اندرگرفتاری‌های سازماندهی  به شیوه های غیر استاندارد

لیزنا: سید ابراهیم عمرانی، سردبیر:همکار عزیزی در گروه بحث دانشگاه فردوسی (LIS) پرسیدند: براي فهرستنويسي كتابهاي لاتين غير از كتابخانه كنگره از چه سايت ديگري مي‌توانم استفاده كنم؟ مشارکت خوبی شروع شد و همان ابتدای امر همکاری عزیز دو سایت copac و ohiolink را معرفی کردند و بعد همکار دیگری این متن را در گروه منتشر کردند:

  "همانطور که در مورد کتابهای فارسی بزرگترین مرجع فهرست‌نویسی و فراخوانی (ایزو)، فهرست کتابخانه ملی و سایت خانه کتاب است ولی در کنار آنها اگر کتابی در فهرست کتابخانه ملی در انتظار فهرست‌نویسی بود به سراغ فهرست‌های کتابخانه‌های بزرگ از جمله دانشگاه شهیدبهشتی، تهران و سایت ketab.ir و از این قبیل می‌رویم. حالا درباره کتابهای لاتین هم مهمترین مرجع همانطور که شما هم گفتید کتابخانه کنگره هست. اما فهرست oclc به آدرس https://www.worldcat.org هم برای بنده به شخصه خیلی وقتها جوابگو بوده مخصوصا یک تجربه‌ای خدمتتان عرض کنم که اگر خواستید کتابهای عربی یا فرانسه، روسی و ... را فهرست‌نویسی کنید فهرست oclc فوق‌العاده است و به زبان موثر فهرست نویسی یعنی زبان انگلیسی میاره که به راحتی برای مثلا زبان فارسی می‌توانید موضوع ها و موارد مختلف دیگر فهرست را ترجمه کنید و از فهرست های موضوعی کنترل نمایید. از اینا که بگذریم فهرست کتابخانه های بزرگ اروپایی و آمریکایی مثل هاروارد، میشیگان و ... هم می توانند بسیار کمک کننده باشند."

 و به دنبال آن سایر دوستان هم از سایتهای دیگر و از جمله بریتیش لایبرری پیوندهایی را برای استفاده گذاشتند.

 در کنگره دوم و سوم و در نشستهای سازماندهی هر دوبار موضوع ایزو‌نویسی طرح شد. در اینجا هم روی سخنم به فهرستنویسان جوان است. اگر گرایش شما سازماندهی اطلاعات است و اگر فهرستنویسی و رده بندی را دوست دارید، کارهای حرفه ای خودتان را با ایزو گرفتن و ریختن در نرم افزار کامل شده تلقی نفرمائید. در کنگره سوم این شعار را دادم و اینک تکرار و تایید می‌کنم: فهرستنویسی از جایی شروع می‌شود که ایزو نویسی تمام شده باشد.

 رکورد را که از کتابخانه کنگره می‌گیرید باید کنترل کنید. شماره رده بندیش را ، نشانه مولفش را اگر داشته باشد، یکایک موضوعهایش را و همه نقاط دسترسی را که دارید در رکورد تعریف می‌کنید و قرار است ماشین آنها را ایندکس سازی کند تا مراجعه کننده به فهرست شما آن را بازیابی نماید باید کنترل کنید. فهرستی که از کتابخانه ملی ایران برای کتابهای فارسی هم می‌گیرید به همین منوال باید کنترل شود. هر دو این فهرستها برای ما مرجع هستند، هم کتابخانه ملی ایران و هم کتابخانه کنگره، لیکن امکان ایجاد اشتباه در فهرست شما وجود دارد. از قدیمی بودن تاریخ فهرستنویسی بگیرید تا اشتباه تایپی،‌ تا اشتباه در ورود اطلاعات در فیلدی اشتباه  و در زمان بازگرداندن ایزو به فهرست کتابخانه، جایی اشتباه دانلود شدن و مشکلات دیگر. وقتهایی که کتابخانه کنگره به یک کتاب سه شماره راهنما می‌دهد و شما باید بر اساس سیاست کتابخانه خودتان یکی از آن سه شماره را استفاده کنید. وقتی که کنگره هم موضوع کتابخانه ملی کشاورزی و هم سر عنوان کنگره LCSH  را می‌دهد و شما باید انتخاب کنید، همینطور موضوعهای کتابخانه ملی پزشکی. وقتی ایزو را به نرم افزار خود می‌ریزید، نرم افزار اولین شماره را فارغ از سیاست شما در فیلدی که برایش تعریف شده می‌ریزد،‌ درمورد انتقال موضوعها هم همین اتفاق می‌افتد. حتما باید ایزو کنترل شود. اگر کنترل نکنید در مورد شماره های قدیم و جدید اتفاقهای دیگری هم می‌افتد (که اینجا توضیح نمی دهم که صحبت به درازا نکشد) که خیلی نظمی را که اینهمه از آن دم می‌زنیم به هم می‌ریزد و مسئولش ما هستیم.  

