رویداد ویتا، استارت‌آپها و کتابداران

 لیزنا، سید ابراهیم عمرانی، سردبیر: مقدمه اول: اینجا ایران عزیز من است و من عادت کرده‌ام تا جای ممکن به نیمه خالی لیوان کاری نداشته باشم و همین که قدمی برداشته می‌شود و حنی بر اساس حس و نه حتی بر اساس منطق، حس کنم که کار خوبی است و آدم اهل کار و اهل ذوقی درگیر آن شده، تلاش می‌کنم ببینم من می‌توانم در آن مشارکت فعال داشته و چوبی لای چرخی نباشم؟ تا جای ممکن یاد گرفته‌ام همراه با گردانندگان چرخ، رو به جلو حرکت کنم  و در ضمن راه اگر، اگر، اگر بین آنها گوش شنوایی هم بود، که گاهی یک نفر شنواتر از سایرین پیدا می‌شود، اگر نکته‌ای به نظرم برسد صرفا من باب یادآوری عرض کنم. والا از همان فاصله حرکت می‌کنم تا شاهد فراز و فرودهایش باشم،‌ به امید موفقیت. هر چه باشد سرمایه این سرزمین و منابع انسانی این سرزمین درگیر هستند و باید به آنها کمک شود. از این مقدمه می خواهم بگویم، این یادداشت در تایید استارات آپها و رویدادهای استارت‌آپی است، نه چیز دیگر.

مقدمه دوم: نظام جهانی گردش سرمایه و دقیقا در جهت جهانی‌سازی، در سی سال گذشته تلاش فراوانی می‌کند که تا جای ممکن مسئولیتها بر شانه دولتها نباشد و اگر قرار است نظام جهانی یکپارچه عمل کند، بهتر است زیرساختهای خصوصی‌سازی به شکلی که سرمایة جهانی به آن نیاز دارد آرام آرام مهیا شود. به همین دلیل هر چند وقت یک بار پدیده‌ای و راهی جدید ارائه و دنبال می‌شود که در کشور عزیزمان ایران هم تبعات آن را شاهد بوده و هستیم. قصد ارزش گذاری بر این مسایل را ندارم، که خودم در این زمینه گیج و سردرگم هستم، ‌و واقعا یک اقتصاد‌دان کارکشته می‌تواند بگوید خوبیها و نقصهای هر یک از این پدیده‌های عرضه شده از جانب غرب چیست، ‌و آن هم اگر محافظه کار باشد،‌ احتمالا چیزی خواهد گفت و اگر محافظه کار نباشد چیز دیگر.

سمن‌ها (NGOs): با همین رویکرد نظام جهانی سرمایه و روندهای جهانی سازیش، ناگاه می‌بینیم در کشور عزیزمان سمنها یا همین NGO‌ ها می‌شوند مساله روز، تا جائیکه به فرض در یک زلزله خانمان برکن با تلفات انسانی بالا، اعلام می‌شود که بسیاری کمکهای انسان دوستانه برخی نهادهای خیریه‌ای جهانی فقط از طریق سمنها در اختیار ایران قرار می‌گیرد. به دور از فضاهای امنیتی که متخصصان وزارت اطلاعات می‌توانند در آن اظهار نظر کنند، در اینجا من فقط راه‌حلهای جهانی سازی با فرمولهای غیر دولتی را اشاره می‌کنم. سیاستهای اقتصادی سرمایه جهانی می‌گوید که دولتها تا جای ممکن کمرنگ‌تر شوند و بخشهای خصوصی وارد شوند و بخشهای خصوصی کشورهای مختلف با حضور کمتر دولتها با هم گفتگو کنند و مرزها کمرنگ تر شود و همین چیزهایی که هر روز می‌شنویم.     

استارت‌آپها (Start Up): بعد از سمن‌ها واژه جدیدی که این روزها و در واقع از حدود 4 سال پیش، به سرعت در ایران جا باز کرده و این هم یکی از راههای دورتر کردن اقتصاد از دولتها است واژه استارت آپ Start Up  است. نیمه پر لیوان به من می‌گوید که در شرایط کنونی، نمی توان و نباید به دولت به عنوان کسی که انحصاری یا نیمه انحصاری می تواند شغلی ایجاد کند و جوانان و فارغ‌التحصیلان را کار و در واقع زندگی بدهد نگاه کرد، پس خیلی باید مثبت به استارتاپ نگاه کرد. امیدوارم این یکی هم مثل بسیاری مسایل بانمک دیگر از میانه راه فلس درنیاورد و بتواند همین ایجاد کار و شغل را به درستی انجام دهد.  

