نقش وبگاه و کنسرسیومِ OpenAire در بهبود رؤیت و بازیابی اطلاعات علمی

  یادداشت: چگونگی به اشتراک گذاری دانش تولید شده توسط پژوهشگران و دانشمندان سراسر جهان در حوزه های گوناگون و انتقال و انتشار اطلاعات بکر درباره نحوه انجام تحقیقات انجام شده و یا پایان پذیرفته شده یکی از دغدغه های کنونی است تا نگاه دیگر محققان، سازمان ها و افراد را به موضوعات پیش روی خود جلب کنند و یا دیدگاه های آنان را درباره موضوع مورد نظر جویا شوند.

رویداد جهانی «دسترسی آزاد به دانش» در هفته پیش پشت سر گذاشته شد. رویدادی که در حال ورود به دهمین سال خود است.  این رویداد سالانه، فرصتی مناسب برای جامعه علمی - پژوهشی است تا از مزایای بالقوه دسترسی آزاد به اطلاعات بهره مند شوند؛ موضوعی که می تواند «دانش خفته» (اصطلاحی که نگارنده برای اولین بار استفاده کرده است و منظور وی، دانشی است که دیگران نمی دانند وجود دارد و دسترسی به آن نیست) را به اشتراک بگذارد و الهام بخش ایده های نوین باشد. این امر پیامدهای گسترده ای را برای دانشجویان، دانشگاه ها، مراکز علمی، حوزه های پزشکی و زیست فناوری، علم، صنعت و جامعه دارد و پتانسیل به حداکثر رساندن سرمایه گذاری های اقتصادی، افزایش قرار گرفتن در معرض دید مخاطبِ واقعی، استفاده صنعتی از تحقیقات منتشر شده، تسهیل در انجام تحقیقات و افزایش کلّی پیشرفت تحصیلی دانشجویان در بین دانش پژوهان و بسیاری موارد دیگر از این دست را دارد.

«هفته بین المللی دسترسی آزاد به دانش» فرصتی ارزشمند است تا شاید و شاید هم نه، رویکردمان را به انتشار اطلاعات و اشتراک گذاری دانش تغییر دهیم و سیاست های گاه اشتباه را از سر دور کنیم و مزایای اقتصادی و اجتماعی آن را مدّ نظر قرار دهیم. در همین خصوص و در هفته اخیر، بسیاری از دانشگاه ها، کالج ها، مؤسسات علمی، مؤسسات تأمین مالی تحقیقات علمی و حامیان پروژه های علمی و کتابخانه ها نشست هایی را برگزار کردند؛ به طور مثال، در جوار کشور خودمان، کشور ترکیه «اجلاس علم آزاد در ترکیه» را در دهم سپتامبر سال جاری برگزار کرد و تعداد 170 نفر از مدیران اتحادیه اروپا، شورای آموزش عالی ترکیه، شورای تحقیقات علمی و فناوری ترکیه، رؤسای دانشگاه ها و سیستم های اطلاعات علمی دانشگاه های اروپایی حضور داشتند و 1342 نفر از طریق وب به این کنفرانس پیوستند. هدف از برگزاری این اجلاس بررسی پیشرفت های نوین در حوزه دسترسی آزاد به دانش، سرمایه گذاری در تحقیقات و چگونگی حمایت ها و توسعه استراتژی ها و بنیان نهادن یک اکو سیستم جدید در این راستا بود. این کنفرانس در دانشگاه صابونچی استانبول برگزار شد و رئیس کتابخانۀ مؤسسۀ تکنولوژیِ شهر اِزمیر در آن سخنرانی کرد. «آینده تحقیقات» یکی از بخش های اصلی این کنفرانس بود که توسط معاون پژوهش و توسعه دانشگاه صابونچی ترکیه اداره می شد. در همین باره و به همین مناسبت به معرفی یکی از وبگاه ها، کنسرسیوم ها و پایگاه های اطلاعاتی دسترسی آزاد می پردازیم که هدف غایی آن موضوعات مطرح شده در مطالب فوق است.

  OpenAire وبگاه اروپایی است که سرور آن در کشور لهستان قرار دارد و یکی دیگر از مجموعه هایی است که دسترسی رایگان به اطلاعات و فناوری را برای مدیریت محتوی علمی فراهم می سازد. بنابر این اگر به دنبال اطلاعات علمی و حتّی دستورالعمل های نوین در حوزه علمی مربوط به خود هستید، می توانید با دسترسی آزاد به منابع موجود در این وبگاه که Zenodo یکی از پایگاه های اطلاعاتی زیر مجموعه آن و با دسترسی باز به علم است و محصول سازمان های OpenAire  و Cern («سرن» یک سازمان تحقیقاتی – علمی اروپایی است که بزرگترین آزمایشگاه فیزیک ذرات در جهان را دارا است که مقرّ آن در مرز کشور های فرانسه و سوئیس قرار دارد) است به اطلاعات دسترسی داشته و محل مناسبی را برای ذخیرۀ هر نوع اطلاعات، اعم از پوستر های علمی، مقالات علمی و سخنرانی های علمی برگزینید. این پایگاه اطلاعاتی محدودیتی از لحاظ ملّیتی یا عرصه های متنوع علمی در حوزه ها و رشته های گوناگون ندارد و محققان می توانند با هر شکل و اندازه ای، اطلاعات علمی خود را بیش از 50 گیگا بایت آپلود کنند .

