جلسه هم اندیشی بین مدیران کتابخانه های عضو مکتا و مدیران شرکت نرم‌افزاری یکم سافت برگزار شد

به گزارش لیزنا، به منظور تعامل و تبادل نظر در خصوص تهیه سیستم نرم‌افزار یکپارچه کتابخانه‌ای که بتواند نیازها و انتظارات کتابخانه‌های تخصصی استان قم را برآورده سازد، جلسه هم اندیشی بین مدیران کتابخانه های عضو مکتا و مدیران شرکت نرم‌افزاری یکم سافت، روز سه شنبه 19 اسفند 99 در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی (ره) برگزار شد

در ابتدای این جلسه حسن رجبیان دبیر مکتا ضمن خیرمقدم ، تهیه منابع و ارائه خدمات مناسب به مراجعه کننده را از دغدغه ها و عناصر اصلی هر کتابخانه برشمرد و گفت: مسئله سازماندهی منابع در بستر یک نرم افزار استاندارد و کارآمد بسیار مهم است.

وی در ادامه صحبتهای خودگفت: سابقه استفاده کتابخانه ها از سیستم‌های نرم‌افزار یکپارچه کتابخانه‌ای در دنیا و در ایران طولانی نیست و در سال‌های اخیر، علیرغم استقبال کتابخانه ها برای استفاده از نرم افزارهای کتابخانه ای، از بین نرم افزارهای موجود موردی نبوده که نیاز کتابخانه ها را آن طور که باید و شاید برآورده نماید؛ و این مسئله برمی‌گردد به آن که اهمیت و نیاز این مسئله هنوز به درستی درک نشده و بروز پیدا نکرده است. نیز طبعاً عرضه تابع تقاضا است. طبیعتاً در اینجا نیاز به نرم افزارهای جدید که تقاضای کتابخانه ها، مدیران، فهرستنویسان و کاربران نهایی کتابخانه ها را برآورده سازد، بیش از هر چیز احساس می‌شود و در این میان در جمع کارشناسان و مهندسان فرهیخته و متخصصی که صلاحیت لازم را برای این کار دارند و از استانداردهای روز جهانی آگاه هستند، همچنین نرم افزارهای بسیار خوبی که در کتابخانه های دیگر کشورهای جهان استفاده می شود را از نزدیک آزموده اند، وارد این عرصه شده اند و مدتی است که دامن همت به کمر زده اند و نرم افزار جدیدی را طراحی کرده اند که مراحل نهایی خود را می گذراند. از آنجایی که مکتا وظیفه دارد علاوه بر ایجاد پیوند و تعامل بین کتابخانه ها زمینه را برای معرفی چنین حرکتهای نوینی فراهم کند، بر خود لازم دید جلسه ای را در سطح کتابخانه های تخصصی استان قم برگزار کند با عنوان معرفی و ارائه نرم افزار جدید «لیبرا»، تا با حضور مدیران و کارشناسان، ثمره زحمت آقایان دیده شود.

در ادامه این نشست دکتر سید مهدی طاهری، عضو هیأت علمی و رییس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبایی به عنوان مشاور علمی مکتا گفت: مکتا جزء معدود انجمن های حرفه ای و صنفی است که با تلاش شبانه روزی و مجدانه همکاران به ثمر نشسته است و به فعالیت خود ادامه می دهد، و هم اینک شاهد ثمرات ارزشمند آن هستیم. در حال حاضر وظیفه ماست که از این حرکت حمایت کنیم تا شاهد اتفاقات خوبی در حوزه مدیریت اطلاعات و کتابخانه ها در کشور باشیم. افزون بر این، خاستگاه مکتا نیز از شهری است که به شهر هزار کتابخانه شهرت دارد، که هم از لحاظ تعدد و تجهیز کتابخانه ها سرآمد است، و هم از لحاظ تخصصی بهترین کتابخانه های کشور را دارا بوده که بیشتر آنها استانداردهای داخلی و بین‌المللی را رعایت می کنند و غنی هستند. ما باید از این حرکت بزرگ و همه کسانی که این حرکت را مدیریت می کنند، تشکر کنیم. از جمله اقدامات خوب مکتا، جلسه امروز است. همه ما کم و بیش با مشکلات و چالش‌های توسعه و استفاده از سیستم‌های نرم‌افزار یکپارچه کتابخانه‌ای برای مدیریت اطلاعات و دانش در کتابخانه‌ها و مراکز اطلاعاتی روبرو شده ایم، و قطعاً همه مدیران و کارشناسان نیاز به انجام حرکتی برای رفع آنها را تجربه کرده‌اند. ما در جلسات متعدد از توسعه دهندگان این نرم افزارها درخواست‌های خود را بیان نموده، و پیشنهادات خود را ارائه داده ایم.