 باز نویسنده متن بالا که ازجوانان زحمتکش رشته ما هستند، اشاره کرده‌اند که "موضوع را ترجمه کنید و از فهرست موضوعی کنترل نمائید" که باید بگویم شیر مادر بر شما حلال باد، ولی موضوع به تنهایی کافی نیست. تمام نقاط دسترسی باید کنترل شوند. یعنی همه اسامی افراد و سازمانها و همایشها،‌ یعنی عنوان قراردادی اگر داشته باشید، یعنی عناوین فرعی و برابر و به زبان دیگر ، یعنی.... البته باید بخشی از آنچه را حلال کردیم بگوئیم حلالیتش را گرو نگهدارند چرا که ایشان سایت خانه کتاب و سایت کتابخانه ....  و چند جای بسیار نا معتبر دیگر را هم اسم برده اند که من هرگز حاضر نیستم حتی یک رکورد از آنها را استفاده کنم و البته سایت معتبر OCLC را هم اشاره می کنند که در صورت استفاده درست معتبر است و خیلی هم معتبر است.

 آیا این سایتهایی که نام برده اید،‌ استاندارد عمل کرده و می‌کنند؟ شما مطمئن هستید؟ من مطمئن نیستم، ‌چون بارها و بارها از سایتهایی چون کنگره و کتابخانه ملی خودمان اشتباه دیده ام و اشتباههایی که چندان عجیب نیستند و همه ما در کار از این اشتباهها داریم ولی اینکه اطمینان کنیم و کنترل نکنیم و فقط ایزو بگیریم و فکر کنیم کار کامل است اشتباه بزرگتری است.دیگر وای به حال کتابخانه‌های متفرقه.

 حالا سوال بعدی: بعد از ریختن ایزو فقط موضوع را چک می‌کنید و شماره رده‌ بندی را؟ صرفا چون اگر موضوع زیر رکورد شما قرار بگیرد، ‌شما وظیفه‌تان را انجام شده می‌بینید؟ مطمئن می شوید که وظیفه درست انجام شده؟ آیا شما دوست عزیز مطمئن هستید که موضوعی که خانه کتاب داده است از موضوعی که خود شما می دهید بهتر است؟ یا موضوعی که کتابخانه ... می دهد؟ من شک دارم.

 نوشته اید که موضوع را ترجمه و کنترل کنیم. اگر کتاب در دست فهرستنویس  لاتین باشد که لابد کنترل هم نمی‌کنید؟ درست است؟ می‌دانید که موضوع از سر عنوان موضوعی کانادا آمده است یا نه؟ می دانید که موضوعی که برای نمونه میشیگان می‌دهد با موضوع تگزاس با موضوع سانفرانسیسکو  فرق دارد؟ کدام را انتخاب می کنید و چرا؟ اینها چگونه ترجمه می شود؟ کدامیک؟ با چه اعتباری؟ خانم بسیار گرامی از فعالان عزیز رشته ما که خودشان مجله هم می‌گردانند BL را توصیه کرده اند. آیا جرئت دارید موضوعهای کتابخانه بریتانیا را ترجمه و در کنار مضوعهای کتابخانه کنگره استفاده کنید؟ آنها اصلا نظامشان سرعنوانی نیست پس دارید چکار می کنید؟ فقط یک حدس می زنم، با اینکه نرم افزار شما امکان ساخت پایگاههای ارجاعی را دارد،‌ حتما تا کنون نظام ارجاعات شما فعال نشده است. شما دارید بخش عمده ای از فهرست را از کاربر کتابخانه دریغ می‌کنید. همه آنها را که موضوع اصلی را انتخاب کرده‌اید و قرار است از دیگر موضوعها به این موضوع ارجاع شود با دست خودتان از دسترس مراجعه کننده خارج می‌کنید. نظام ارجاعی هر سرعنوانی خاص خودش است شما نمی‌توانید ارجاعات اصفا را برای سرعنوان موضوعی بکار ببرید و بر عکس. یکی از این دو «رایانه» را اشهر می پندارد و از «کامپیوتر» به آن ارجاع داده و دیگری «کامپیوتر» را اشهر تلقی کرده و از «رایانه» به کامپیوتر ارجاع می‌دهد. چکار می‌کنید؟