و اما بعد: نقل است که در ایران امروز و در اثر ازدیاد جمعیت، در حال حاضر، دهه‌ی شصتیها،  همه‌ی دوره‌‌ها تا دکتری را هم طی کرده‌اند و کار می‌خواهند. این مساله خاص رشته ما نیست و گریبانگیر اغلب رشته‌های دانشگاهی است. انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران با تمام قوای خود و از طریق چند کمیته تلاش دارد که دانشجویان و دانش آموختگان خود را با واقعیتهای بازار روبرو کند تا ایشان بتوانند خود را به روز کنند و حتی بر اساتیدی که هنوز بر جزوه‌های دوره اصحاب کهف که با هوا فرستادن دود و نوشتن بر دیوار غار به یک دیگر اطلاع رسانی می‌کرده اند، اصرار دارند، فشار بیاورند که دیگر دود کارخانه‌ها ودود اتومبیلها نمی‌گذارد آن دود دیده شود،‌ و همه غارها هم بازسازی شده و یا موزه شده اند یا گردشگری طبیعی و یا اگر نزدیک شهرهای بزرگ بوده‌اند شده‌اند ویلا و سر جدتان بیائید ببینید بازار چه می‌خواهد. به این منظور کمیته‌های مدیریت داده‌های پژوهشی بر شناخت و کاربردهای داده‌های پژوهشی  و کمیته سواد اطلاعاتی بر توانمند سازی و آگاهسازی افراد کار کرده اند و کمیته مطالعات صنفی و کمیته فناوریهای نوین انجمن بطور مشخص روی این موضوعهای نوین و وضعیت شغلی دانش‌آموختگان رشته ما کارکرده‌اند و گزارشهای سالانه خود را در کنگره ارائه نموده‌اند. بیائید و از نزدیک ببینید:

کمیته مطالعات صنفی انجمن  و مشاغل جدید

کمیته صنفی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران هم در چهار دوره گذشته تقریبا به همینجا رسیده است. خلاصه بگویم، در کنگره متخصصان علوم اطلاعات، در سال اول در نشست مسایل صنفی، تلاش کردیم  مفهوم صنف را از دل بحث اعضای نشست و مخاطبان حاضر بیرون بکشیم. بیشتر می‌خواستیم بفهمیم وقتی داریم از صنف حرف می‌زنیم از چه داریم حرف می‌زنیم. کمیته صنفی یا کمیته کاریابی؟ در کنگره دوم و سوم و چهارم، روی نقش انجمن کار کردیم که حالا باید چکار کنیم، ‌دست کم برای فارغ التحصیلان خودمان:  سه محور را جلو بردیم:

 1-  تفهیم مطلب به سازمان امور اداری و استخدامی کشور، تا برای فارغ التحصیلان رشته های ما یعنی علم اطلاعات، کتابداری، و کتابداری پزشکی، فقط شغل کتابدار را در دفترچه های آزمون استخدامی منحصر نکنند، دانشجویان ما  توانائیهای دیگری غیر از کار در کتابخانه ‌هم دارند، و از طریق دفترچه راهنمای مشاغل سازمان امور اداری و استخدامی کشور،‌ مشاغلی را به ایشان معرفی کردیم که فارغ التحصیلان کتابداری هم می توانند آن پست را احراز کنند.

2- اصلاح شرح شغلهای کهنه شده در کتابچه‌های سازمان امور اداری و استخدامی کشور که به نظر سالها است که ویرایش نشده اند نیز پیشنهاد شد و نوشتند که هر زمان بخواهیم انجام بدهیم، با شما (انجمن) تماس می‌گیریم. امیدواریم به خدا.

3-  معرفی مشاغل جدید از روی آگهی‌های استخدامی رسیده به انجمنهای کتابخانه‌ای بین‌المللی مانند  ALA و مجلات کتابداری بین المللی مانند Library Journal که مشاغل مورد تقاضای بازار را منتشر می‌کنند و دانش‌آموختگان رشته ما که در بسیار موارد باید برای به دست آوردن این مشاغل باید بتواند با دانش‌آموختگان رشته‌های فناوری اطلاعات رقابت کنند که رقابت سختی است به ویژه با وضعیت ورودیهای دانشگاههای ما به رشته علم اطلاعات که از علوم انسانی هستند.

