داخلی
»گفتگو
تاثیر کتاب و کتابخوانی در رشد کودکان
سميه جهانديده روانشناس کودک در گفتگو با لیزنا درباره اثر مطالعه بر سلامت کودکان از لحاظ روانشناسي گفت: هر نوع مطالعه‌اي براي روح و روان هم خوب و هم بد است. همانطور که بسياري از کتابهاي آموزشي و با محتوا با رويکرد مثبت براي روح روان کودکان خوب و تأثيرگذار است، بالعکس کتابهاي ضالّه و بي محتوا نيز تأثير و نقش منفي و مخرّبي بر روح و روان کودکان خواهد گذاشت. لذا مطالعه‌ي کتب آموزنده و با محتوا به کودکان‌مان زماني را براي فراغت از دنياي شلوغ و محصور با تکنولوژي مي‌دهد. کتابهاي تخيلي، طنز، شعر و مصور همه و همه جايي در سلامت روح و روان کودکان دارند.
اگر فرزندتان با مشکل خاصي دست و پنجه نرم مي‌کند، خواندن کتابي با همان موضوع مي‌تواند به او در يافتن راهي براي برون رفت از مشکل کمک کند و به او نشان مي‌دهد که در اين مشکل تنها نيست. کتاب خواني، به خصوص کتابهاي مصور، روش مؤثري براي آموزش نکات تربيتي به کودکان خردسال است. والدين نيازي نيست همه‌ي آموزش‌ها را به صورت لفظي و با گفتگو به فرزندان گوش‌زد و يا به آنها ياد بدهند، خيلي وقتها مي‌شود با معرفي و تهيه‌ي يک کتاب اين آموزش‌ها را به طور غير مستقيم به فرزندانشان بياموزند. و يا بستر را براي ايجاد يک گفتگوي صميمي و دوستانه فراهم کنند و اين ذهنيت را در کودکان به وجود آورد که چرا بايد فلان حرف را، فلان کار را و ... بگويم و يا انجام دهم.
اين را هم يادآوري کنم که براي بهره‌مندي از تأثير مطالعه بر سلامت روان کودکان و نوجوانان نيازي نيست کتابهايي را که فرزندانمان مطالعه مي‌کنند حتماً داراي نکات آموزشي و تربيتي باشد، خير. خيلي از وقتها يک کتاب طنز نيز مي‌تواند کودک را به خنده بياندازد و به او حس شادي بدهد و روحيه‌ي او را دگرگون کند. و در ضمن مطالب ارزنده‌اي را در قالب طنز به فرزندانمان آموزش دهد.
سمیه جهاندیده درباره فایده کتاب خواندن بر رشد کودکان اظهار داشت: قطعاً مطالعه در رشد کودکان مفيد است. معمولاً انسان‌ها پس از مطالعه کردن باهوش‌تر مي‌شوند، به اين علت که مغز انسان پس از خواندن کتاب دچار تغيير و تحول مي‌شود که در نهايت باعث بهبود عملکرد مغز مي‌شود. علاوه بر اين که مطالعه کردن باعث بيشتر شدن دانش و آگاهي و اطلاعات در کودکان و نوجوانان و ساير افراد با سنين مختلف مي‌شود. در زمان مطالعه، فرد ممکن است با کلماتي مواجه شود که تاکنون در زندگي و به طور معمول از آنها استفاده نکرده باشد لذا با توجه به محتواي متن متوجه معني آن مي‌شود و به تدريج خواهيد ديد علاوه بر اينکه که به مرور زمان دايره‌ي لغات فرزندتان نسبت به قبل بالاتر رفته آن واژگان و لغات را نيز در مکالمات و زندگي روزمره خود به کار مي‌بندد. بنده شخصاً و به عينه ديدم که فرزندانم بعد از مطالعه کتب مختلف، لغات و الفاظ جديدي به کار مي‌برند و من در همان لحظه تشويقشان مي‌کنم و با تعجب همراه با تحسين مي‌پرسم اين لغت و اين واژه را از کجا ياد گرفتي؟ پاسخ مي‌دهند که در فلان کتاب خواندم و اين کار باعث تشويق بيشتر بچه‌ها به کتابخواني مي‌شود.
