مشارکت 100 متخصص و بررسی 11هزار کتابخانه برای تدوین استاندارد کتابخانه های عمومی

اولین استاندارد کتابخانه های عمومی ایران با مشارکت انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ستاد عالی کانون فرهنگی هنری مساجد و شهرداری تهران تدوین شد. فرامرز مسعودی، دبیر کمیته برنامه‌ریزی و ارزشیابی در مورد هفت استاندارد جدیدی که با همت انجمن کتابداری ایران برای اداره امور کتابخانه های کشور تدوین شده است، توضیح داد.

این سند مبتنی بر شرایط کشور و کتابخانه‌های عمومی ایران تدوین شده است

مسعودی، دبیر کمیته برنامه‌ریزی و ارزشیابی در مورد روند تدوین این سند گفت: تدوین این استانداردها در قالب یک طرح پژوهشی انجام شد که از مهرماه سال گذشته همزمان با  روز جهانی استاندارد ۲۲ (مهرماه) آغاز شده بود و خوشبختانه تکمیل شد.

وی ادامه داد: این استانداردها در طول یک و نیم سال گذشته تدوین شده است. یکی از این هفت استاندارد مهر ماه سال ۹۷ آماده و تحویل داده شده و یک جلسه کمیسیون به شکل مستقل برای آن استاندارد برگزار شده بود. شش استاندارد دیگر نیز اکنون آماده شده است. به جهت دوری راه در تهران، این استانداردها از طریق ایمیل برای پژوهشگران و کتابداران ارسال و نظرات آنان دریافت و اعمال می شد و جلسه کمیسیون فنی برای آن شش استاندارد نیز یکشنبه،  ۵ اسفند ماه به صورت یکجا تشکیل شد.

وی افزود: همانطور که قبلا نوش آفرین انصاری گفته بود ما در حال حاضر ۵۰ سال است که در ایران کتابداری هم به لحاظ آموزشی و هم به لحاظ انجمن، تدریس در دانشگاه ها و غیره ایجاد شده است. اما تا به الان استانداردی را که کتابداری در حوزه خود و کتابخانه های عمومی تدوین کرده باشد نداشتیم. این استاندارد دارای این ویژگی مهم است که برای اولین بار مبتنی بر شرایط کشور و کتابخانه‌های عمومی ایران تدوین شده. البته قبلا ترجمه های از استانداردهای موجود در ایفلا، استرالیا و دیگر کشورها انجام شده بود؛ اما تدوین استاندارد مسائل خاص خود دارد و  زمانی که قرار است یک «باید» و یا «تکلیفی» را برای کتابخانه‌های عمومی تعریف کنیم، لازم است کاملاً مطابق شرایط کشور انجام گیرد.

مشارکت 100 متخصص در تدوین هفت استاندارد

 مسعودی در مورد همکاری سازمان ها و نهادهایی که در تدوین این هفت استاندارد با انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران همکاری و مشارکت داشته اند، گفت: چهار سازمان متولی کتابخانه های عمومی هستند. به غیر از نهاد کتابخانه های عمومی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که متولی کتابخانه‌های کودک است، امور کتابخانه های سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران که نزدیک به ۴۰۰ کتابخانه عمومی در شهر تهران دارد و امور کتابخانه های کانون مساجد کشور که نزدیک به ۶ هزار کتابخانه را سرپرستی می کند. این سازمان‌ها از ابتدای طرح با ما همکاری داشتند، اطلاعات، آمار و نظرات خود را اعلام کردند، در جلسات شرکت نمودند و نماینده های آنان نیز در کمیسیون حضور یافتند. نهاد کتابخانه های عمومی کشور طرف قرارداد با انجمن بود و هزینه های تدوین آن از طرف این نهاد تامین شد.

وی در مورد کار گروهی که برای تدوین این سند تلاش کرده‌اند گفت: ما دارای هفت کارگروه بودیم که در هر کارگروه حدود ۵ یا ۶ نفر مشارکت داشتند. ۵۰ نفر نیز در فاز های دیگری که کارهای پژوهشی انجام می گرفت همکاری می‌کردند. این طرح دارای ۶ فاز بود و تدوین استاندارد فاز ششم آن محسوب می شد. در فازهای قبلی مطالعات و پژوهش های بسیاری انجام می گرفت و در آن فازها پژوهشگران تراز اول رشته و حرفه، اساتید دانشگاه و محققین مشارکت داشتند.

