داخلی
»مطالب کتابداری
»گزارش
كتاب «دُر دانش» بررسی شد
به گزارش خبرنگار لیزنا، در این نشست که به همت خبرگزاری لیزنا و با همکاری خانه کتاب برگزار شد، داریوش مطلبی با اشاره بر نام «دُر دانش» برای عنوان کتابی در خصوص عباس حری، از ایشان در مقام دانشی و علمی و هم به عنوان یک معلم تقدیر کرد.
مطلبی، نوش آفرین انصاری را به عنوان تنها کسی که عباس حری نیز بودند عنوان کرد و نرگس نشاط را به عنوان یکی از نزدیک ترین همکار ایشان در طول سال های فعالیت وی دانست.
ما در کتابداری تاریخ هزار ساله داریم
نوش آفرين انصاری، رئیس شورای کتاب کودک، با اظهار خرسندی از حضور در جلسه ای در مورد بررسی اثری با موضوع یکی از اساتید برجسته حوزه کتابداری گفت: این جلسه دو وجه دارد که یکی موضوع کتاب و دیگری صحبت در مورد یک دوست قدیمی است.
او با اشاره به اینکه با عباس حُرّی از سال ۱۳۵۰ آشنا است، گفت: این کتاب مروری است بر ارتباط مداوم ایشان با دانشگاه، در تمام این سال ها من هم همکار ایشان بودم.
وی مصاحبه های تاریخ شفاهی را مروری بر آثار علمی یک فرد، بسیار مفيد ، آگاهی بخش برای نسل های بعدی و مروری بر حيات علمی اشخاص توصیف کرد.
انصاری، اظهار امیدواری کرد که این کتاب و کتاب های نوشته شده در مورد اساتید دیگر در کلاس های درسی به دانشجویان عرضه شود زیرا این اساتید بزرگان حوزه کاری خود هستند.
او از حذف تاریخ کتابداری در ایران انتقاد کرد و گفت: ما در کتابداری تاریخ هزار ساله داریم. رشته ای که بدون تاریخ خود حرکت کند هرگز رشد نمی کند و با بادهای سیاسی برچیده می شود؛ ولی اگر تاریخ یک رشته ای را کار کنیم کم کم به استوانه ای دست می یابیم که این اجازه را نمی دهد. چنانچه اگر تاریخ معاصر را نیز مطرح نکنیم، اندیشه رشد نمی کند.
به گفته وی متن های تاريخ شفاهی زاويه های ناشناخته ای دارند كه تنها كسانی كه با استاد ارتباط نزديك داشتند آن را احساس می كنند.
انصاری با انتقاد از چهره شدن بزرگان، بر ریشه شدن و ماندگاری آنان تاکید کرد و ادامه داد: لازم است که در برنامه های درسی کتابداری جدید محتوای درس آشنایی با کتابخانه و کتابداری تغییر کند. باید معماران اندیشه امروز کتابداری و اطلاع رسانی را بشناسیم و در این مسیر کتاب هایی مثل كتاب «دُرّ دانش؛ مصاحبه تاريخ شفاهی با دكتر عباس حری» بسیار سودمند است.
او از انتخاب نام کتاب دُرّ دانش تقدیر کرد و از عدم اشاره بر نوشته های قبلی در مورد عباس حری انتقاد نمود و خواستار اشاره به کتابی بر زندگی نامه او شد که در سال ۱۳۸۳ به همت نرگس نشاط چاپ شده است.
در ادامه انصاری به تغییراتی که حری در کتابداری ایجاد کرده است اشاه کرد؛ او ایجاد تغییر در موضوع پایان نامه ها به جز کتابشناسی و تدریس موفق سمینار تحقیق را از جمله این تغییرات برشمرد.
وی با اشاره به دوران مدیریت خود در گروه کتابداری دانشگاه تهران، از جلسات مکرر خود با عباس حری و دیگر اساتید یاد کرد. در این جلسات تمامی تصمیمات به بحث و شور گذاشته می شد. به گفته انصاری حضور حُری در انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و نوشته های وی باعث تولید اولین منابع کتابداری شده است.