در وبگاه مؤسسه OpenAire که با بیش از 50 مؤسسه در سراسر اروپا و حتّی فراتر از آن همکاری دارد و همگی در حال شکل دادن و اجرای سیاست های مؤثر بر «دسترسی آزاد به اطلاعات علمی» هستند نحوه انجام کلّیه فرایندهای ثبت اطلاعات علمی به وضوح در بخش «آموزش» تشریح شده است. این به گونه ای است که فرایندها برای پژوهشگران، تولید کنندگان محتوی یا مدیران تحقیقاتی به خوبی بیان شده است و در هر زمان از شبانه روز، 34 کارشناس در سطح کشورهای اتّحادیه اروپا و فراتر از آن، برای تأمین نیازهای مربوط به سواد اطلاعاتی کاربران، آماده پاسخگویی آنلاین هستند. افزایش آگاهی در سطح ملّی و پشتیبانی فعالیت های آموزشی مانند: برگزاری کارگاه ها و وبینارها و انتشار مواد آموزشی و ارتباط مستقیم با پژوهشگران، برخی از فعالیت های شبکه ای(ارتباطی) این مؤسسه است.

امّا به طور کلّی OpenAire موارد زیر را شامل می شود و سرویس ها و خدمات زیر را ارائه می نماید:

یک پروژۀ کاملاً اروپایی است که از دانش آزاد حمایت می کند؛ شبکه ای از افراد و سازمان هایی است که خود را وقف توسعه دانش آزاد و آموزش از طریق «دسترسی آزاد به دانش»کرده اند.

از سویی دیگر OpenAire  یک پروژه و زیر ساخت کاملاً فنی است که خروجی پژوهش ها را با دسترسی به تهیّه کنندگان اطلاعات علمی در خود جای داده است. به طور خلاصه OpenAire با هدف ایجاد یک زیر ساخت ارتباطی علمی، البته با دسترسی باز و پایدار، به مدیریت، تجزیه و تحلیل، دستکاری و پیوند متقابل تمامی تحقیقات می پردازد. این پلتفرمِ اطلاعات علمی و این نوع ترکیبِ دانش در سراسر اروپا، همه پژوهشگران، تأمین کنندگان مالی و سازمان های تحقیقاتی و ارائه دهندگان محتوی را قادر می سازد تا در یک جا به سرویس دهی آزاد اطلاعات علمی بپردازند. این موارد شامل:

- ایجاد اطلاعات علمی یکپارچه: پیوند انتشارات و اطلاعات، اطلاعات پروژه ها، مجموعه های داده؛

- ایجاد نظارت و افزایش توان گزارش دهی خروجی تحقیقات علمی به تأمین کنندگان مالی؛

- ایجاد نشست های متعدد آموزشی و حمایت از موضوعات مرتبط با سیاست های دسترسی آزاد و منبع باز؛

- ایجاد آگاهی از حامیان مالی پروژه های علمی، ارائه دهندگان و خروجی منابع باز؛

- ایجاد محیطی مناسب به منظور تبادل اطلاعات علمی و محتوی در میان نویسندگان؛

- ایجاد یک مخزن اطلاعات علمی به نام Zenodo؛

- ایجاد یک مرکز خدمات علمی با دسترسی آزاد از هر ملّیت؛

- ایجاد راهکارهای نظارتی و گزارش دهی بهتر برای شناسایی خروجی تحقیقات هر مؤسسه؛

- تجزیه و تحلیل مجموعه های عظیم اسناد، ابر داده ها و اطلاعات مرتبط با تحقیقات علمی.

برای درک بهتر خوانندگان در بخشی از سایت OpenAire به برخی سئوالات متداول پاسخ داده شده است که نگارنده عین مطالب درج شده را در ذیل تقدیم می کند:

OpenAire*  چه کارهایی می تواند برای من انجام دهد؟

اگر شما یک پژوهشگر هستید، می توانیم در موارد زیر به شما کمک کنیم:

- به شما کمک می کنیم تا همه داده ها، سوابق و انتشارات خود را به سرعت در یک جا بیابید؛

- به شما کمک می کنیم تا نتایج تحقیقات خود را پخش و توزیع کنید؛

اگر شما یک مدیر پروژه هستید، می توانیم در موارد زیر به شما کمک کنیم:

- به شما کمک می کنیم تا همه خروجی های پروژه های خود را در یک مکان واحد جمع آوری کنید؛

اگر شما یک مدیر مخزن اطلاعاتی هستید می توانیم در موارد زیر به شما کمک کنیم:

- بهینه سازی و ساده سازی همکاری ها بین مخازن متعدد و ابزاری مناسب برای گزارش دهی انتشارات؛

- افزایش میزان بازدید انتشارات علمی.

اگر شما یک تأمین کننده مالی هستید می توانیم در موارد زیر به شما کمک کنیم:

- پیگیری تمامی خروجی های تحقیقاتی که منابع آن از طریق شما تأمین می شوند؛

- پیگیری در موضوع دسترسی آزاد اطلاعاتی که منابع آن از طریق شما تأمین می شوند؛

- کسب اطلاعات و بینش بیشتر در مورد تأثیر بودجه ارائه شده از طریق آمارهای سفارشی.

امید دارم تا خوانندگان محترم از مطالب فوق بهره کافی را کسب کنند و چنانچه نقایصی در متن مشاهده کردند، آن را منصفانه نقد کنند تا نگارنده نیز از پیشنهادات سازنده بهره مند شود. پیشاپیش از بزرگان علم کتابداری به ویژه استاد عمرانی تشکر می کنم و هفته کتاب و کتابداری را تبریک می گویم.

نگارنده: مهدی لطفی پناه – کارشناس ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران- پژوهشگاه رویان.