وی در ادامه گفت: کتاب خواندن باعث تقويت حافظه و تفکر مي‌شود، زيرا کودکان را با مطالب و مفهوم جديدي آشنا مي‌کند که در حافظه کوتاه مدت ذخيره مي‌شوند همين باعث مي‌شود تا احتمال زوال عقل در بزرگسالي کاهش پيدا کند. مراجعه به کتاب فروشي و بررسي کتاب هاي موجود در قفسه‌ها ايده خوب ديگري براي بهره مندي از تاثير مطالعه بر سلامت روان کودکان و نوجوانان است. چندي پيش مطالعه‌اي مي‌کردم به مطلب جالبي برخوردم، که نتايج تحقيقات نشان مي‌دهد کساني که روزانه ساعتي را به طور منظم به مطالعه اختصاص مي‌دهند، راه حل مشکلات خود را به سادگي در دنياي کتابها پيدا مي‌کنند.
وی درباره راه‌حل‌هاي علاقه‌مند کردن کودکان به کتابخواني گفت: از آنجايي که بنده هم در حيطه کودک و نوجوان و هم در حيطه خانواده فعاليت دارم سوال شما را در حوزه و حيطه علاقه‌مند کردن کودکان به کتاب و کتابخواني در خانواده پاسخ مي‌دهم، زيرا معتقدم خانواده نقش و تأثير بسزايي در رشد اجتماعي کودک در اجتماع دارد و رفتار و کردار کودکان در اجتماع نشأت گرفته از رفتار پدر و مادر و ديگر اعضاي خانواده مي‌باشد (الگوپذيري). لذا شخصيت هر فرد از همان ابتداي تولد پايه‌ريزي مي‌شود، پس بسيار شايسته است که از بدو شکل گيري شخصيت کودک، او را با يکي از راهکارهاي به تکامل رسيدن آشنا کرد. با توجه به اينکه شخصيت کودک در خانواده شکل مي‌گيرد و او تمام سالهاي اوليه زندگي را همراه والدينش مي‌گذراند، بنابراين همانطور که عرض کردم نقش والدين در رشد و تکامل کودک بسيار حائز اهميت است.
وی در ادامه گفت: همانطور که مي‌دانيم انسان‌ها موجوداتي کمال گرا هستند و براي پيشرفت در عرصه‌هاي مختلف زندگي نياز به شناخت نسبتاً کاملي از خود و جامعه دارد. به نظر بنده تنها عاملي که براي شناخت و رشد ديني، فرهنگي، اخلاقي و اجتماعي انسان نقش بسزا و تعيين کننده‌اي دارد کتاب و مطالعه است. انسان با يک کتاب خوب ساخته مي‌شود، رشد مي‌کند و براي حرکت آماده مي‌شود. اگر خانواده راههاي صحيح مطالعه و کتابخواني را به کودکشان از سنين پايين آموزش و او را از همان سنين کودکي به مطالعه سوق دهند، قطعاً کودک به رشد اخلاقي خواهد رسيد.
بسياري از ما حتي اگر خودمان پدر و مادر کتابخوان نباشيم, ولي درصد بسياري از ما دوست داريم که فرزندانمان کتاب بخوانند؛ چرا؟ چون که از مزاياي آن در زندگي روزمره و آينده آنها آگاه و مطلعيم. اما بهتر است بدانيم که کودکان کتابخوان معمولاً محصول خانواده‌هايي هستند که پدر و مادر نيز در آن خانواده به کتاب و کتابخواني اهميت فراواني بدهند. يعني مي‌توان گفت که بچه‌ها از رفتار ما الگو مي‌گيرند پس سعي کنيم يک الگوي کتابخوان براي فرزندانمان باشيم.
طبق مطالعاتي که داشتم، ايده‌هاي علمي بسياري براي تربيت کودک کتابخوان ارائه شده که به چند تا از اين ايده‌ها که در راستاي علاقه‌مند کردن کودکان به کتابخواني مي‌باشد و خودم شخصاً اين چند مورد ايده را در منزل به همراه فرزندانم اجرا و تجربه نمودم, اشاره مي‌کنم.