او از عدم اشاره به شورای کتاب کودک در این کتاب انتقاد کرد و دلیل آن را عدم سوال پرسشگر از ایشان دانست و افزود: ایشان از سال ۵۳ عضو شورای کتاب کودک و در بسیاری مواقع ناجی و پشتیبان شورا بودند.
او با بیان اینکه کتاب دُرّ دانش شانس دوباره برای دیدن یک دوست قدیمی در گفتار وی را ایجاد کرده است، از عدم رعایت سبک و سیاق گفتار ایشان در کتاب انتقاد کرد و آن را ناشی از سیاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی در تدوین کتاب های تاریخ شفاهی دانست و گفت: اين كتاب از يك زمان آغاز می شود و در يك زمان ديگر تمام می شود و شرح تحليلی زندگی دكتر حری نيست.
داریوش مطلبی با تایید انتقادات نوش آفرین انصاری بر کتاب، از عدم اشاره بر حضور عباس حری در هیچ یک از نهادها و انجمن های غیردولتی انتقاد کرد و خواستار توجه سازمان اسناد و کتابخانه ملی به این موضوع شد.
هدف انجام مصاحبهها در ابتدا چاپ و انتشار نبوده است
در ادامه پیمانه صالحی، کارشناس مسئول گروه تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و نویسنده كتاب «دُرّ دانش؛ مصاحبه تاريخ شفاهی با دكتر عباس حری» ضمن اشاره بر بیستوپنج سال سابقه فعالیت در این سازمان، در مورد مصاحبههای تاریخ شفاهی گفت: تاریخ شفاهی نوعی شیوه پژوهش و روش علمی از پژوهشهای تاریخی مبتنی بر مصاحبه هدفمند و فعال است. برای گردآوری دادهها و اطلاعات تاریخی، براساس موضوعی خاص، که افراد در آن واقعه یا رویداد حضور داشتهاند. این افراد چه تاثیرگذار و چه تاثیرگرفته از رویداد بوده باشند، در کتاب به آنها اشاره شده است. در این کتاب به جای تمرکز بر دادههای مکتوب به خاطرات و شنیدههای افراد تاکید دارد. تاریخ شفاهی با ماهیت میانرشتهای در تمام زمینهها و رشتهها کاربرد دارد و اغلب مسائل تاریخی را با روشهای دیگر مورد بررسی قرار میدهد و به بخش ناگفته فعالیتهای افراد و نانوشتههای منابع مکتوب توجه دارد.
به گفته او تاریخ شفاهی در اروپا و امریکا در دهه 40 میلادی برای نخستین بار مطرح شد، دورهای که همراه با اختراع ضبط صوت در دانشگاه کلمبیا پدید آمد. در این دوره مصاحبهها بیشتر بر پایه نخبهگرایی صورت میگرفت. در دوره بعد که تا سال 1957 ادامه داشت به مصاحبه با طبقات اجتماعی نظیر کارگران، مهاجران و زنان پرداخته شد. پس ازآن منابع تاریخ شفاهی منتشر شدند، مجله تاریخ شفاهی تاسیس شد و تاریخ شفاهی به دانشگاهها راه یافت. بعد از رقمیسازی منابع تاریخ شفاهی، جایگاه میانرشتهای آن تثبیت شد و علوم مختلف به تناسب از آن بهرهبرداری کردند.
صالحی تولد تاریخ شفاهی در ایران را مربوط به بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دانست و افزود: زمانی که در سال 1981 میلادی دانشگاه هاروارد پروژه تاریخ شفاهی ایران را توسط دکتر حبیب لاجوردی به اجرا درآورد، درواقع با 132 نفر از مقامات حکومت پیشین ایران، 800 ساعت مصاحبه انجام شد و کتابهای حاصل از مصاحبه منتشر شد. همچنین، بنیاد مطالعات ایران در دانشگاه کلمبیا، طرح تاریخ شفاهی چاپ ایران، انجمن مطالعات تاریخ شفاهی ایران و مرکز تاریخ شفاهی یهود نیز ازجمله مراکز فعال تاریخ شفاهی درزمینه موضوعات مرتبط با تاریخ معاصر ایران در خارج از کشور هستند.