وی در ادامه تصریح کرد: این بحث برای همه مبرهن است که باید خدمات و فعالیت‌های خود را به فضای مجازی منتقل کنیم. اما ورود به فضای مجازی نیازمند زیرساخت‌های مناسب (سخت‌افزاری و نرم‌افزاری) است که باید فراهم شود.

 دکتر طاهری درادامه افزود: یکی از مهمترین کارهایی که باید  انجام گیرد، به روزرسانی خدمات کتابخانه ای متناسب با نیازها و تقاضاهای روز کاربران است. به دلیل این که امروزه، به ویژه در دوران شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌های مرتبط با آن، نقش کتابخانه ها نسبت به گذشته پررنگ‌تر است. چرا که خدمات آنها بیشتر مورد توجه جامعه کاربران قرار می گیرد و کتابخانه ها نقش اساسی را در تامین نیازهای اطلاعاتی کاربران بر عهده دارند. البته این یک فرصت بزرگ است که جایگاه واقعی خود را به دست بیاورند. بنابراین اگر بتوانیم خدمات خوب و مناسبی را طراحی و ارائه دهیم، قطعاً جایگاه واقعی خود را نیز رد جامعه به دست خواهیم آورد و در دنیا نیز چنین برنامه‌ریزی شده که نسل جدید کتابخانه ها چنین نقشی را ایفا نمایند.

مشاور علمی مکتا گفت: یکی از دلایل گرایش به سمت نسل جدید کتابخانه ها که همانا کتابخانه های دیجیتالی هستند، و تمایل به استفاده از بسترهای مجازی برای ارائه خدمات، شیوع بیماری کرونا است. اگر با دید مثبت نگاه کنیم، تحول و رخداد بزرگی اتفاق افتاده است و رویاهای بشر در حوزه بهره‌گیری بهینه  و حداکثری از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در حال تحقق است.

وی افزود: در حال حاضر بحث بازنمون دانش (knowledge representation) مطرح است که در قالب هستی‌شناسی‌ها با انواع گوناگون تبلور می‌یابد، و این که بتوانیم جهان واقعی یا real world را در قالب ماشین بازنمون کرده، و بازتابی از واقعیت را مهیا نماییم. این مهم، با استفاده از فناوری های مختلف، قابلیت‌ها و دستاوردهای ارزشمندی را در پی داشته است. فنون، استانداردها، ابزارها و روش‌هایی چون روش داده‌های پیوندی، استانداردهای فراداده ای از جمله فرانمای تولید داده‌های ساختارمند (schema.org) و چهارچوب کتابشناختی (BIBFRAME) در همین راستا گسترش یافته‌اند. چیزی که همواره آرزوی کتابخانه ها  و مراکز کتابخانه‌ای بوده، بازنمون دانش است. این که روابط آثار و منابعی که با هم مرتبط هستند را بازنمایانیم. چرا که کشف و ثبت روابط است که دانش را نشان می‌دهد. هر کدام از منابع نسبت به یکدیگر در سطح اطلاعات هستند، اما وقتی روابط بین آنها را کشف و بازنمون می‌کنیم، تبدیل به دانش می‌شوند. بنابراین امروزه باید فناوری ها و زیرساخت‌ها و تحولات فناورانه به سمت بازنمون دانش پیش روند. یعنی علاوه بر این که صفات موجودیت‌های داده ای اعم از کتاب، مقاله و جز آن را توصیف می‌کنیم، روابط آنها با منابع و آثار دیگر را نیز نشان می‌دهیم، و این همان بازنمون دانش است. در این راستا، با مفاهیمی مثل پروفایل کتابشناختی روبرو هستیم و دیگر چیزی به اسم رکورد کتابشناختی نخواهیم داشت، و یا چیزی به اسم نرم افزار کتابخانه ای یا ILS، و همه این سیستم‌ها به صورت یکپارچه تبدیل به سیستم کشف از نوع کتابشناختی (bibliographic discovery system) می‌شوند. اگر بخواهیم همین مسئله را در بافت کتابخانه پیاده‌سازی کنیم باید به بستر مجازی برویم و راه حل اصلی آن نرم افزارها هستند، نرم افزارهای کتابخانه ای یا به عبارتی سیستم های کشف کتابشناختی.

