چهارمین نشست ژورنال کلاب برگزار شد

به گزارش لیزنا، در این نشست که به موضوع «رویکردهای پژوهشی در حوزه سواد اطلاعاتی» اختصاص داشت دو مقاله ارائه شد و مورد بحث قرار گرفتند.

زره ساز، محمد، فتاحی، رحمت الله، صنعت جو، اعظم. 1394. بررسی تاثیر قابلیت های مهارتی بر شکل گیری رفتار راهنمایابی کاربران در فرایند اطلاع یابی از کتابخانه دیجیتال. پژوهشنامه پردازش و مدیریت اطلاعات. ۳۱ (۱): ۵۹ – ۸۳

 
Nazari, M. 2016. Actuality of determining information need in GIS: a context-to-concept approach, Library and Information Science. Research, 38, 2: 133-147 

مقاله اول با عنوان بررسی تأثیر قابلیت های مهارتی بر شکل‌گیری رفتار راهنمایابی کاربران در فرایند اطلاع یابی از کتابخانه دیجیتال توسط دکتر محمد زره‌ساز عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی ارائه شد.

وی در ابتدا در مورد فرایند انتخاب مقاله مذکور برای طرح در این جلسه توضیحاتی ارائه داد. این مقاله پس از بررسی مقاله‌های حوزه سواد اطلاعاتی در یک سال اخیر توسط گروه انتخاب مقاله و رایزنی با سایر کاندیداها و مشخص شدن فراهم نبودن امکان حضور نویسندگان آنها در این جلسه (به دلائل مختلف)، کاندید نهائی طرح در این جلسه شد.

وی پس از معرفی این مقاله که یکی از مقاله‌های پایان‌نامۀ دکتری وی بوده است، به مدل مفهومی پژوهش خود پرداخت و انگیزۀ خود از انجام این پژوهش را استقبال نکردن کاربران به ویژه دانشجویان تحصیلات تکمیلی و مشکلات آنها در استفاده از نظام‌های اطلاعاتی بااهمیتی همچون کتابخانه‌های دیجیتال عنوان کرد.

دکتر زره‌ساز مدعی شد که دغدغه مدیران و کارکنان پروژه‌های کتابخانه‌های دیجیتال در کتابخانه‌های بزرگ کشور در حال حاضر بیشتر مسائل فنی و تهیه نسخه پشتیبان از منابع چاپی است و هزینه‌های زیادی صرف این مسائل می‌شود و نسبت به حضور کتابداران و متخصصان علم اطلاعات در این فضا و ارائه پشتیبانی‌ها و راهنمائی‌های به موقع و هدفمند غفلت شده است. کاربران در فضای کتابخانه فیزیکی با استقبال کتابداران در بخش‌های مختلف مواجه می‌شوند که به دنبال رفع مشکلات و چالش‌های آنها در مسیر اطلاع‌یابیشان هستند اما این نوع پشتیبانی هدفمند و مؤثر در فضای کتابخانه دیجیتال مشاهده نمی‌شود و کتابداران هنوز نتوانسته‌اند نقش خود را به عنوان هدایتگران کاربران در فرایند اطلاع‌یابی به خوبی ایفا کنند. 

وی همچنین با توجه به یافته‌های پژوهش، به نقش قابلیت‌های مهارتی از جمله سواد اطلاعاتی در کاهش علائم راهنمایابی و همچنین کاهش موقعیت‌های چالشی در فرایند اطلاع‌یابی کاربران اشاره کرد و عنوان کرد که در پژوهش مورد نظر، به طور متوسط هر کدام از شرکت‌کنندگان بیش از 13 موقعیت راهنمایابی را در یک فرایند اطلاع‌یابی ساده در فضای کتابخانه دیجیتال تجربه کردند و یافته‌ها نشان داد که تعداد موقعیت‌های چالشی برای کاربران دارای قابلیت‌های مهارتی بهتر، کمتر بوده است.

دکتر زره ساز ضمن برشمردن ویژگی‌های روش‌شناختی پژوهش، به ابزار مورد استفاده برای سنجش سواد اطلاعاتی شرکت‌کنندگان اشاره کرد و عنوان داشت که برای رفع ضعف پرسشنامه خوداظهاری، از دو روش متفاوت (افزودن گویه‌های کنترلی و چک کردن فیلم ضبط شده از عملکرد کاربران در فرایند اطلاع‌یابی) استفاده شده است. وی در پایان، مدل اطلاع‌یابی جدید خود را که بر مبنای مدل اطلاع‌یابی مارکیونینی و دروین و مفاهیمی همچون قابلیت‌های مهارتی و روانشناختی، تعامل با منابع راهنما دارای سطوح تعاملی متفاوت، بافت و صفحه‌های رابط کاربر کتابخانه دیجیتال بنا شده بود، تشریح کرد.

 در بخش پرسش و پاسخ، حاضران در مورد مسئله و نحوۀ استفاده پژوهشگر از مبانی نظری برای توجیه جنبه‌های مختلف اثرش پرسش‌هایی را مطرح کردند و دکتر زره‌ساز به این پرسش‌ها پاسخ داد.

در بخش دوم دکتر مریم نظری به ارائه و کالبدشکافی مقاله اخیرشان با عنوان Actuality of Determining Information Need in GIS: a context to concept approach – که برگرفته از رساله دکتری ایشان است – پرداخت.