او ادامه داد: علاوه بر آن، در داخل ایران پس از انقلاب اسلامی، موسساتی نظیر حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، سازمان کتابخانهها و مراکز اسناد آستان قدس رضوی، بنیاد شهید انقلاب اسلامی، مرکز حفظ و نشر ارزشهای دفاع مقدس، مرکز حفظ و نشر آثار امام خمینی (قدس) و سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به فعالیت در حوزه تاریخ شفاهی پرداختند.
طبق گفته وی پیشینه تاریخ شفاهی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران به سال 1371 بازمیگردد. در ابتدا اداره آرشیو شفاهی در مدیریت خدمات آرشیوی سازمان اسناد ملی ایران شکل گرفت و به انجام مصاحبههای تاریخ شفاهی مبادرت ورزید. از آن سال تاکنون مصاحبههای متعددی با شخصیتهای علمی، سیاسی، فرهنگی و هنری معاصر جهت تکمیل اسناد مکتوب صورت گرفته است. این مصاحبهها سمت و سوی آرشیوی دارند و پس از انجام تحقیقات گسترده در زمینه زندگی و فعالیتهای راوی و طرح سوالات هدفمند، انجام میشوند. پس از آن نیز طبق شرایطی که مصاحبهشوندگان در فرم بهرهبرداری از مصاحبه درج میکنند، مصاحبه ها در اختیار پژوهشگران قرار میگیرد.
صالحی ادامه داد: اکنون این گروه تحت عنوان گروه اطلاعرسانی منابع دیداری- شنیداری زیر نظر پژوهشکده اسناد به فعالیتهای خود درزمینه اجرای طرحهای تاریخ شفاهی ادامه میدهد و بیش از 2500 ساعت مصاحبه صوتی و تصویری انجام داده است. مصاحبههای ضبط شده پس از پیادهسازی، فهرستنویسی شده و همانند سایر منابع سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بر روی وبسایت سازمان جانمایی میشود. در حال حاضر مشخصات کتابشناسی همه مصاحبههای فهرستنویسی شده از طریق درگاه سازمان قابل مشاهده است. همچنین متن مصاحبههایی که محدودیت انتشار ندارند، بر روی کتابخانه دیجیتال سازمان قرار داده شده است. تعدادی از مصاحبهها هم که قابلیت انتشار به صورت کتاب را دارند، با مجوز شورای انتشارات سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران چاپ و منتشر میشوند.
به گفته وی انجام مصاحبهها از ابتدا با هدف چاپ و انتشار نبوده، بلکه جهت تکمیل اطلاعات اسناد مکتوب و ارائه خدمات به پژوهشگران در حوزههای مختلف، به ضبط و ثبت اسناد شفاهی اقدام شده است.
سعی شده حالت گفتاری و فضای مصاحبه برای خواننده تداعی و متن مصاحبه به صورت مختصر ویرایش شود. درواقع در این مصاحبهها روانسازی ادبی صورت نمیگیرد، بلکه فقط برای این است که به خوانش خواننده کمک کند، چون بعضی موارد نظیر شکستهنویسی و ابهام در جملات، موجب دشواری در متن و افت سرعت خواندن میشود که تدوینگر با ویرایش مختصری به خواننده کمک مینماید.
سوالات مرتبط با طرح تاریخ شفاهی کتابخانه ملی در الویت بود
پیمانه صالحی در ادامه سخنان خود درمورد نحوه آمادهسازی کتاب «دُرّ دانش، مصاحبه تاریخ شفاهی با دکتر عباس حرّی» ضمن تشکر از راهنماییهای نرگس نشاط در دو مرحله (متن اولیه پیادهشده و متن نهایی کتاب) افزود: مصاحبه با دکتر حرّی، براساس اجرای طرح «تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران» انجام شده است. این طرح در دهه هشتاد تهیه شد و پس از تصویب، در دستور کار گروه تاریخ شفاهی قرار گرفت. در این طرح با 27 شخصیت از روسا، معاونان، مشاوران، مدیران، کارشناسان، اعضای هیئت علمی و شخصیتهای برجسته و اثرگذار در تاریخ این سازمان؛ در 78 جلسه مصاحبه تاریخ شفاهی انجام شده است که قطعا بسیاری از این اشخاص توانستهاند در تاریخ کتابداری نوین ایران و نیز شکلگیری آرشیو ملی ایران تاثیرگذار و منشأ اثر باشند.