وی گفت:  یکی دیگر از چالش‌های جدی نرم افزارهای کتابخانه ای هزینه های بالای پشتیبانی در قبال ارائه خدمات محدود و نامتناسب، و اغلب بدون ارائه روزآمدسازی‌ها هستند. از طرفی انتظارات کتابداران و کاربران سیستم‌های نرم‌افزاری یکپارچه کتابخانه‌ای افزایش، و خدماتی به روز طلب می‌نمایند، در حالی که نرم افزارهای پیشین، توانایی برآوردن آنها را ندارند.

مشکل جدی دیگری که دکتر طاهری به آن اشاره کرد، بحث عدم توجه به تجربه کاربری یا UX (user experience) در طراحی و ارائه خدمات است. این که شرکت سازنده نرم افزار بتواند از تجربه ای (رفتار اطلاع‌یابی، الگوی تعامل با سیستم، نگرش و ...) که کاربر در محیط نرم افزار داشته استفاده کند، و پس از تحلیل بتواند بر اساس لاگ‌های ثبت شده هر شخص، خدمات ویژه وی ارائه دهد.

وی افزود: مبتنی بر محصول بودن (product-based) سیستم‌های نرم‌افزاری یکپارچه کتابخانه‌ای موجود در کشور در مقابل راه‌حل محور بودن (solution-based)، چالش دیگری است که بیانگر عدم توجه به نیازها و ویژگی‌های بومی و محلی هر کتابخانه است. بدین شکل که هر کتابخانه با هر سطحی از نیازها و ویژگی‌ها باید از یک محصول واحد استفاده کنند! برای نمونه، نیاز یک کتابخانه عمومی با نیاز یک کتابخانه تخصصی یا دانشگاهی متفاوت است. چرا که کاربر یک کتابخانه عمومی ممکن است یک فرد عام باشد، ولی کاربر یک کتابخانه دانشگاهی، اساتید و دانشجویان هستند و نیازهای متفاوتی دارند.

در ادامه این نشست فریار فاطمی مدیرعامل شرکت یکم سافت ارائه دهنده نرم‌افزار «لیبرا» به ارائه گزارشی از فعالیتهای خود در سالهای گذشته پرداخت و در ادامه  به سوابق علمی و فعالیتهای اجرایی خود اشاره کرد.

سپس داوود کیانی مدیر فنی شرکت یکم سافت، پس از بیوگرافی کوتاهی از خود به شرح و معرفی نرم افزار و سایت لیبرا (LIBRA) پرداخت.

فریار فاطمی در معرفی و ارائه نرم افزارگفت: مشکل اصلی اکثر کنسرسیومها هزینه هنگفتی است که بابت پایگاه داده ها صرف می شود. یک سری از پایگاهها خیلی استفاده می شود، یک سری هم اصلا ً استفاده نمی شود. فهرست کتابخانه ها جستجو نمی شود و مشکلات دیگر که طراحی این سیستم یکپارچه خیلی به ما کمک کرد که بتوانیم یک روند روبه رشد از نظر میزان دانلود یا مشاهده پذیری محصولات مختلف کتابخانه پیاده سازی کنیم. بنده بعد از سه سال تصمیم گرفتم وارد شرکت تامسون رویترز شوم که به نام ISI مشهور است و جدیداً به نام WOS به کار خود ادامه می دهد، و در آنجا مشغول به کار شدم. بعد از دو سال از شرکت رویترز بیرون آمده و شرکت خود را در امارات پایه گذاری کردم. از آن زمان نگاه من به ایران و نیازهای ایران بوده است.