در مورد عادت به مطالعه بسيار گفته شده که براي خود ما نيز بايد زماني را مشخص کنيم و خودمان را ملزم به مطالعه در آن زمان کنيم تا به مرور زمان اين رفتارمان به شکل عادت درآيد. يعني چي؟ يعني اينکه ابتد پدر و مادر زمان خاصي را در خانواده و در معرض ديد کودکان, خود رو ملزم به مطالعه کتاب کنند تا اين موضوع باعث شود کودکان نيز با ديدن پدر و مادر, به خواندن کتاب علاقه‌مند شوند, کاري که خودم شخصاً انجام مي‌دهم, بنده عليرغم مشغله کاري زيادي که دارم, در منزل کوچکترين و کوتاهترين زماني که بيکار هستم, وقت خود را به مطالعه کتاب اختصاص مي‌دهم, حتي مي‌توانيم پيشنهاد بدهيم يک تخته وايت‌برد در منزل نصب کنيم و هر يک از اعضاي خانواده نکته‌هاي مهم, کليدي, جالب و کاربردي را که در کتابها خوانده‌اند را بر روي تخته وايت برد بنويسد تا ديگر اعضاي خانواده نيز استفاده کنند.
پدر و مادر خودشان گاهي مي‌توانند کتابهاي فرزندانشان را بخوانند و در مورد موضوع کتاب و يا شخصيت‌هاي داستاني آن با بچه‌ها به بحث و گفتگو بنشينند. والدين مي‌توانند زمينه‌ي حضور فرزندانشان را در نشست‌هاي نقد و امضاي کتاب به صورت خانوادگي و حتي ديدار با نويسندگان کتابها فراهم کنند.
اختصاص کتابخانه شخصي در خانه براي فرزندان, کاري که من و همسرم انجام داديم, زمينه را براي ايجاد کتابخانه‌اي شخصي براي بچه‌ها فراهم کرديم تا کتابهايي را که خريداري مي‌کنند و يا هديه مي‌گيرند را در کتابخانه‌ي شخصي خودشان قرار بدهند. هديه دادن کتاب به فرزندان به مناسبت‌هاي مختلف, اخيراً طي توافقي که با بچه‌ها کرديم قرار بر اين شد که هر نمايشگاهي برپا شد, يا اينکه مثلاً کارنامه‌شان رو دريافت کردن و نمرات بالايي رو کسب کردن علاوه بر جوايزي که از ما دريافت مي‌کنند مي‌توانند يک يا دو عنوان کتاب هم در کنار آن به هزينه‌ي ما خريداري کنند و يا به مناسبت‌هاي ديگر مثل روز دانش‌آموز, تولد و يا موفقيت‌هاي ورزشي و... کتاب خريداي و يا ما به آنها هديه دهيم.
کودکان را از سنين کم در کتابخانه‌ها عضو کنيم. بچه‌ها با عضويت در کتابخانه‌ها و شرکت در برنامه‌هايي که در کتابخانه‌ها برگزار مي‌شود و دوستاني که در کتابخانه‌ها پيدا مي‌کنند علاوه بر اينکه بار علمي خودشان را بالا مي‌برند اين کار در افزايش روابط عمومي کودکان نيز نقش بسزايي دارد. لذا هر سه عزيز من نيز عضو کتابخانه حضرت آيت‌الله خامنه‌اي قم هستند و کتابهاي مورد علاقه‌شان را از آنجا تهيه مي‌کنند.
بچه‌ها را به کتابخانه و کتابفروشي و يا نمايشگاه‌هاي کتاب ببريد و اين کار را ماهانه و يا پايان هر فصل انجام دهيد تا بتوانند کتابهاي مورد علاقه‌ي خود را انتخاب کنند. معمولاً ما در طول سال چند باري اين کار رو انجام مي‌دهيم و بازخورد خوبي از بچه‌ها گرفتيم.