صالحی گفت: به دلیل اینکه عباس حرّی از سال 1370 تا 1380 دارای مسئولیتهای مختلفی در کتابخانه ملی ایران بودند و فعالیتهای ارزنده و ماندگاری را در حوزه کتابداری انجام داده بودند، به عنوان یکی از مصاحبهشوندگان این طرح مطرح شدند.
به گفته وی علارغم اینکه پیشنهاد مصاحبه در تیر ماه 1383 داده شد ولی ایشان فقط مهر ماه را به این کار اختصاص میدهند. بدین ترتیب چهار جلسه، به مدت 6 ساعت مصاحبه انجام شد و به دلیل اینکه انتخاب ایشان براساس اجرای طرح موضوعی «تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران» بود، قطعا علاوه بر مسائل مربوط به زندگینامه، سوالات مرتبط با کتابخانه ملی ایران در اولویت قرار گرفت و پس از آن به مباحث گروه کتابداری دانشگاه تهران، نظام ملی اطلاعرسانی، دفتر پژوهشهای فرهنگی و ... پرداخته شد.
نویسنده کتاب «دُرّ دانش» در پاسخ به انتقاد نوش آفرین انصاری در مورد عدم اشاره بر فرهنگنامه کودکان و نوجوانان یا بنیاد ایرانشناسی در این مجموعه، دلیل آن را در اولویت قرار گرفتن سوالات مرتبط با طرح تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و نیز فرصت محدودی که مصاحبهشونده به این کار اختصاص داد عنوان کرد؛ هرچند سوالاتی در ای زمینه تهیه و تدوین شده بود.
صالحی تاکید کرد که در مقدمه کتاب «دُرّ دانش» زندگینامه مصاحبهشونده با عنایت به زندگینامه خودنوشت ایشان درج شده است. همچنین در زمان تدوین مصاحبه و تهیه پینوشتهای فصول دهگانه کتاب، همه آثاری که درمورد ایشان بعد از سال انجام مصاحبه منتشر شد، مورد بررسی قرار گرفت که در انتهای کتاب در بخش کتابنامه درج شده است. به طور مثال در موارد بسیاری به مقالاتی که در کتاب بزرگداشت دکتر حرّی که به وسیله انجمن آثار و مفاخر فرهنگی منتشر شده است ارجاع داده شد.
او تاکید کرد که این کتاب فقط مصاحبه تاریخ شفاهی با ایشان است؛ هرچند ضمن درج مصاحبه، با تهیه پینوشتها، کارنامه فعالیتهای علمی و پژوهشی استاد و نیز کتابنامه؛ به خواننده ارجاع داده شده است.
نام دُر دانش برازنده عباس حُرّی است
نرگس نشاط، دانشيار علم اطلاعات و دانش شناسی و مديرگروه پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، و از ديگر سخنرانان اين نشست، گفت: كتاب «دُرّ دانش» دو وجه دارد. اولين وجه آن؛ بودن نام استاد است. عباس حری از استاتيد برجسته علم اطلاعات و دانش شناسی بود و از 76 سال زندگی خود، بيش از نيم قرن را در خدمت آموزش اين رشته گذراند. او مردی کهنسال بود که ذهنی جوان و پويا داشت كه دائما از اين شاخه به آن شاخه علمی می رفت. در اين مهاجرت علمی ما نیز در در حد توان بهره برديم.
وی تاريخ شفاهی را وجه ديگر آن دانست و گفت: نام دُر دانش برازنده ايشان است. اين تاريخ به عنوان كار پژوهشی به ثبت وقايع می پردازد تا بتواند در آينده مورد استفاده قرار گيرد.