این مقاله به بازمفهوم‌سازی مفهوم نیاز اطلاعاتی و توانمندی «تبیین نیاز اطلاعاتی» در رشته جی آی اس و در محیط‌های یادگیری الکترونیکی می‌پردازد. در این مقاله به طور مشخص نقش بافت و اهمیت فهم آن در درک واقعیت سواد اطلاعاتی برجسته شده است. این پژوهش که روشی جدید برای پژوهیدن واقعیت سواد اطلاعاتی در بافت‌ رشته‌های تحصیلی و محیطهای آموزشی الکترونیکی ارائه می‌دهد با روش موردپژوهی اکتشافی انجام شده است و آموزه‌های روش‌شناختی زیر را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد:

چگونه می‌توانیم با تمرکز بر پروژه‌های درسی دانشجویان به عنوان یک سازه بافتی ماهیت و ابعاد واقعی نیاز اطلاعاتی و نیازهای دانشی و مهارتی دانشجویان را کشف کنیم و بر پایه چنین درکی، توانمندی «تشخیص و تبیین نیاز اطلاعاتی» – از مجموع توانمندی‌های سواد اطلاعاتی – را در دل رشته‌ تحصیلی موردنظر بازمفهوم‌سازی نماییم به طوری که نیازهای اطلاعاتی واقعی دانشجویان این رشته را منعکس کند و به آنها کمک کند تا در حوزه تشخیص و تبیین نیازهای اطلاعاتی ورزیده و توانمند شوند.
دکتر مریم نظری مقاله خود را با تاکید بر نکاتی ارائه کردند که توجه به آنها می‌تواند به اسکلت‌بندی، نگارش و نشر موفق مقالات علمی پژوهشی در نشریات بین‌المللی برتر کمک کند. اهم این نکات در موارد زیر خلاصه می‌شوند:

باید مقاله به گونه‌ای اسکلت‌بندی و نگاشته شود که سردبیر نشریه و داوران مقاله بتوانند در اولین نگاه موارد زیر را به سرعت قضاوت کنند:

   -آیا نویسنده به آخرین روندهای پژوهشی و روش‌شناختی موضوع موردنظرش واقف است؟ یا نه نقطه فراز مقاله‌اش خیلی دور از نقطه‌ای است که مخاطبان نشریه انتظارش را دارند؟ به عنوان مثال برای توجیه چرایی نیاز به مطالعه سواد اطلاعاتی، آیا نویسنده مقاله‌اش را با چرایی از مد افتاده‌ای مثل «عصر اطلاعات و ارتباطات یا انفجار اطلاعات» شروع کرده است؟ یا با اشاره به جدیدترین نتایج پژوهش‌های سواد اطلاعاتی دلیل نیاز به پژوهش خود را توجیه کرده آن هم با اشاره به تازه‌ترین روندهای موضوعی و روش‌شناختی حوزه؟ برای این کار محقق سواد اطلاعاتی باید دانش موضوعی و روش‌شناختی عمیق و جامعی در حوزه موردنظر داشته باشیم تا بتواند چنین روندهایی را رصد و تحلیل کند.
   - آیا نویسنده چارچوب نوشته‌اش را روی تازه‌ترین نتایج و دستاوردهای پژوهشی پژوهشگران برتر حوزه سوار کرده است یا نه کارش را روی پژوهشهایی سوار کرده است که خود ضعیف و غیرمرجعند؟
  -  آیا تمرکز موضوعی و بافتی پژوهش دقیق مشخص و چارچوب‌بندی شده است و نویسنده در تمام مقاله به این چارچوب‌ مقید است یا مقاله بی‌بافت و بدون چارچوب دقیق موضوعی و روش‌شناختی است؟
  -  آیا نوآوری پژوهش به دقت تشریح شده است؟ اینکه نوآوری موضوعی است یا روش‌شناختی؟ و اینکه چه بافت، صنف و گروهی از این نوآوری بهره‌مند می‌شوند؟
   - آیا «خب که چی؟» یا تاثیر نوآوری پژوهش بر جامعه یا گروه(های) هدف به دقت تشریح شده است؟
   - آیا علت انتخاب‌های نویسنده – انتخاب جامعه، روش(ها)، ابزار(ها) – به دقت و با استناد به شواهد علمی تشریح شده‌اند؟ آیا این انتخاب‌ها با ریتم پرسش و هدف پژوهش سازگارند؟

در انتهای این بخش پرسش و پاسخهایی درباره نقش نظریه و مدل مفهومی در پژوهش و الزام یا عدم الزام استفاده از آن در پژوهش مورد بررسی قرار گرفت.

در پایان نشست نیز دکتر رضا بگلو مسئول کمیته انتشارات انجمن کتابدارای و اطلاع‌رسانی ایران و دکتر علیرضا نوروزی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، جایزه نشریه الکترونیکی شناسه با عنوان جایزه ترویج خواندن را به احسان درودیان و محمد بیگی به نمایندگی از سایر برندگان اعطاء کردند.

گفتنی است، نشست بعدی ژورنال کلاب با عنوان «رویکردهای پژوهشی در حوزه علم سنجی» در اواخر آذرماه برگزار خواهد شد.