وی افزود: خداروشکر سعادت داشتم که در تامین محتوا با وزارت علوم، وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی همکاری داشته باشم و در ایجاد بسترهای جستجو و مفهوم کتابخانه دیجیتال همکاری داشته باشم و سه سال است که در ایران مشغول به کار هستم، شرکت یکم سافت یکی از ثمرات این حرکت است و تیم فنی که در آن تشکیل شد، همه آنها سابقه کار در زمینه کتاب و کتابخانه دیجیتال داشته اند و سالیان سال آشنایی با این گروه منجر به پایه گذاری شرکت یکم سافت شد. این شرکت در زمینه مدیریت منابع دیجیتال و به طور عامتر مدیریت منابع فیزیکی اطلاعاتی هم فعالیت می کند.

وی گفت: ما از ابتدا شروع کردیم به کار روی تکنولوژی های به روز در این حوزه، که حداقل بتوانیم در ده سال آینده نیازی به تغییر زیرساختها نداشته باشیم و سعی شده است در این سیستم، معضلات زیادی که از کتابداران منطقه و طی سه سال گذشته از کتابداران ایران شنیده ایم، برطرف کنیم تا دغدغه ها برطرف شود. آشنایی با مکتا باعث شد جهتی به کار ما داده شود، برای ایجاد تکنولوژی هایی که نقصان آن در کشور احساس می شود و به ما کمک کرد تا بدانیم روی چه چیزهایی تمرکز کنیم و جهت دارتر جلو برویم و این رابطه را به فال نیک می گیریم.

در زمینه توضیحات فنی نرم افزار، داوودکیانی مدیر فنی یکم سافت گفت: :من از سال 80-81 در حوزه کتاب و کتابخانه و فروش آن فعالیت داشتم. تخصص اصلی من در حوزه نرم افزار و تولید نرم افزار در همین بستر است و در راستای تولید زیرساختهایی که بتواند این مسیر را هم برای تولید کنندگان کتاب و هم برای خوانندگان آن راحت و هموار کند.

وی گفت: در شرکت یکم سافت به لحاظ فنی چند قسمت را تشکیل دادیم : یکی از قسمتهایی که از قبل داشتیم قسمتی بود برای فروش کتاب برای ناشران، یک سیستم مالی است برای فروش کتاب که مدیریت یک مجموعه فروشگاهی را برعهده دارد به نام رادین که قدمتی حدود 15 سال دارد، قسمت هوشمندتری را به وجود آوردیم در حوزه هوش مصنوعی. یکی از معضلاتی که در حوزه کتاب داریم اینکه از آنجایی که خواندن برای همه امکان پذیر نیست به نیت تولید کتابهای صوتی، از کتابهای متنی که وجود دارد، یک موتور خواندن متن تولید وطراحی شده و در حال حاضر طراحی و تکمیل آن در حال انجام است. یک مقدار متفاوت از دیگر تجربه هاست که در این حوزه خیلی از مجموعه ها و شرکت ها داشته اند.

وی افزود: همچنین نرم افزار یا بستری به نام لیبرا طراحی کردیم که در ادامه درباره آن صحبت خواهد شد. پلتفرمی است که بتوان در آن از تولید کتاب تا مصرف آن به صورت متن، چاپ یا صوت را برای همه اعضایی که در آن کار می‌کنند پوشش دهد، چه صاحب اثر چه ناشر و چه خواننده و مخاطب کتاب.

