لزوم استراتژی‌های جدید برای نقش فعال کتابداران دانشگاهی در زندگی علمی اساتید و دانشجویان

 به گزارش لیزنا، دومین پیش نشست کتابخانه‌های دانشگاهی در تاریخ بیست و دوم آبان ماه ساعت چهارده و با حضور آنلاین  دکتر محسن حاجی زین‌العابدینی به عنوان دبیر علمی پنل کتابخانه‌های دانشگاهی در پنجمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات ایران و همین‌طور حضور اساتید علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه امام رضا (ع)، ریاست  مرکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد، مسئولین کتابخانه‌های دانشگاه پیام‌نور مشهد، دانشگاه نیشابور، دانشگاه‌های غیرانتفاعی و کتابداران و دانشجویان برگزار شد.

در ابتدا دکتر زهره عباسی (رئیس مرکز اطلاع‌رسانی وکتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد) بعد از خوشامدگویی به حضار بیان کرد: با توجه به اینکه کتابخانه‌های دانشگاهی با کمبود امکانات، فضا و بودجه روبرو هستند این سئوال مطرح می‌شود که پیاده‌سازی چه راه‌کارهایی لازم است تا بتوان نقش کتابداران و اهمیت کتابخانه‌ها را پررنگ‌تر کرد؟ آیا با دیجیتال شدن منابع اطلاعاتی می‌توان اظهار نظر نمود که روزی کتابخانه‌های فیزیکی حذف خواهند شد؟

سپس دکتر رحمت الله فتاحی (استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد) بیان کرد: لازم است واقعیت‌ها از چند جنبه مورد بررسی قرار داد. اول اینکه رفته رفته چه در داخل ایران و چه در کشورهای دیگر امکانات و بودجه‌هایی که در اختیار کتابخانه‌های دانشگاهی قرار می‌گیرد کاهش می‌یابد. مورد دوم این است که اعضای هیأت علمی و دانشجویان تمایلی به مراجعه به کتابخانه‌ها ندارند و اطلاعات مورد نیازشان را از وب دریافت می‌کنند بنابریان لازم است تا بین مورد اول و دوم پیوندهایی را ایجاد نماییم به عبارتی لازم است از امکاناتی که در اختیار کتابخانه‌های دانشگاهی قرار دارد بر اساس استراتژی‌های جدید، بهترین استفاده را نمود.

استراتژی‌های جدید لازم است به گونه‌ای باشند که در زندگی علمی و دانشگاهی اساتید و دانشجویان نقشی فعال ایفا نماید همانند یک اتاق عمل که جراح بدون متخصص بیهوشی، پرستار و ... نمی‌تواند کاری انجام دهد، متاسفانه این استراتژی‌ها را کتابداران در نظر نگرفته‌اند.

وی در ادامه مطرح کرد: کتابخانه‌های دانشگاهی می‌توانند در فعالیت‌های سه‌گانه دانشگاه‌ها یعنی آموزش، پژوهش و فعالیت‌های حرفه‌ای نقش به سزایی داشته باشند که متاسفانه امروزه کتابداران از این دیدگاه با این فعالیت‌ها بیگانه هستند. به عنوان مثال در امر آموزش، کتابداران می‌توانند شرح درس‌های جدید در ایران و کشورهای دیگر را در اختیار اساتید قرار دهند همچنین Reading list  جدید در اختیار اساتید و دانشجویان قرار گیرد علاوه براین تقویت و اصلاح مهارت‌های جستجو اعضای هیات علمی و دانشجویان نیز مورد توجه قرار گیرد.

در حوزه پژوهش می‌توان به عنوان دستیار پژوهشی همراه با اعضای هیات علمی در امر تهیه مقاله، طرح‌های پژوهشی و ... فعالیت نمایند، در نظر داشتن طراحی سیستم‌های هوشمند که بتواند هم به صورت خودکار و هم به صورت دستی بتوان از آن در جهت فعالیت‌های مختلف استفاده کرد.

در ادامه دکتر محمدحسین دیانی (استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد) به برنامه ایران 1400 اشاره کرد: در آن بیان شده است که ایران در منطقه به عنوان یک کشور پیشرفته به خصوص از جهت علمی جایگاه قابل توجهی داشته باشد، در ادامه بیان کرد علاوه بر این در بیانیه مقام معظم رهبری که به عنوان منشور امید تهیه و ابلاغ شده است چشم‌اندازی از چهل سال آینده ارائه شده و طبق آن شش توصیه مطرح شده است که اولین آنها اشاره به دانش و پژوهش است به گونه‌ای که اگر بتوان به این توصیه به صورت کامل و جامع عمل نمود خود به خود به پنج توصیه دیگر نیز دست پیدا می‌کنیم بنابراین می‌توان با تاکید بر توصیه اول به اغنای دیگران جهت تاکید بر نقش کتابخانه‌ها در دانشگاه‌ها اشاره نمود سپس به نقش خواندن و مطالعه و اهمیت آن در امر پژوهش اشاره کرد. وی در ادامه به جایگاه شغلی و اهمیت و نقش فعالیت‌های کتابداران به عنوان دو دغدغه برخی کتابداران اشاره کرد.