نشاط بينش و نگرش مصاحبه كننده ومصاحبه شونده را از محدودیت های کتاب های تاریخ شفاهی عنوان کرد و گفت: غالبا با افرادی مصاحبه می شود كه برجسته آن دوران هستند و سنی هم از آنها گذشته است. اين امر مخاطراتی دارد كه ممكن است دراثر مرور زمان بسياری از امور از حافظه پاك شود چرا كه ذهن پويا و فعال است و دائم خودش را اصلاح می كند. در نتيجه بسياری از اتفاقات بر اساس محيط پيرامونی كه فرد در آن قرار می گيرد اصلاح می شود. از طرف دیگر افراد ممكن است تعمدا وقايع را به گونه ای ديگر جلوه دهند.
او تاکید کرد که خوشبختانه هيچ كدام از اين موارد در مصاحبه با عباس حری ديده نشده است.
نشاط افزود: برخی وقایع پس از سال 1383 رخ داده است ولی در این کتاب به آنها پرداخته نشده است، مانند نظرا ایشان در تغییر نام رشته کتابداری، فعالیت های ایشان در بنیاد ایران شناسی، شورا و غیره. البته خود عباس حری این اتفاقها را به صورت وقایع نگاری در جاهای مختلف ثبت کرده است.
او با اشاره بر شتابزدگی در تدوين اين نوع كتاب ها خواستار وجود نگاه ناظر در شورای انتشارات كتاباخانه ملي بر چاپ، نشر و تدوين اين آثار شد و گفت: شايد بهتر باشد الگويی از پيش تهيه شده در اختيار مصاحبه شونده قرار گيرد تا متحد الشكل باشد.
به اعتقاد وی اگر استاد حُری در قيد حيات بود اين شيوه تدوين را نمی پذيرفت مثلا فصل بندی كتاب، گردآوری و یکسان سازی کلمات و عبارات، عدم توجه به نمایه موضوعی در تدوین کتاب، عدم روز آمدی کارنامه علمی و غیره.
نشاط با اشاره بر فاصله زمانی بین نوشتن و انتشار کتاب بيان كرد: ما به يك نمايه موضوعي خوب نيازمنديم تا ما را با خط فكري پيوند دهد. شورای انتشارات اگر بخواهد كارنامه پژوهشی افراد را ضميمه كند بايد تا لحظه آخر اين كارنامه را روزآمد كند.
وی در پايان گفت: نويسنده پی نوشت هايی را تهيه كرده است كه هرچند زحمت زيادی برای آن كشيده شده اما در مواردی هم اين پی نوشت ها جای مباحث اصلي را گرفته است.
در ادامه داریوش مطلبی با اشاره به مصاحبه های خود با عباس حُری و ذکر آن در برخی مجلات مثل کلیات گفت: کار ویراستاری و پیاده سازی کتاب به علت اینکه ایشان بسیار سلیس صحبت می کرد، راحت بوده است. زیرا عباس حری یک معلم واقعی بود که از دوره ابتدا تا مقطع دکتری تدریس کرده بود.
مطلبی با اشاره بر دیدگاه های وی در حوزه های مختلف از عدم ذکر نظرات و نگاه های او در حوزه های مختلف انتقاد کرد و آن را وابسته به نوع نگاه کتابخانه ملی دانست.
عباس حُرّی بحری است که در کوزه نمی گنجد
در ادامه کاظم حافظیان، عباس حری را بحری توصیف کرد که در کوزه نمی گنجد.
او با اشاره بر مصاحبه انجام شده توسط وی از استاد حری در سال 87 و برای رادیو، از دکر شدن این مصاحبه در کتاب دُرّ دانش خبر داد.
به گفته او در این زمینه 12 کتاب منتشر خواهد شد که می توان یک تاریخ کتابداری از آن ایجاد کرد.
ابراهیم عمرانی، عباس حری را «ملّایی واقعی» توصیف کرد و افزود: در سال 1368 دوره جدیدی برای طلبه های حوزه علمیه برگزار شد و من کنار عباس حری به این طلبه ها آموزش می دادم. ارتباط با حوزه ادامه پیدا کرد و منجر به ایجاد اصطلاح نامه های حوزه علمیه شد. همچنین با درس هایی که ایشان می دادند بر روی نمایه سازی و ایجاد کتابخانه های جدید متناسب با موازین جدید کتابداری کار می کردیم. کار عملی با من و کار تئوریک و نظری با عباس حُرّی بود.