داوودکیانی مدیر فنی یکم سافت گفت : چندین نرم افزار دیگر در کنار آن مجبور به تولید شدیم، زیرا خیلی از محتواهایی که وجود دارد در قالب و زیرساختهای نرم افزارهای ورد، این دیزاین، حتی قدیمی تر، زرنگار و ... است که طبعاً اگر نیاز به دیجیتال سازی داشته باشد، باید از پلتفرمایی استفاده شود که این امکان را داشته باشند و با کیفیت مطلوب تری ارائه کنند. برای این منظور سعی بر این شد تا تیم قوی تری تدارک ببینیم از نخبگان و با میانگین سنی 25 سال.

وی همچنین درباره نرم افزار لیبرا گفت: به منظور اینکه بتوانیم یک سیستم کتابخوان هوشمند داشته  باشیم، و از این بابت که یک پلتفرم کامل از تولید محتوا تا بارگزاری آن به نحوی در کار سهیم باشد و در ادامه کاربر بتواند از این بستر برای مطالعه، هم به صورت صوتی، هم متنی استفاده کند، کل این فضا را در یک زیرساخت فراهم کرده ایم. به دلیل اینکه رابطه ای که بین این عزیزان وجود دارد، بسیار رابطه نزدیکی است. بسیاری از ناشران این دغدغه را دارند که چه کتابی تولید کنند و مخاطب چه کتابی را بیشتر می خواند و چه بازخوردی دارد. این رابطه معمولا بین مرکز توزیع و ناشر که محتوا را تولید می کند و صاحب اثر که محتوا را تولید می کند آنقدر نزدیک نبوده که بازخورد دقیقی از کار یکدیگر داشته باشند که ما سعی کردیم این مشکل را در قالب یک نرم افزار حل کنیم.

وی گفت: نکته بعدی بحث جستجوی محتواست. مشکلی که همه جا وجوددارد اینکه سیستم های جستجوگر نسبت به موتور های کاوش گوگل و ... به روشهای سنتی تری کار می کنند. نکته دیگر که سعی شده درا ین نرم افزار رعایت شود ارتباط کاربر با نرم افزار است که بحث راحتی کاربر مطرح می شودکه بتواند جای هر چیز را به راحتی پیدا کند. در ین نرم افزار سعی شده ست به صورت تخصصی روی این مسئله کار شود و آن یکی از پارامترهای خیلی مهم به حساب می آید که کاربر بتواند راحت با سیستم تعامل کند. علی رغم اینکه این کار از بیرون بسیار ساده به نظر می رسد، ولی همه می دانیم که یک سری پیچیدگی هایی دارد، چون حجم داده زیاد است.

وی افزود: نکته دیگری که سعی کرده ایم با مشورت و توصیه مکتا به سمت آن برویم، کار روی مدل داده‌ای چهارچوب کتابشناختی (BIBFRAME) است که مبنای معماری داده‌ای سیستم لیبرا است. در این مدل داده‌ای، سه نوع داده مد نظر قرار می‌گیرند: داده های کتابشناختی، داده‌های مستند و داده‌های توضیحی مثل پست، کامنت و نقد در کتاب و محتوا ارائه می شود که به صورت متن بوده است و ساختاریافته نبوده اند، سعی بر این شد که ساختارمند شود تا بتوانیم از آنها گزارش گیری صورت بگیرد. در قسمت دیگر با مشورت با مشاوران مکتا سعی کردیم موجودیتهای و روابط بین آنها را پیاده سازی کنیم و مشخص شود که موجودیت‌های با یکدیگر مرتبط کدامند و چه نوع روابطی بین آنها وجود دارد‌. در این سیستم ساختار داده‌های خود را بر اساس استاندارد فراداده‌ای schema.org طراحی کردیم و متادیتاها را بر اساس آن ذخیره و نگهداری می نماییم.

