بالاترین نرخ رشد دنیا در تولید علم در اختیار ایران

 دکتر علی گزنی، معاون پژوهش و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، در گفتگو با لیزنا گفت: بررسی پایگاه استنادی آي.اس.آی در یک دهه اخیر نشان می دهد که تنها ۲۵ کشور ۸۴٪ کمیت تولید علم دنیا را تولید کرده اند. در بین این 25 کشور، جمهوری اسلامی ایران در سال 2015 نسبت به سال 2014 رتبه نخست رشد دنیا در تولید علم برتر را داشته است. در تولید مقالات یک درصد برتر دنیا ۱۹٪ رشد و در تولید مقالات ده درصد برتر دنیا ۶۶٪ رشد داشته ایم. ۵۷٪ استنادهای شبکه علم تنها به ۱۰٪ از مقالات برتر صورت می گیرد و ۳۸٪ از مقالات حتی یکبار نیز مورد استفاده قرار نمی گیرند.

تولید علم برتر چیست

معاون پژوهش و فناوری پایگاه استنادی علوم جهان اسلام گفت: هر چند پایگاه استنادی آی.اس.آی مبتنی بر فلسفه وجودیش سعی نموده است تا معتبرترین مجلات و کنفرانس های دنیای علم را نمایه سازی نماید، اما تمامی این مجلات و کنفرانس ها و همچنین تمامی محتوای نمایه شده در این پایگاه از وزن یکسانی از لحاظ اثربخشی برخوردار نیستند. مدارک در خُردترین و پایین ترین سطح نظام های استنادی قرار دارند و مقالات مهمترین و غالبترین نوع مدرکی هستند که نظام های استنادی بواسطه مجلات و کنفرانس ها نمایه می شوند. این مقالات توسط پژوهشگران منتشر می گردند و پژوهشگران نیز وابسته به یک دانشگاه یا مرکز تحقیقاتی هستند.

معاون ISC ادامه داد: هر نتیجه پژوهشی صرف اینکه در قالب یک مقاله مجله در پایگاه های استنادی نمایه شده باشد اثربخش نیست. میزان استفاده از نتایج پژوهش یا بعبارت دیگر میزان استنادهای دریافتی میزان اثربخشی آن را معین می کند. در فاصله 26 سال اخیر حدود 450 میلیون استناد در پایگاه استنادی آی.اس.آی ثبت شده است.

گزنی اظهار داشت: در شبکه علم بین الملل، 0.01% (یک صدم درصد) از مقالات حدود 1.6% ( یک ممیز شش دهم درصد) از استنادها را دریافت می کنند. مقالات 0.1% (یک دهم درصد) برتر 5.5% (پنج و نیم درصد) از استنادها دنیا را به خود اختصاص داده اند. در مرحله بعدی مقالات 1% برتر قرار دارند که 19% استنادهای دنیا را دریافت کرده اند. زمانی که به مقالات 10% برتر نگاه می کنیم در می یابیم که این گروه از مقالات حدود 57% استنادهای دنیا را دریافت نموده اند.  حدود 76% از استنادهای دنیا به مقالات 20% برتر دنیا صورت گرفته است و حدود 96% از استنادهای دنیا به 50% از مقالات برتر دنیا صورت گرفته است.

وی افزود: 50% از مقالاتی که در پایگاه استنادی آی.اس.آی منتشر می شوند فقط 4% از استنادهای شبکه علم را دریافت می کنند، این مقالات در دسته مقالات برتر قرار نمی گیرند. در فاصله سال های ۲۰۱5-۱۹۹۰ کل تولید علم دنیا در پایگاه وب آو ساینس تامسون رویترز (آی.اس.آی) تعداد 41,092,541 ( حدود چهل و یک میلیون) مدرک بوده است. ۳۸٪ از این مقالات حتی یکبار هم مورد استفاده قرار نگرفته اند، بنابراین هر تولید علمی در نظام های استنادی مورد استفاده جامعه علمی قرار نمی گیرد.  