عمرانی همچنین به تلاش های وی برای مشخص شدن جایگاه ستادی کتابخانه ها در وزارتخانه های مختلف اشاره کرد که منجر به ایجاد کمسیون نظام اطلاع رسانی شد.
سعید رضایی شریف آبادی، رئيس كتابخانه مركزي كتابخانه مركزي دانشگاه الزهرا نیز در سخنانی تاکید کرد که عباس حری مربوط به یک نسل نیست بلکه او درخواست دانشجویان سال اول را نیز پاسخ می گفت.
شریف آبادی با اشاره بر حضور خود در آرشیو ملی کتابخانه ملی گفت که هدف آرشیو ملی این است که آنچه در ذهن اساتید وجود دارد در اختیار دیگران قرار گیرد.
او برخلاف نظر نرگس نشاط، پی نوشت های ذکر شده در پایان کتاب را ضروری دانست.
علی جلالی دیزلی در سخنانی بیان کرد: هرچند تاریخ شفاهی می تواند حافظه تاریخی کشور باشد ولی خود حوزه جدیدی از مدیریت دانش و بسیار ارزشمند است.
به گفته جلالی عباس حری نظراتی را از خارج از کشور اخذ ، ترجمه و بومی سازی می کرد و با افزودن خلاقیت خود آن را در اختیار دانشجویان و دیگران قرار می داد.
او خواستار ذکر خصوصیات اخلاقی ایشان در کلاس ها شد تا به دانشجویان نیز منتقل شود.
علی رضا نوروزی در سخنانی گفت که راه ایشان را در نمایه سازی و سمینارهای روش تحقیق ادامه خواهد داد. او عباس حری را معلمی توصیف کرد که ذهنی ساختارمند داشت.
به اعتقاد نوروزی این کتاب و کتاب های مشابه، تاریخ علم کتابداری را به دست می دهد.
فایلهای صوتی و تصویری مصاحبه با اساتید بر روی سایت کتابخانه ملی ایران
پیمانه صالحی، نویسنده کتاب در بخش دیگری از سخنان خود درمورد انتقادات مطرح شده در فصلها، نکات مهم در مقدمه، تکمیل کارنامه و غیره، بر نقش سیاستهای ناشر کتابهای تاریخ شفاهی در نحوه تدوین و آمادهسازی کتاب اشاره کرد و توضیح داد: فصلبندی کتاب براساس متن مصاحبه موجود است و تدوینگر مجاز نیست که مطلبی را داخل متن مصاحبه اضافه کند و فقط میتواند در پینوشتها مطالب لازم را درج کند. درمورد بخش کارنامه تمام سعی من این بوده که همه فعالیتهای علمی و پژوهشی استاد حرّی تا سال 1392 که ایشان در قید حیات بودند و نیز آثاری که درباره ایشان پس از آن سال تدوین شد را جمعآوری و درج کنم و فکر میکنم 35 صفحه کارنامه فعالیتهای راوی نشاندهنده این تلاش است؛ گو اینکه در مقدمه کتاب هم ذکر شده که موارد مربوط به بخش کارنامه تا حدی که شناسایی آنها مقدور بوده، درج شده است.
به گفته صالحی برای اجرای طرحهای تاریخ شفاهی نگاه آرشیوی، بررسی محققانه و موشکافی مورخانه در درجه اول اهمیت قرار دارد.
او از جانمایی همه فایلهای صوتی و تصویری بر روی سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خبر داد و افزود: علاقهمندان میتوانند با مراجعه به تالار اطلاعرسانی تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی واقع در ساختمان گنجینه اسناد، فایلهای صوتی را گوش دهند.
صالحی تاکید کرد که تلاش گروه تاریخ شفاهی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران این در طول سالهای فعالیت این بوده است که پنجرهای را جهت تدوین و تکمیل تاریخ کتابداری نوین ایران و سایر موضوعات مهم در تاریخ معاصر ایران، به روی پژوهشگران باز نماید.
۱. از توهین به افراد، قومیتها و نژادها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهامزنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیامها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمانها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.