زخمی کهنه بر پیکره رشته

لیزنا؛ حسن اشرفی ریزی، عضو هیأت علمی  گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی، مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات در امور سلامت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان : کتابداری و اطلاع‌رسانی از جمله حرفه ها یا رشته هایی است که پیدایش و ادامه فعالیت آن همیشه با اما و اگرهایی هم در بین حرفه مندان و هم در بین مردم مواجه بوده است. همین چالش باعث شده است که برخی فارغ‌التحصیلان این رشته هم در طول تحصیل و هم در محیط کار یا عرصه از اعتماد به نفس کافی برای فعالیت و ارائه خدمات آموزشی و اطلاعاتی مناسب برخوردار نباشند و در مجموع احساس مثبتی به خود و فعالیت‌های خود نداشته باشند. این وضعیت زمانی نگران کننده تر است که حالت جمعی پیدا کند که این پدیده را می توان «کاهش اعتماد به نفس جمعی»، «خودتحریمی حرفه ای» و یا «خودزنی حرفه ای» نامید. پیامد این کاهش اعتماد به نفس جمعی (حرفه ای) باعث شده است که این حرفه در برابر چالش ها و آسیب های ایجاد شده به ویژه عوامل بیرونی توان و یارای مقاومت کمی داشته باشد و گاهی دچار انفعال گردد. برای مثال، سال‌های متمادی است که فارغ‌التحصیلان و حتی دست اندرکاران این رشته از نادیده گرفتن سازمان ها در جذب فارغ التحصیلان کتابداری و اطلاع رسانی گله و شکایت فراوانی دارند و در همین راستا، برای رفع این مشکل کم و بیش دست اندرکاران حرفه مانند بورد تخصصی، انجمن های علمی،گروه‌های آموزشی و حتی دانشجویان تلاش‌های زیادی انجام داده‌اند، اما به نتایج مطلوب و منفعت جمعی یا دستاورد حرفه ای نرسیده است. به نظر می رسد با توجه به موارد پیشگفت باید به دنبال راه هایی برای برون رفت از این وضعیت بود. در ادامه برخی این راهکارها ذکر می شوند.

راهکارهای افزایش اعتماد به نفس جمعی کتابداران و اطلاع رسانان

1. تبیین مناسب فلسفه وجودی و کارکرد رشته کتابداری و اطلاع رسانی برای دانشجویان در طول تحصیل و سایر مردم از طریق شیوه های مختلف؛
2. تعامل مناسب و سازنده گروه های آموزشی با ذینفعان از جمله دانشجویان و سایر گروه های آموزشی برای رشد و ارتقا حرفه؛
3. روزآمد سازی و متنوع سازی برنامه ها و فعالیت های گروه های آموزشی با تمرکز بر افزایش نقش دانشجویان؛
4. حضور پررنگ حرفه مندان به ویژه اعضای هیئت علمی (البته با رعایت تخصص و تعهد بالا) در تصمیم سازی ها در سطوح مختلف سازمانی و فرا سازمانی؛
5. شرکت فعال حرفه مندان در فعالیت‌های گروهی مانند کنگره ها، همایش ها و کارگاه های آموزشی مرتبط به رشته؛
6. واکنش مناسب نسبت به رخدادها یا پدیده های اجتماعی و نیز حساس بودن به ناملایمات اجتماعی مانند جهل، فقر فرهنگی، بی عدالتی، بی قانونی و...؛
7. فعال سازی بیشتر انجمن های دانشجویی، تشکل های دانشجویی و جلسات علمی مختلف در رشته؛
8. کمک به افزایش اعتماد به نفس حرفه مندان در پذیرش مسئولیت در سطوح مختلف هم توسط دانشجویان و هم اساتید و دادن مشاوره کافی به آنها؛
9. تعریف و تمجید بیشتر از حرفه مندان موفق در زمینه های آموزشی پژوهشی، مدیریتی و فرهنگی؛
10. مواجهه کتابداران و اطلاع رسان با موقعیت های چالشی و خارج شدن از منطقه امن با انجام یک پروژه جدید یا راه‌اندازی یک همایش و غیره؛
11. ارتقا ارتباط بین دانشجو و استاد؛
12. معرفی دقیق رشته و خدمات آن توسط حرفه مندان و نیز رسانه‌های گروهی و اجتماعی به همگان؛
13. بها دادن و ارزش قائل شدن برای دانشجویان رشته به خصوص در جمع و جلسه با سایر رشته ها؛
14. کاهش منازعه حرفه مندان با یکدیگر در عرصه و یا محیط های آموزشی، پژوهشی و اداری و افزایش همبستگی و انسجام حرفه ای؛
15. راه اندازی نظام ارزشیابی مناسب، علمی و عادلانه برای ارزشیابی عملکرد حرفه مندان؛
16. تلاش برای ایجاد اشتغال‌ یا بسترسازی برای  تحقق آن؛
17. کمک به شکل گیری انجمن های صنفی یا نظام هایی مانند سایر رشته ها مانند نظام پزشکی در رشته پزشکی؛
18. انتشار متون علمی، نشریات علمی مختلف در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی در توجیه منطقی ماهیت و فلسفه وجودی و عملکردی رشته؛
19. توجه ویژه به دروس روانشناسی در اموزس دانشجویان با تمرکز بر بخش های ایجاد اعتماد به نفس فردی و گروهی؛
20. ارائه خدمات اطلاعاتی سودمند و اثربخش به کاربران از طریق کتابخانه ها؛
21. اهمیت قائل شدن برای کارهای کوچک اما مهم و ضروری در کتابخانه ها و نیز محیط های آموزشی؛
22. تقویت مهارت های ارتباطی کتابداران و اطلاع رسانان؛
23. مجهز شدن به فناوری های روز برای پاسخ مناسب به نیازهای اطلاعاتی کاربران؛
24. گزارش درست و دقیق از فعالیت کتابداران و اطلاع رسان به مدیران ارشد و تلاش برای شناخت بیشتر اثربخشی انها در سازمان.
25. ایجاد گرایش های جدید در رشته کتابداری و اطلاع رسانی و تلاش برای متقاعدسلزی سازمان ها در جهت جذب فارغ‌التحصیلان.