دکتر گزنی گفت: تولید علم برتر به تحقیقی اطلاق می شود که از اثرگذاری بالایی (High-Impact) در شبکه علم برخوردار است و مبانی سنجش اثرگذاری میزان استفاده یا همان استنادها هستند. مقالات ۱۰٪ برتر که تعدادشان بالغ بر 4.109.254 (حدود چهار میلیون) مدرک است حدود ۵۷٪ استنادها یعنی 252.137.213 (حدود دویست پنجاه میلیون) استناد دریافت کرده اند. یکی از راه های سیاستگذاری برای حرکت در مسیر تولید علم برتر انتخاب مجلات برتر برای انتشار مقالات است. مقالاتی که در مجلات برتر منتشر می شوند به صورت بالقوه امکان دریافت استنادهای بیشتر را دارند. هدایت نشر علم کشور به سمت نشریات برتر به عنوان یک سیاست مطلق در جهت تولید علم برای رفع نیازهای کشور جای بحث دارد، اما برای کسب مرجعیت علم بین الملل سیاستی کارآمد است.

رتبه نخست دنیا در رشد تولید علم برتر ‌- مقالات یک درصد برتر

وی اظهار داشت: جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۱۴ تعداد ۱۹۱ مقاله پراستناد تولید کرد. تعداد مقالات یک درصد برتر کشور در سال ۲۰۱۵ به ۲۲۷ مورد رسید. بدین ترتیب کشور یک رشد حدود ۱۹٪ را تجربه کرد. بعد از ایران هند بیشترین میزان رشد را دارد. هندوستان در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به ترتیب تعداد ۳۳۵ و ۴۱۸ مقاله یک درصد برتر منتشر کرد. رشد این کشور حدود ۱۸٪ است. چین در رتبه سوم دنیا از لحاظ رشد تولید علم برتر قرار دارد. این کشور در سال های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به ترتیب تعداد ۲۸۲۹ و ۳۱۷۰ مدرک منتشر کرد که در دسته مقالات یک درصد برتر قرار می گیرند. بدین ترتیب این کشور از یک رشد حدود ۱۲٪ برخوردار بوده است.

رتبه دوم دنیا در رشد تولید علم برتر - مقالات ده درصد برتر

دکتر گزنی در ادامه گفت: در سال ۲۰۱۴ تعداد ۲۶۶۰ مقاله کشور در زمره مقالات ده درصد برتر دنیا قرار گرفت. این رقم در سال ۲۰۱۵ به ۴۴۲۰ مورد افزایش یافت. بنابراین جمهوری اسلامی ایران یک رشد ۶۶٪ را تجربه کرده است که از این لحاظ بعد از ترکیه قرار دارد. در سال ۲۰۱۴ تعداد ۲۲۰۶ مدرک از ترکیه در زمره مقالات ده درصد برتر قرار داشت. این رقم در سال ۲۰۱۵ به ۳۹۲۶ مورد افزایش یافت. از همین رو رشد ترکیه ۷۸٪ بوده است. بعد از ایران کشورهای برزیل، لهستان، روسیه، هند، ژاپن و کره جنوبی به ترتیب حدود ۶۶٪، ۶۴٪، ۶۴٪، ۶۰٪، ۵۴٪ و ۵۲٪ رشد نشان داده اند.

وی در پایان یادآوری کرد: رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با جمعی از دانشگاهیان هدایت مقالات علمی به سمت نیازهای کشور را مورد تاکید قرار دادند. آمارهای پایگاه معتبر علمی ملی و بین المللی در سال های اخیر نشان می دهد که سالانه در ایران حدود ۱۴۵ هزار پژوهش ثبت می گردد که نشان از انرژی زیادی دارد که در این زمینه صرف می گردد. بنابراین هدایت این پژوهش ها به سمت نیازهای کشور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. فقط پژوهش کافی نیست، بلکه اثربخشی پژوهش در جامعه، اقتصاد، تغییر کیفیت و سطح زندگی و فناوری اولویت دارد. برای هدایت مقالات علمی به سمت نیازهای کشور نگاه به ابعاد مختلف تولید علم لازم است و تاکید صرف بر کمیت تولید علم آسیب زا خواهد بود، مسئله ای که در سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری به صراحت مورد تاکید قرار گرفته است.