اطلاعات 11هزار کتابخانه در کشور بررسی شد

او باتاکید بر لزوم عملیاتی شدن این استاندارد توسط کتابخانه های ایران، توجه به تفاوت ترجمه و تدوین را یکی از دلایل لزوم اجرایی شدن این سند دانست و تصریح کرد: ما در خصوص عملیاتی شدن این استانداردها بسیار امیدوار هستیم. رویکردی که ما در این استاندارد داشتیم نه بر اساس وضع موجود بود (زیرا اگر هر نهادی کاری را که انجام می دهد ادامه دهد، با توجه به اینکه سازمان ها و کتابخانه های مختلف به شکل های متفاوت عمل می کنند، پیشرفتی وجود نخواهد داشت)  و نه ایده آلی عمل کرده‌ایم؛ به گونه ای که قابل اجرا نباشد. ما اطلاعات نزدیک به 11هزار کتابخانه عمومی در کشور را بررسی کردیم، عملکرد های آنان (مانند منابعی که خریداری می شود، بودجه هایی که هزینه می‌شود، تعداد کارکنان آنها، ساعات فعالیت، فضا و ساختمان و غیره) را مشاهده نمودیم، و با توجه به اطلاعات به دست آمده نُرمی را قرار دادیم که هم یک کتابخانه در یک روستا و شهر کوچک را در بر بگیرد و هم کتابخانه های بزرگ مانند آستان قدس رضوی، کتابخانه آیت الله مرعشی و کتابخانه حسینیه ارشاد را پوشش دهد.

وی ادامه داد: نکته مهم و ظریف مسئله هم این بود که این نُرم چگونه به دست می آید؟ زیرا اگر قرار بود فقط کتابخانه‌های کوچک در شهرهای کوچک را در بر بگیرد برای کتابخانه‌های بزرگ قابل استفاده نمی شد. ما توانستیم با درایت و دانش و همکاری با پژوهشگران استانداردهایی را تدوین کنیم که برای همه کتابخانه ها چه کتابخانه های پیشرفته و چه کتابخانه های کوچک قابل استفاده باشد و باعث پیشرفت آنان شود.

پیش بینی ایجاد یک کمیته برنامه‌ریزی برای بررسی شرایط بومی

مسعودی با اشاره به وجود قومیت ها و فرهنگ های مختلف در بخش های مختلف ایران بیان کرد: ما کشوری هستیم که از اقوام مختلف تشکیل شده است. این استاندارد اصول کلی را بیان می کند. برای مثال در یکی از بندهای استاندارد ذکر شده است که اگر در منطقه ای ۳۰ درصد از جمعیت غیر فارسی زبان هستند، باید منابع مخصوص آن منطقه و جمعیت و زبان در کتابخانه وجود داشته باشد. بنابراین ما در این سند نسبت ها را تعیین می کنیم. همچنین ما تاکید کردیم که خدمات و برنامه های کتابخانه ها باید بر اساس نیازها و ویژگی‌های جمعیت خدمت پذیر آن باشد. یعنی ما دارای مخاطبینی مثل سالمندان، کودکان، افرادی با نیازهای ویژه، نابینا یا کم بینایان و غیره نیز هستیم. دراین سند تاکید شده است که با بررسی و تحقیق بر روی جمعیت خدمت گیر برای همه این افراد در هر کتابخانه عمومی خدمات و برنامه‌های مخصوص ارائه شود.

او در مورد لزوم همکاری سازمان های دیگر مانند سازمان های فعال در حوزه جمعیت شناسی با کتابخانه عمومی، جهت بررسی جمعیت خدمت گیر هر منطقه توضیح داد:  ازنکات مثبت استاندارد وادار کردن به بررسی، تحقیق و پژوهش است و کتابخانه ها نمی توانند بدون دلیل منبعی را خریداری و یا طرحی و برنامه ای را اجرا کنند. یعنی برای مثال ممکن است برنامه ای مانند نقد کتاب در یک منطقه چندان مورد استقبال قرار نگیرد اما برنامه دیگری مانند قصه گویی مخاطبان بیشتری را جذب کنند. به همین دلیل ما در استاندارد با این رویکرد عمل کرده ایم که هر چند با تمرکز برنامه ریزی مخالفتی نداریم اما اینگونه نیست که  همه طرح ها و برنامه ها در ستادهای مرکزی برنامه ریزی و تصمیم گیری شود. بلکه در هر منطقه ای برای کتابخانه یک کمیته برنامه‌ریزی پیش‌بینی کرده‌ایم که در آن هم کارکنان کتابخانه ها مشارکت دارند و هم نمایندگان اقشار مختلف مردم. اعضای این کمیته هستند که تصمیم می گیرند چه برنامه هایی، چه خدماتی و چه منابعی باید در کتابخانه ارائه شود. سعی کرده ایم تصمیم‌گیری ها را از حالت تمرکز کامل به سمت تصمیم گیری خود کتابداران و کارکنان سوق دهیم.