دکتر مهری پریرخ (استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد) مطالب خود را اینگونه آغاز کرد: در جایی یا کشوری مشاهده نشده است که کتابخانه‌ای حذف گردد و شاید این تفکر به دلیل ابهامی باشد که با توجه به فناوری‌های جدید و دسترسی به اطلاعات ایجاد شده است با توجه به اینکه دسترسی به اطلاعات نسبت به گذشته راحت‌تر شده است و اینکه بسیاری از افراد تمایل دارند در اتاق کار و یا در منزل به آنها دسترسی داشته باشند به این معنی نیست که نقش کتابخانه‌ها و کتابداران بی‌اهمیت شده است چرا که نیاز اطلاعاتی همچنان وجود دارد اما آنچه بیشتر مشاهده می‌شود تنوع راه‌های دسترسی به اطلاعات است به گونه‌ای که رقبای زیادی برای کتابداران پیدا شده است همانند Research gate که لحظه به لحظه فکر کاربر خود را می‌خواند و کاربر خود را رها نمی‌کند. بنابراین ضروری است که کتابداران نیز دسترسی به اطلاعات را برای کاربران خود فراهم کنند و هر لحظه اطلاعات را بررسی و ارزیابی نمایند منابع اطلاعاتی که متناسب با نیاز کاربران است را در اختیار آنها قرار دهند بنابراین لازم است تا ارتباطی آن هم از جنس ارتباطی تنگاتنگ با اعضای هیات علمی و دانشجویان ایجاد کنیم و سپس نظر کاربر را در ازتباط با ارزش منابع اطلاعاتی جویا شویم بنابران آنچه مهم است در نظر گرفتن مراجعه کننده و علایق آنها توسط کتابداران است.

دکتر شعله ارسطوپور (عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد)  بحث بازاریابی در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی را مطرح کرد و گفت: هنوز نتوانستیم توانمندی‌های خود را به دیگران بشناسانیم.

 دکتر محمود سالاری (استاد گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه امام رضا (ع) مشهد) نیز اشاره کرد: لازم است گذشته کتابخانه‌های دانشگاهی و آینده آن مورد بررسی قرار گیرد و آسیب‌شناسی در این زمینه انجام شود. در گذشته کاربرانی داشتیم که مأمنی غیر از کتابخانه برای مراجعه نکرد اما اکنون اینگونه نیست. وی مطرح کرد که اساتید می‌بایست از رویکردهای مسئله محور و پژوهش محور استفاده نمایند تا دانشجویان به سمت استفاده از منابع اطلاعاتی پیش روند.

خانم معظمی مسئول کتابخانه موسسه غیر انتفاعی فردوس،  احسانیان مسئول کتابخانه دانشگاه پیام‌نور مشهد نیز نظرات خود را مطرح کردند. در این میان  احسانیان به مبحث تغییر انتظار جامعه از کتابداران اشاره کرد، همچنین بیان کرد که شاید دلیل عدم مراجعه به کتابخانه‌ها برآورده نشدن انتظارات و نیازهای اطلاعاتی کاربران باشد.

وی پیشنهاد داد:شاید هوشمندسازی فرایندها در کتابخانه‌های دانشگاهی باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد و همچنین لازم است که کتابخانه‌های دانشگاهی به کتابخانه‌های هیبریدی تبدیل شوند و استفاده از کتابخانه نباید وابسته به کتابدار باشد و این مهم امکان‌پذیر نیست مگر با پیاده‌سازی اینترنت اشیاء

 دکتر هادی هراتی (کارشناس سفارشات مرکز اطلاع‌رسانی و کتابخانه مرکزی دانشگاه فردوسی مشهد) مطالبی را در باره تاثیر فناوری بر کتابخانه‌های دانشگاهی و فعالیت‌های مختلف کتابخانه‌ها مطرح کرد و گفت: کتابداران لازم است بر انواع توانمندی‌ها از جمله برنامه‌نویسی کامپیوتر مجهز شوند.

در ادامه دکتر فتاحی بر نقش جدید کتابداران کتابخانه‌های دانشگاهی در کشورهای توسعه یافته اشاره کرد و گفت: برای مثال در دهه هفتاد و هشتاد برای ارتباط بیشتر اعضای هیات علمی و کتابخانه‌های دانشگاهی بحث کتابدار رابط مطرح شد. در دهه نود بحث Associated librarians  به عنوان دستیار آموزش مطرح شد که در کنار اعضای هیات علمی در قسمت آموزشی قرار گرفتند. اکنون نیز بحث Embedded library  یا embedded librarians یعنی کتابدار زمینه کاربر یا کتابدار همراه کاربر مطرح شده است سپس وی به چهار مهارت مهم و اصلی کتابداران به عنوان برگ برنده آنها اشاره کرد:

گزینش منابع اطلاعاتی، دانش و توانایی سازماندهی منابع اطلاعاتی، اشاعه منابع و شناسایی منابع اطلاعاتی رایگان و آموزش مهارت‌های سواد اطلاعاتی

در انتها نیز  دکتر زین‌العابدینی (عضو هیات علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه شهیدبهشتی) گفت: ما نباید منتظر بمانیم تا اتفاقات رخ دهند سپس به دنبال راه‌حل باشیم بلکه لازم است ضمن احترام به گذشته، توجه و درک وضع حال، گوشه چشمی نیز به آینده داشته باشیم و لازم است چالش‌ها را شناسایی و راه‌حل‌هایی را ارائه دهیم.

سپس دکتر عباسی در قسمت جمع‌بندی به نسل جدید مراجعه‌کنندگان و نیازهای آنها، بحث رقبای جدید، خودباوری و موقعیت شغلی کتابداران و فعالیت‌های جدیدی که کتابداران در مباحث مربوط به اخبار جعلی یا Fake news، تحلیل داده‌ها، Open accesses و سواد اطلاعاتی اشاره کرد و گفت: کتابداران باید با تاکید بر دانش قبلی خود فعالیت‌های جدید را انجام دهند.

گزارش: فاطمه ذاکری فرد