وی تصریح کرد: بحث دیگر روابط کتابشناختی است که در این نرم افزار، روابط بر اساس روابط کتابشناختی توصیفی، اشتقاقی، هم ارزی و ... پیاده سازی خواهند شد. همچنین از داده‌های مستند کتابخانه ملی استفاده شده است و بخش ماژول مستندات کاملاً انجام شده، و چندین هزار رکورد هم وارد شده است. بیشتر قسمتهایی که نام برده شد در سیستم در حال حاضر وجود دارد و عملیاتی شده است، بخشی از روابط نیز تعریف شده و قابل ملاحظه است. نکته مهم دیگر بحث پروتکل‌های تبادل داده است. به واسطه این که در این حوزه مشکلات زیادی وجود دارد و داده ها بین مجموعه ها پراکنده می شوند و در آینده استفاده چندین مجموعه از یک داده به سختی انجام می شود، ما از پروتکل OMI-PMH استفاده کرده ایم که به واسطه دریافت اطلاعات بتوانیم از مجموعه های دیگر به راحتی فراداده‌ها را دریافت نماییم و در پایگاه میزبان نگهداری کنیم و هم ارائه سرویس‌های یکپارچه که یکی از مثالهای آن می تواند این باشد که یک کاربر بتواند در یک کتابخانه اطلاعات چندین کتابخانه را جستجو نماید و اطلاعات لازم را دریافت کند و همچنین اقدام برای دریافت اطلاعات داشته باشد.

وی در ادامه افزود: برای تحقق این امر از موتور جستجوگر الستیک سرچ (Elasticsearch) استفاده کردیم که یکی از قدرتمندترین زیرساختها برای این کار است. به این ترتیب که انواع و اقسام مشکلاتی که بر اساس همین زیرساخت در جستجو داشتیم را رفع کردیم. بحث مدیریت لاگهای کاربران نیز حل شده است به این معنی که جستجوی شما بستگی به کلید واژه های قبلی شما را دارد و جستجو های بعدی بر اساس آن صورت می گیرد.

فریار فاطمی در پایان گفت:  در حال حاضر تغییرات جدیدی که در ارائه خدمات کتابخانه اتفاق افتاده قسمت عمده آن مربوط به تغییر نقش کتابخانه هاست و نقش تحقیقاتی و پژوهشی پیدا کرده است.بستر و تکنولوژی که در اینجا استفاده شده به شما توانایی گزارش دهی حتی روی برگشت سرمایه کتابهای خریداری شده را می دهد. یک سری اطلاعات آماری به شما می دهد که بتوانید کسب و کار خود را به نحو عالی مدیریت کنید. نکته دیگری که در لیبرا به آن توجه می شود، شخصی سازی سرویسهاست . توصیه هایی که سیستم به کاربر می‌کند به عنوان مثال اگر از فلان کتاب استفاده کرده اید، فلان موضوع یا کتاب را به شما پیشنهاد می کند.محصول لیبرا یک زیرساخت برای تولید محتواست، اعم از کتاب یا مقاله یا ... و از طرفی فروش یا بازاریابی این محتوا که امکانات و ویژگی هایی که یک کتابخانه به آن نیاز دارد پیاده شده است، امکان کسب و کار هم به کتابخانه می دهد. به صورت فروش اینترنتی، یا به صورت اپلیکیشن مصرف این محتوا، که محتوای صوتی و متنی را در قالب دیجیتال به کاربر ارائه می دهد و توضیح اینکه پلتفرم و زیرساخت فروش اینترنتی هم به صورت بالقوه تدارک دیده شده است.

در انتهای جلسه به برخی پرسشهای حضار در خصوص چگونگی کارکرد این نرم افزار پاسخ داده شد و تبادل اطلاعات صورت گرفت و انتظارات و نقدهای مدیران و فعالان کتابخانه ها به سمع و نظر مدیران شرکت یکم سافت رسید.

لازم به ذکر است جلسه اول این نشست در  روز دوشنبه 11 اسفند 99  در دفتر شرکت یکم سافت و با حضور رجبیان دبیر مکتا، دکتر سید مهدی طاهری مشاور علمی مکتا، راهنورد مسئول کمیته فناوری اطلاعات مکتا، مهندس صمصامی مسئول پورتال مکتا، مهندس فاطمی مدیرعامل شرکت یکم سافت و مهندس کیانی مدیر فنی شرکت یکم سافت برگزار شد و طبق توافقات صورت گرفته جلسه دوم این نشست در کتابخانه آیت الله العظمی بروجردی تشکیل شد.