کمیته فناوریهای نوین انجمن کتابداری و استارت آپها

این کمیته و مدیر فعال و جوان آن در سه سال پیاپی بر کسب و کارهای داده‌محور تاکید کردند و مدعوین خود را از بین موفقترین استارت‌آپها و نیز افرادی در حاکمیت و در بخش خصوصی که به این مساله مربوط بودند انتخاب می‌کردند. بنده اولین بار استارت آپ را از زبان استاد مصطفی امینی مدیر کمیته فناوریهای نوظهور انجمن شنیدم. در کنگره دوم، میزهایی برای استارت آپها چیدیم و کسانی که از طریق کمیته فناوریهای نوظهور معرفی می‌شدند،  میز رایگان دریافت می‌کردند که بتوانند کارها و محصولات خود را معرفی کنند. پس از آن با واژه ها و عبارتهای دیگری نیز در همین زمینه مانند شتاب دهنده و  بوت کمپ و منتور و واژه‌‌هایی از این دست در حرفه خودمان که همجوار فناوری اطلاعات بوده و هست، آشنا شدم.

جذابیت داستان استارت آپها برای من دست گذاشتن بر این واقعیت است که دولتها و شرکتها و موسسات موجود ظرفیت بکار گرفتن و پرداخت دستمزد به همه دانش‌آموختگان در رشته ‌های گوناگون را ندارند. کما اینکه نوشتم در کمیته مطالعات صنفی هم ما به همان نتیجه‌ای رسیدیم که همزمان کمیته فناوری های نوظهور نسخه از قبل آماده‌اش را داشته و ارائه کرده است. نسخه کمیته صنفی کسب و کارهایداده‌»حوربود. شما وقتی به لیست مشاغل مورد درخواست کتابخانه‌ها و موسسات اطلاعاتی مدرن کشورهای ثروتمند می‌رسید، به ندرت تقاضا برای  کتابدار مرجع و فهرستنویس و مجموعه‌ساز می‌بینید. تقاضاهای جدید پایه‌اش کارهای داده‌ای و اطلاع رسانی بر اساس آنها است که همه نیاز به ایده‌ها و ابزارهای نو و اغلب شبکه دارند. برخی از انواع این استارت‌آپها که دیگر تبدیل به شرکتهای بزرگ شده‌اند با نبود شبکه از کار می افتند و امکان خدمات ندارند و در صورت قطع هرگونه دسترسی، دولتها باید بروند جوابگوی خیل بیکاران این شرکتها شوند.

رویداد کارآفرینی ویتا

در تاریخ 14 مرداد 1398 رویداد کارآفرینی ویتا با حضور ریاست کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران و معاون علمی ریاست جمهوری در کتابخانه ملی برگزار شد که من با اندکی تاخیر تنها استارتآپ مجموعه را که کتابداران راه اندازی کرده بودند و همکار گرامی خانم پریسا پاسیار ارائه داده بودند را از دست دادم و بقیه ارائه‌ها را تا پایان حضور داشتم و دیدم.

در این مورد دو نکته دارم که باید به عرض مسئولان و منتورهای عزیز این استارت‌آپها برسانم:

1-     استارت‌آپها و مشکلات آموزش کتابداری: در این رویداد، کارآفرینی برای استفاده از بودجه‌های کتابخانه‌ای بیشتر بود تا کارآفرینی برای کتابداران. همان مساله ای که از اولین کنگره، توسط کمیته فناوریهای نوین مطرح شده، را در این استارت‌آپها می‌دیدم. تیتر آقای امینی گرامی برای نشستشان در اولین دوره (دومین کنگره) خیلی دقیق بود، "کسب و کارهای داده‌محور". کسب و کارهای داده محور را انجمن و آقای مصطفی امینی به کتابداران توصیه می‌کردند و می‌کنند، لیکن باید دانش‌آموختگان حوزه ما بتوانند ایده‌‌هایی نو طرح و عملیاتی کنند و استادان حوزه ما اندکی به خودشان زحمت بدهند و ببینند که چرا با اینهمه فریادی که شما در کلاسها می‌زنید و با اختصاص چند کمیته در انجمن و گزارشهای سالانه در کنگره، هنوز کتابداران ما  کمتر درگیر مساله شده‌اند. و الآن که چنین فضایی باز شده، کتابداران ایده‌ای ندارند (البته جز همان یکی که من دیر رسیدم و ندیدم)، و همه ایده‌ها متعلق به فناوران بود. اگر استادان فکر می‌کنند دارند سنگ تمام می‌گذارند و  خیلی درگیر آئین نامه ارتقاء و تحویل تعدادی مقاله و .. نیستند، و دارند دانشجویانشان را آموزش جدی و عملیاتی می‌دهند، پس شاید مشکل از ورودیهای به رشته ما است که امکان آموختن ریاضی در حد رشته های فناوری اطلاعات را ندارند. ولله اعلم.