براي جلب علاقه فرزندتان به کتاب خواني زماني که براي کودکتان کتاب مي‌خوانيد از فضاي کتاب و قصه بيرون نرويد و بين کتاب خواندن با فرد ديگري صحبت نکنيد و يا مشغول خوردن چيزي نشويد. اين کارها باعث مي‌شود تا کودک احساس کند به خواندن کتاب بي‌علاقه هستيد و صرفا از روي اجبار برايش کتاب مي‌خوانيد. همين کار بر روي کودک تأثير گذاشته و باعث کم شدن علاقه او به مطالعه و کتاب خواندن مي‌شود. بنظر من الان وقت کوتاهي بگذاريد بهتر از اين است که بعدها خدايي ناکرده وقت و هزينه‌ي بيشتري بگذاريم براي اصلاح فرزندانمان. جمله‌اي که خيلي به آن اعتقاد دارم اين است که اگر ما براي فرزندانمان برنامه‌ريزي نکينم ديگران برايشان برنامه‌ريزي خواهند کرد.
سمیه جهاندیده درباره نقش کتابخانه‌ها و کتابداران در رشد و سلامت روان کودکان تصریح کرد: از مهمترين رسالت‌هاي کتابخانه، ايجاد شوق به مطالعه در کودک و نوجوان است که براي ايجاد اين حس، کتابخانه بايد وظايف اساسي خود را بشناسد در انجام آن بکوشد و چنان چه اين وظايف را به نحو احسن اجرا کند، مي‌تواند لزوم مطالعه و استفاده از کتاب را در ذهن و فکر کودک پرورش دهد. طي اين يکسالي که توفيق داشتم با نهاد کتابخانه‌هاي عمومي همکاري کنم خوشبختانه توانستم از نزديک با وظايف و نقش کتابخانه‌ها و کتابداران در حوزه کاريشان و حتي در حوزه رشد و سلامت روان بيشتر آشنا بشوم. بحمدالله طي اين چند سال اخير طبق آماري که مطالعه کردم، کتابخانه‌ها و کتابداران در راستاي رشد و سلامت روان، خاصه کودکان گام‌هاي بلندي برداشته‌اند. به عنوان مثال کتابخانه‌ها مي‌توانند کلاسهاي متعدد ويژه کودکان و نوجوانان و در رده‌هاي سني مختلف مانند خطاطي، نقاشي، سفالگري، آموزش کامپيوتر، طراحي، موسيقي, کارگاه‌هاي بازي و علمي و نويسندگي و قصه گويي و...، برگزار کنند و بعضاً در برخي کتابخانه‌ها با توجه به مقتضيات و درخواست‌هاي اعضا به اين مهم دست پيدا کردن و برخي ديگر هم نتوانستند که بايد با اين کتابخانه‌ها همکاري شود و بستر اين کار براي آنها هم فراهم شود. وجود روان شناسان مجرب در کتابخانه‌هاي عمومي، اين فرصت را براي خانواده ها ايجاد خواهد کرد تا در زماني که کودکان‌شان در حال مطالعه و استفاده از فضاي کتابخانه هستند، با خيالي آسوده به طرح مشکلات با آنها بپردازند.
وی ادامه داد: وقتي از کتابخانه صحبت مي‌کنيم، مسلماً منظورمان ساختمان کتابخانه نيست، بلکه منظور کتابداران عزيزي است که در اين مجموعه‌ها فعاليت مي‌کنند. کتابدار موفق کودک، کتابداري است که توانايي مديريت همراه با نظم را داشته باشد او بايد خلق و خوي مناسب گروه سني مخاطب خود را به خوبي بلد باشه و با اعصابي قوي و پولادين، اخلاقي جذاب و صبوري زياد يا بقول معروف قدرت جاذبه‌اش بيش از دافعه‌اش باشه به ارائه خدمات بپردازد. او علاوه بر اين که بايد عملگرا باشد بايستي حتماً با مهرباني و عطوفت زياد و با برخوردي صميمي و توأم با مدارا، با کودکان و نوجوانان رفتار کند و در عين حال از هرگونه برخورد ترحم آميز اجتناب ورزد و حتي لحن کلام خود را متناسب با گروه سني مخاطبش تغيير بدهد، براي موفقيت هر چه بيشتر خودش در کار، لازمه‌اش اين است که با علايق و سلايق مخاطبان خودش آشنا باشد و موارد و موانعي را که ايجاد يأس و نااميدي و سرخوردگي مي‌کنند، در خود و در مراجعه کننده‌اش از ميان بردارد. البته در راستاي تعالي کارش، فراهم‌آوري مجموعه‌اي مناسب براي کودک و نوجوان، مهمترين اهرم کاري است، او در جمع‌آوري کتابها و ساير منابع از CD ، نقشه و کره گرفته تا اسباب بازي‌ها، مي‌بايستي تأمين نياز عاطفي را از مؤلفه‌هاي اصلي خود بداند به ارضاي نيازهاي عقلي کودکان و نوجوانان جدي فکر کند و علاوه بر تنوع موضوعات و منابع، به تقويت حس، قدرت تخيل، تفکر، ابتکار و ايجاد حس مسئوليت در آنها بپردازد تا بتواند با رعايت اين مطالب، به خوبي ارائه خدمات کند.