 دوستان عزیز و جوانم. احترام امامزاده را متولی نگاه می‌دارد. وقتی شما کاری با این دقت به نام فهرستنویسی را به ایزو نویسی تقلیل می‌دهید، ‌چه انتظاری از مدیران غیر متخصص خود دارید؟ پس مدیران غیر متخصصی که اصرار دارند فهرستنویسی کار بیجا و هزینه بری است حق دارند. داد و فریادشان این است که این کار که از فهرست کتابخانه ملی می‌گیریم و می‌ریزیم، از کنگره می‌گیریم و می‌ر‌یزیم و از ایزو می‌گیریم و می‌ریزیم، که کاری ندارد. ‌اینکه تخصص نمی‌خواهد. فکر نمی‌کنید خیلی هم بیراه نمی‌گویند؟ اگر فهرستنویسی این است که شرکتهای ایزو نویس تحویل می‌دهند (که این روزها در این بازار هم دست زیاد شده است)، مدیران غیر متخصص حق دارند. خودمان به فهرستنویسی به چشم کار تخصصی نگاه می‌کنیم و به دیگران هم همینکه از ما بپرسند چه کاری بلدی، به عنوان تخصص از فهرستنویسی مثال می‌زنیم و رده‌بندی. می‌گوئیم فهرستنویسی و آنگلو امریکن و رده بندی دیویی و کنگره و ... بلدیم و داریم درست هم می گوئیم،‌ ما اینها را بلدیم ولی تخصصی اجرا نمی‌کنیم. بخشی از این مساله به معلمان این درس در دانشگاهها هم بر ‌می‌گردد که خودشان هرگز فهرستنویس نبوده اند و همین ایزو نویسی را هم به زور انجام داده‌اند.

 از استادان هم رشته‌ای خودمان رئیس کتابخانه می‌شوند و می‌گویند نمایه‌سازی را حذف کنید. فقط همان توصیف را بنویسید و به جای نمایه درست کردن از کلید واژه دانشجو استفاده کنید. چرا که گرایش استاد سازماندهی نیست و در عمرش هم کار سازماندهی نکرده است. عزیزان، شما گرایش سازماندهی ندارید،‌ ولی سازماندهی امری لازم است،‌ حتی در سال ۲۰۱۸ میلادی و بعد از فینال جام جهانی فوتبال. البته مسلم بدانید که برخی از همین معلمان عزیز درس سازماندهی داده‌اند، متاسفانه، چون این یکی نیاز به چیز خاصی ندارد و کافی است کتاب مارگارت مان را ببرید خانه از روی آن جزوه‌ای تهیه کنید و چند تا سوال هم برای امتحان بدهید (دانشجوهای کم کار هم راضی‌تر خواهند بود). این معلمان وقتی به کتابخانه‌ها می آیند ایزو بلد هستند و بس و همین می‌شود که دستور می‌دهند دیگر نمایه‌سازی کافی است. یکی از همین معلمان که با بنده صحبت می‌فرمودند اعتقاد جدی داشتند که دانشجو که از کتابدار من بهتر به موضوع پایان نامه خودش وارد است، کار خودش است دیگر، پس بهتر کلیدواژه می‌دهد.  چه شده که این از ذهن خلاقش عبور کرده است؟ نمایه سازی کار می برد و وقت می برد و ایشان می‌خواهد فقط آمار بدهد که در دوره‌ای که من بوده‌ام اینقدر آمار بالا بوده است. بعدها و بعد از فینال جام جهانی بعدی یک انسان زحمتکش و با اخلاق چندین سال باید وقت بگذارد تا این خرابکاریها را جمع کند.

 مدیران، به ویژه در کتابخانه‌های دانشگاهی که بحث نمایه‌سازی جدی است، همیشه هیات علمی هستند. یا هیات علمی رشته خودمان یا از رشته‌های دیگر. حتی اگر از رشته خودمان بوده‌اند، ‌ندیده‌ام که کار سازماندهی کرده باشند. ولی هیات علمی هستند و برخی پایگاههای خارجی مانند الزویر و ابسکو  را جستجو کرده‌اند، و آنجا احتمالا در برخی موارد در پایگاهها به عبارت author keyword برخورد کرده‌اند. خوب یک سطر بالاتر یا پائین تر از آن، که  keyword ها آمده است را ندیده‌اند که پایگاه برای هر دو ایندکس سازی می‌کند. بنابراین فقط به همان استناد می کنند که اینها هم دارند از کلیدواژه مولف استفاده می کنند. نمی گویند که آنها از کلید واژه مولف هم استفاده می کنند در کنار کلیدواژه‌های خودشان. البته شما می‌توانید آزمایشی هر دو را جستجو کنید و ببینید کدامیک موثرتر است.