2-    غلبه مطلق حرفه‌مندان فناوری و نرم‌افزار به جای کتابداران: فضای ایجاد شده در ویتا، برای حل نیازهای کتابخانه ملی بوده و کتابخانه ملی از زاویه چالشها و نیازهای خودش صحیح عمل کرده و جریانی را سازمان داده و در مراسمی هم نتایجش را اعلام می‌کند و تفاهمنامه خوبی هم با معاونت علمی ریاست جمهوری امضا می‌کنند که برای هر دو طرف موثر و مهم است. (پرانتز باز: از این می‌گذریم که با آمارهایی که ارائه دهندگان از دورنمای اقتصادی کارهایشان می‌گفتند و مجموعه هدف اغلبشان کتابخانه ملی بود، کتابخانه ملی باید برود و چیزی حدود 78 هزار میلیارد تومان از یکی از بانکهایی که از این نوع وامها می‌دهند، وام بگیرد که بتواند افقهای این استارت آپها را روشن کند. پرانتز بسته). این برنامه برای من کتابداری که از بیرون کتابخانه ملی به موضوع نگاه می‌کنم یک علامت سوال بزرگ داشت، جای کتابدارها در این استارت‌آپها کجاست. من فهرست همکاران این استارت آپها را می‌خواندم، به امید اینکه یکی از این استارت آپها همکاری کتابدار برگزیده باشد. خُب، برخی سوژه‌ها کلا فنی بود، ولی در پروژه‌هایی که بیشتر هوش مصنوعی بود، و با هوش مصنوعی قرار بود مسایل من کتابدار حل شود، حتی یک کتابدار در جمع ایشان نبود. چرا؟ همان مشکلی که با ورود کامپیوتر به کتابخانه‌ها در سالهای 1366 تا 1370پیش آمد را نمی‌بینید؟ دوستانی که تجربه ورود کامپیوتر و نرم‌افزار در حوزه کتابداری را دارند به زبان بیایند و از تجربه‌هایشان بگویند.

توصیه من این است که از ابتدا به این عزیزان که می‌خواهند کارهایی نه از جنس مشکلات فناورانه مانند اسکن کردن صفحه نسخه‌های آب دیده و اصلاح تصویر به کمک تکنولوژیهای مدرن تصویری-هوش مصنوعی انجام دهند، بلکه در کارهایی از جنس نمایه سازی خودکار و امثال آن سرمایه گذاری می کنند، گفته شود که کتابداری و علوم اطلاعات هم مانند فناوری اطلاعات، دانش وسیعی است که راه‌حلهای بسیار از طریق سعی و خطا در طول 5000 سال برای حل و فصل اموراتش یافته که جای توضیحش اینجا نیست، ‌و شما هم وقتی می‌خواهید در این راه بروید، یکی دوتا از بلدها را با خودتان بردارید که راه را گم نکنید. از نرم افزار نویسان حوزه ما که دیگر سی سال را تمام کرده‌اند بپرسید که راهی ندارید جز اینکه یا خودتان ورود کنید و کتابداری و علوم اطلاعات را بخوانید و کتابخانه‌ها و موسسات اطلاعات علمی را تجربه کنید، یا یک مشاور قوی و امین در کنار خودتان داشته باشید.

به هر حال ویتا حرکت فرخنده‌ای بود و امیدوارم در جشنواره بعدی شاهد حضور کتابداران بیشتری باشیم که استارت‌آپهای داده‌محور خود را راه اندازی کرده تا چندین کتابدار به کمک ایشان بتوانند صاحب شغلی در رشته خودشان شوند. انشاءالله. 

عمرانی، سید ابراهیم. «رویداد ویتا، استارت‌آپها و کتابداران». سخن هفته لیزنا، شماره ۴54، 11 شهریور ۱۳۹۸.