وی در پایان درباره فعاليت‌هاي کتابخانه ای خود گفت: طبق علاقه‌اي که به کتاب و کتابخواني و مطالعه داشتم، و به لطف خداوند متعال بر آن شدم که در همين راستا و همسو با رشته‌ي تحصيلي‌ام با نهاد کتابخانه‌هاي استان قم همکاري داشته باشم، همانطور که مطلع هستيد، کتابخانه‌هاي عمومي وظايف متعددي در جامعه دارند که يکي از آن وظايف آگاهي دادن و افزايش بار علمي مخاطبان و اعضاي کتابخانه‌ها در زمينه‌هاي مختلف مي‌باشد، خوشبختانه طي صحبتي که با چند تن از مديران کتابخانه‌هاي مطرح استان داشتم و لازم است همين جا، از تلاش‌ها و مساعدت‌هاي اين عزيزان با بنده تشکر کنم, لازم به ذکر است فعلاً با برگزاري کارگاه‌هاي آموزشي در دو کتابخانه‌ي حضرت آيت‌الله خامنه‌اي و کتابخانه‌ي عمومي مريم در موضوعات متعدد و مختلف کار خود را شروع نموده‌ام و خوشبختانه اين ايده با استقبال مديران کتابخانه‌هاي عمومي همراه بوده که انشاالله سعي خواهم کرد با همکاري مديران عزيز اين طرح را در ديگر کتابخانه‌ها به طور وسيع‌تر در سطح شهر و روستا گسترش دهم.
کارگاه‌هاي متعددي برگزار نمودم که مي‌توان به اختصار به چند نمونه از آن بپردازم:
کارگاه آموزشي مهارتهاي فرزندپروري آگاهانه ويژه والدين کودکان 3 تا 7 سال؛ کارگاه مهارتهاي زندگي کودک ويژه والدين؛ مهارتها و دانستنيهاي زناشويي ويژه متاهلين؛ دوره آموزشي تربيت فرزند و تربيت جنسي کودک از تولد تا نوجواني (ويژه والدين)؛ کارگاه تکنيک‌ها و مهارتهاي مطالعه, يادگيري و برنامه ريزي درسي ويژه کنکوري‌ها (پايه دهم، يازدهم، دوازدهم) و... برگزار نمودم که خوشبختانه نظر به اينکه مدت زيادي نيست فعاليتم را با نهاد کتابخانه‌هاي عمومي آغاز نمودم, ولي با استقبال و بازخورد بسيار خوبي از جانب شرکت‌کنندگان و مديران کتابخانه‌ها مواجه شدم که باعث روحيه‌ي مضاعفي در بنده شد و مصمم شدم اين راه را با تلاش و همت و پشت‌کار بيشتري ادامه دهم و اين مژده را به مخاطبان و عزيزان شرکت کننده در اين کارگاه‌ها مي‌دهم که انشاالله بزودي کارگاه‌هاي جديدي با موضوعات و معضلات روز جامعه در آينده‌اي نزديک در کتابخانه‌هاي فوق و ديگر کتابخانه‌هاي استان برگزار خواهم نمود.
در خاتمه از زحمات شما که اين موقعيت را براي بنده فراهم نموديد تا بتوانم دغدغه‌ها و تجربياتم را در حوزه کتاب و کتابخواني کودکان و نوجوانان بيان نمايم کمال تشکر و قدرداني را دارم.
گفتگو: زینب صیامی
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.