 از این گذشته، Author Keyword  داریم تا Author keyword دانشگاهی که دانشجویش در مسیر تحقیق و در روش تحقیقش چکیده نویسی آموزش می‌بیند و استخراج کلید واژه را آموزش می بیند با ۹۰% دانشجویان عزیز هموطن ما تفاوت دارند که کلیداژه‌هایشان در بیشتر موارد خوب نیست که حتی غلط است. بارها و بارها در طی چهل سال گذشته موفق شدیم که کلاس چکیده نویسی را در یک دانشگاه و مثلا برای دانشجویان علوم یا فنی و حتی در علوم انسانی و اجتماعی مانند حقوق اجباری کنیم. فکر می‌کنید چه اتفاقی افتاد؟ کلاس شد زنگ تفریح بچه‌های آن رشته‌ها. با خودشان فکر می‌کردند که دارند در رشته‌شان ذرات اتم را می‌شکافند و حالا یکی آمده می‌گوید چگونه باید چکیده برای پایان‌نامه‌ات ، برای مقاله‌ات بنویسی؟ و چگونه کلید‌واژه صحیح استخراج کنی؟  خجالت نمی‌کشی به یک دانشجوی رشته‌های مهندسی یا علوم پایه دارید استخراج کلیدواژه درس می‌دهید؟ اینها که در برابر معادله هایی که ما حل می کنیم خنده دارند و برای ما کاری ندارد. و به هیچوجه متوجه نبودند که با این کلید‌واژه‌های نه چندان صحیحی که می‌دهند،‌ پایان نامه یا مقاله خود را  هر بار از دسترس گروهی از نیازمندان خارج می‌کنند. کاری می‌کنند که مقاله‌شان هر بار از دید عده‌ای پنهان بماند. به قول دوستان ویزیبیلیتی (منظورم همان رویت پذیری است) را از بین می‌برند. در نتیجه چکیده های مولف یا همان author keyword پر اشتباه و دور از واقعیت می شوند. دوستان عزیز برایتان بگویم که من پایان‌نامه‌ای را نمایه‌سازی می‌کردم که ۵۷ صفحه بود و ۷ صفحه چکیده داشت. اگر لازم شد، ‌نشانیش را خواهم داد که بروید و از نزدیک زیارت کنید، این آموزش دانشجویان ایرانی در حوزه چکیده نویسی و نمایه سازی است. کلید واژه‌هایی را از دانشجویان رشته خودمان و عذر‌خواهی می‌کنم، برخی اساتیدمان زیر مقاله‌هایشان دیده‌ام که به قول حافظ که مپرس. بعد می‌آیند و می‌گویند Author Keyword  برای فهرستهای کتابخانه کافی است. بله برای شما که نمی‌دانید دارید یک شیء اطلاعاتی را از دسترس نیازمندانش خارج می‌کنید کافی است.

 عزیزانم،‌ به کارتان به عنوان انجام وظیفه و اینکه آمار فهرستنویسی را ببریم بالا و یک موضوع از جایی بگیریم و بچسبانیم که این رکورد هم پر شود نگاه نکنید. تا می‌توانید زیر بار زور مدیران بی تخصص و همکاران کمتر متخصص نروید. لطف کنید واقعا نمایه‌سازی کنید نه تقطیع عبارت عنوان. خوب دقت کنید چه می گویم. تقطیع کلمات عنوان نامش نمایه سازی نیست و این کار اصلا تخصص نمی‌خواهد. این کار را ماشین به راحتی انجام می‌دهد. شما باید نمایه سازی موضوعی کنید و این کار را از همکاران با تجربه خود باید یاد بگیرید. این کار را در کتابهای درسی نمایه‌سازی و فهرستنویسی نمی‌توانید بیابید. این کار تجربه و تمرین می‌خواهد. آن وقت می‌توانید جلوی مدیران بی تخصص به راحتی از کارتان دفاع کنید و در غیر اینصورت من هم رای به کامپیوتر می‌دهم تا این شبه نمایه‌سازی.

 از قدیم گفته اند،‌ متولی باید احترام امامزاده را نگاه دارد. البته این شعار من هم ظاهرا حدی دارد و خودم می‌دانم. بنا به گفته دوستی که می‌گفت من زیر بار زور به هیچوجه نمی‌روم،‌ مگر آنکه زورش خیلی پر زور باشد. حالا شما اگر دیدید زورش خیلی پر زور است امامزاده را رها کنید به تصمیمات خدایان گردن نهید که این روزها بیکاری خیلی بد دردی است.

 عمرانی، سید ابراهیم. «حرمت امامزاده را متولی نگاه می‌دارد: اندرگرفتاری‌های سازماندهی  به شیوه های غیر استاندارد»سخن هفته لیزنا، شماره ۳۹۷، ۲۵ تیر ۱۳۹۷.