نتیجه گیری

رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی علیرغم قابلیت ها و توانمندی های خود در کمک به متخصصان و مردم در چرخه تولید تا مصرف اطلاعات، گاهی از طرف گروه های مختلف جامعه و حتی دانشگاهیان مورد بی‌مهری قرار می گیرد (البته این روند به ویژه در دانشگاه های علوم پزشکی روبه کاهش است) که این می تواند به اعتماد به نفس فردی و جمعی کتابداران و اطلاع رسان آسیب جدی بزند. البته به نظر می‌رسد دلیل این کاهش اعتماد به نفس فردی و جمعی کتابداران و اطلاع رسان، بیشتر متوجه عملکرد خود دست‌اندركاران حرفه در زمینه های مختلف باشد. شاهد آن کاهش اعتماد به نفس برخی قبول شدگان در این رشته در دانشگاه نسبت به قبل از ورود به دانشگاه می باشد که خود را در شکل هایی مانند عدم علاقه به رشته در طول تحصیل، تغییر رشته، ترک تحصیل، ناامیدی نسبت به آینده شغلی و... نمود پیدا می کند. بنابراین لازم است متخصصان این رشته در فعالیت های علمی، آموزشی، پژوهشی و مدیریتی خود تجدید نظر کرده و به دنبال راه های منطقی و علمی جهت ارتقا سطح اعتماد به نفس کتابداران و اطلاع رسان باشند. این راهکارها می توانند در زمینه هایی مانند ارتقاء کیفیت آموزش و متنوع سازی آن، انجام پژوهش های کاربردی و مشترک، ایجاد تعامل بیشتر درون حرفه ای و برون حرفه ای، اثربخش نمودن فعالیت ها و خدمات اطلاعاتی و آموزشی، افزایش جلسات و مباحثات علمی، افزایش اعتماد به نفس با ارائه خدمات جدید و متناسب با شرایط روز به کاربران، مشارکت در مدیریت سازمان ها و بخش های مرتبط، ارتباط بیشتر با صنعت و... باشد. باید اذعان کرد کاهش اعتماد به نفس جمعی کتابداران و اطلاع رسان می تواند توان،‌ پتانسیل و قابلیت حرفه تخصصی را در مواجهه و تامین نیازهای اطلاعاتي کاربران به شدت کاهش دهد و در دراز مدت می تواند به مرگ یا ناتوان سازی رشته منجر شود. لذا هر نوع تغییر باید ابتدا از خود حرفه مندان این رشته شروع شود. در آخر از این آیه قرآن‌ کریم (سوره رعد آیه۱۱) استفاده می کنم و همگان را دعوت به تأمل و پایبندی به آن می نمایم. خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد؛ مگر آنچه درون خودشان است را تغییر دهند.

اشرفی ریزی، حسن. « کاهش اعتماد به نفس جمعی کتابداران و اطلاع رسانان: زخمی کهنه بر پیکره رشته» سخن هفته لیزنا، شماره 609،  4مهرماه ۱۴۰۱