواهند کرد. در حال حاضر نرم افزارهایی تولید شده است که با دادن متن به آن شباهت متن با آثار دیگر مشخص می شود و می تواند نویسنده را در معرض اتهام به سرقت علمی قرار دهد.

 او کاهش انگیزه برای انجام تقلب و جلوگیری از بروز آن ها با عدم منوط کردن ترفیع به تولید آثار و عدم اجبار دانشجو به نوشتن مقاله، شناسایی موثر و دقیق تقلب انجام شده با داوران و ابزارهای مناسب و برخورد با فرد متقلب و جبران خسارت را سه محور اصلی و راهکارهای کلان پیشگیری از سرقت علمی عنوان کرد.

 علیپور حافظی با تاکید بر اینکه الزامی به ارائه منبع و استناد به دانش عمومی وجود ندارد گفت: دانش عمومی هر آنچیزی است که عموم آن را می دانند و باور دارند.

 او توضیح داد که یادداشت برداری در نگارش کتاب باید در داخل گیومه و با ذکر منبع انجام گیرد.  بیان جملات و یافته های دیگران و استناد به آن ها با انشای خود نیز باید با ذکر منبع باشد. توجه به هدف و مقصود نویسنده و عدم برداشت نادرست لازم است و باید نرم افزار های استناد دهی استفاده شود.

 وی آگاهی دادن و فرهنگ سازی، پرهیز ار اتهام زنی های نابجا، اختیاری کردن استخراج مقاله، افزایش مهارت و تسلط به زبان های خارجی، واگذاری کار به متخصصان و وضع قوانین مناسب و اجرای درست آن را از راهکارهای مقابله از سرقت علمی برشمرد.

 طبق گفته او برای انتشار اثر تولید شده باید ناشر مناسب و تخصصی انتخاب و باتوجه ویژه به نیازمندی های مخاطب، در زمان مناسب منتشر شود. همچنین بر توجه به نقدهای انجام شده به اثر جهت جلوگیری از اشتباهات بعدی و برقراری تعامل با مخاطبان اشاره کرد.

 علیپور حافظی در پایان تاکید کرد باید موضوعی برای تولید محتوا حساب شده انتخاب شود و درست و مناسب پرورش پیدا کند و ارائه شود و تولید و انتشار آن درست و دور از سرقت علمی باشد.