وی تاکید کرد: کارکنان و کارمندان کتابخانه های عمومی باید این استانداردها را مطالعه کنند و از مفاد آن اطلاع داشته باشند. در هر استانداردی _چه در سطح  ملی و چه در سطح بین المللی_ علاوه بر بحث تدوین که باید مبتنی بر پژوهش باشد، بحث دیگری به عنوان پیاده سازی و اجرا وجود دارد. ما تلاش کردیم با گذاشتن نکاتی برای راهنمایی و پیوست ها و نمونه فرم ها استاندارد را به گونه ای تدوین کنیم که به پیاده سازی آن توسط کتابخانه ها هم کمک کرده باشیم. در بحث استقرار سیستم باید برای کتابخانه‌ها تعریف شود که جهت اجرای استاندارد چه کارهایی لازم است.

تدوین استاندارد کاری دائمی است

 مسعودی با تاکید بر آمادگی انجمن کتابداری ایران و گروه تدوین کننده استاندارد برای دریافت بازخوردهای ارسالی از سوی کتابداران و کارکنان کتابخانه های عمومی، گفت: ما سعی کردیم کارگروه‌های ما متشکل از کسانی باشند که تجربه کار حرفه ای و حضور در کتابخانه های عمومی را دارند و کارگروه ها صرفاً از اساتیدی که شاید سابقه همکاری با کتابخانه ای را ندارند تشکیل نشده است. بعد از آماده سازی استاندارد نیز برای نزدیک به ۲۰۰ نفر از کسانی که در کتابخانه‌های عمومی کار می‌کنند ارسال کردیم و نظرات آنان را دریافت نمودیم. ما راه را برای دریافت بازخورد ها نیز باز گذاشتیم تا استاندارد بتواند پویایی خود را حفظ کند، پیشرفت کند و ویرایش های بعدی آن کامل تر شود.  ما از دریافت بازخوردها استقبال می‌کنیم.

وی ادامه داد: خانم انصاری، رئیس کمیسیون نیز تاکید کرده است که تدوین استاندارد کاری دائمی است. از سال ۱۳۹۲ کمیته استاندارد سازی در انجمن کتابداری ایران به وجود آمده است و با این مکانیسم می‌توانیم بازخوردهای همه کتابداران، متخصصان و اساتید دانشگاه را دریافت کنیم.

 او در مورد بین المللی کردن استاندارد و ارائه آن به کشورهای منطقه توضیح داد: با ملاحظه منابعی که برای تحقیق و بررسی جهت تدوین استاندارد مطالعه شده است، متوجه می شویم که هیچ استاندارد کشوری و بین‌المللی نیست که مورد بررسی قرار نگرفته  باشد.  با توجه به این مطالعات می توان گفت این استاندارد با استانداردهایی که در کتابخانه های پیشرفته  ایجاد شده است برابری می‌کند. در منطقه ما نیز بر اساس بررسی‌های صورت گرفته از وضعیتی بسیار بالا و عالی برخوردار است.

وی ادامه داد: ما در این زمینه تجربه های خوبی نیز داشته ایم. ما در رده بندی های کنگره گسترش هایی برای منابع فارسی ارائه داده‌ایم؛ مثل ادبیات فارسی، زبان فارسی، تاریخ، جغرافیا و غیره که هم در محافل بین المللی مانند ایفلا مورد استقبال قرار گرفته است و هم در کشورهای دیگر از آن استفاده کرده اند. خوشبختانه سطح کار حرفه ای ما در حوزه کتابداری در ایران بسیار خوب و قابل توجه است.

فرامرز مسعودی در پایان از لیزنا خواست تا به عنوان رسانه ای فعال و تخصصیی در این حوزه رابط میان این طرح، انجمن، کتابخانه های عمومی، کتابداران کتابخانه ها و اساتید و متخصصان باشد.