«میریام» سخن می گوید

لیزنا، یاشار هدایی، محقق و عضو شورای کتاب کودک: «میریام» سخن می گوید نگاهی است به کتاب «میریام»، مصاحبه تاریخ شفاهی با خانم «سیده رباب صدر»

تاريخ شفاهى در لغت، قدمتى ديرينه دارد. قدمتی به دیرینگی زبان و حافظه در نزد انسان. بخش بزرگى از رخدادها و اتفاقات در درازاى تاريخ به صورت سينه به سينه روايت شده اند. اما مصاحبه تاريخ شفاهی (oral history) در ترمينولوژى علمى و پژوهشى امروز، روشی نوين برای ثبت خاطرات و تاريخ محسوب مى شود.

تاريخ شفاهى در معناى نوين خود، شيوه ايست براى ثبت و نقل پيشينه ها و انتقال سنت ها و تجربه ها و خاطره ها از طريق بازگويى و بازخوانى روايت ها. اين شيوه از طريق تداوم بخشى به خاطرات جمعى، نه تنها به هويت اجتماعى قوام مى بخشد، بلكه مى تواند با بازخوانى آسيب شناسانه از گذشته، چراغ راهى براى مسير آيندگان باشد.

مصاحبه تاريخ شفاهى به عنوان يك روش پژوهشى، شيوه اى جوان است. به طوری که حدود شش دهه از عمر آن در جهان و قريب به چهار دهه از عمر آن در ایران می گذرد.

مصاحبه، نقطه كانونى تاريخ شفاهى است. در اين فرآيند ارتباطى، مصاحبه گر آشنا به تاريخ و موضوع  و فنون ظريف و مویین مصاحبه گرى، پرسش هاى خود را به شكل صريح و بى پرده با شخصيتى تاثيرگذار و نقش آفرين مطرح مى كند و پس از دريافت پاسخ ها و تدوين مصاحبه، اطلاعات و زواياى جديدى از يك موضوع يا رويداد تاريخى را در اختيار مخاطب قرار مى دهد.

کتاب «میریام» از جدیدترین مصاحبه های تاريخ شفاهی است که حاصل مصاحبه «حمید قزوینی»، کارشناس و پژوهشگر تاریخ شفاهی با خانم «سیده رباب صدر»؛ خواهر امام موسی صدر است.

عنوان کتاب دو وجه تسمیه دارد:

نخست اينكه، میریام در عهد عتیق نام خواهر حضرت موسی(ع) است که مراقب صندوقچه حامل موسی در نیزار نیل است.
 
دوم اينكه، اين عنوان برگرفته از نام مستعار و اسم رمز خانم رباب صدر در مکالمات بی سیمی در ایام جنگ ‌و اشغال لبنان است.

رباب صدر در اینباره می گوید: « هر کسی برای خودش اسم رمز داشت.اسم من میریام بود. یعنی مریم. دستم را می گذاشتم می گفتم: "میریام تحکي" [میریام حرف میزند]، فوری جواب می دادند. بی سیم برای این بود که اگر خطری متوجه ما می شد بتوانیم خبر بدهیم. هر لحظه ممکن بود بریزند در خانه یا موسسه و آدم را بکشند و تکه پاره کنند. اقلا یکی بفهمد که دارند ما را می کشند.»

حمید قزوینی در مقدمه کتاب چنین نوشته است: «...میریام سیمای زنی است که با اتکا به اندیشه و عمل یک روحانی نوگرا،با وجود انواع مشکلات و موانع در گوشه ای از خاورمیانه که بحران و ناپایداری سکه رایج آن است، برای اصلاح جامعه، خصوصا اصلاح وضع زنان تلاش کرده است.»

این کتاب روایت شش دهه تلاش و تکاپوی مدام خانم سیده رباب صدر در ساحت های مختلف اجتماعی و فرهنگی، از زبان خود اوست. تلاش هایی که با سفر او به لبنان و ازدواج در سال ۱۳۴۱ شمسی مقارن با ۱۹۶۲ میلادی آغاز می شود و تا به امروز با تاسیس چندین مرکز درمانی و آموزشی  ادامه دارد.

اگر قرار باشد همه این فعالیت های اجتماعی و فرهنگی را در یک جمله خلاصه کرد باید گفت همه آنها تبلوری از سخن معروف امام موسی صدر است که: «اجتمعنا من اجل الانسان» یعنی «برای انسان گرد هم آمدیم».

فعالیت های خانم سیده رباب صدر در ابعاد جهانی نیز شناخته شده است، چندانکه وی در سال ۲۰۱۴ میلادی عهده دار مقام مشورتی سازمان ملل می شود و در سال ۲۰۲۰ میلادی نشان درجه سه لژیون دونور فرانسه را به پاس بیش از نیم قرن خدمات خیریه به دختران یتیم دریافت کرده است.

لحن مصاحبه شونده در مصاحبه تاریخ شفاهی و تحلیل آن عنصری مهم است. به واسطه لحن است که مخاطب می تواند مصاحبه شونده را در میانه ی رخدادهای ریز و درشت و متراکم تاریخی ببیند و حس او را موقعیت های مختلف درک کند و موضع او در قبال موضوعات مختلف را از دل متن بیرون بکشد. کلام خانم رباب صدر، با ترکیبی از لغات فارسی و عربی و انگلیسی آمیخته به لحنی خاص است که در طول این مصاحبه حفظ شده است.

علاوه بر این، مصاحبه کننده بسته به موقعیت ها و موضوعاتِ مختلف در حین گفت و گو، با عبارات و توصیفاتی چون "می خندد"، "مکث می کنند"، "با ناراحتی می گویند"، "تبسم می کنند" و...، فضای حاکم بر گفت و گو و احوال درونی مصاحبه شونده را برای مخاطب عیان می کند.

کتاب میریام برای پژوهشگران حوزه فرهنگ و تاریخ، منبعی غنی از داده ها و اسناد است و برای مخاطبان عام، روایتیست جذاب از یک زندگی پرمایه و پرثمر و در عین حال پرتلاطم. چندانکه به رغم حجم زیاد کتاب آن را یک نفس بخوانند.

کتاب «میریام» علاوه بر مقدمه مصاحبه کننده و روزشمار زندگی مصاحبه شونده، در هفت فصل تدوین شده است. عناوین این هفت فصل عبارتند از: برای برادر، برای مهربانی، برای امید، برای زندگی، برای صلح، برای آزادی و برای انسان.

این کتاب توسط «موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر» در ۶۶۲ صفحه و ۱۰۰۰ نسخه، در سال ۱۴۰۳ منتشر شده است.

 هدایی، یاشار. " «میریام» سخن می گوید: نگاهی به کتاب «میریام»، مصاحبه تاریخ شفاهی با خانم «سیده رباب صدر»". ستون تورقی و درنگی و گوشه چمنی لیزنا: شماره  99،  1 مرداد  ماه  1403