کدام کتاب‌ها در آمریکا و جهان ممنوع شدند؟

لیزنا: سانسور و اعمال محدودیت بر کتاب‌ها تنها مختص کشور ما نیست. مقوله سانسور از دوران‌های قدیم و در همه جای دنیا وجود داشته و هست. در دو کتابی که انتشارات علمی و فرهنگی به تازگی به چاپ رسانده است بخشی از کتاب‌های مهم دوره‌های مختلف و به دلایل مختلف در آمریکا و دیگر کشورهای جهان ممنوع شده‌اند، پرداخته می‌شود. یکی از کتاب‌ها، ممنوعیت به دلیل اجتماعی و دیگری به دلیل سیاسی را مرور می‌کند. دو کتاب دیگر در این مجموعه وجود دارد که به کتاب‌های ممنوعه به دلایل اخلاقی و دینی می‌پردازد.

مترجمان «کتاب های ممنوع» در مقدمه به پیشینه ممیزی و سانسور در جهان اشاره می‌کنند و می‌نویسند: پیشینه ممیزی در جهان عمری هم‌سنگ تاریخ مکتوب بشر دارد؛ با این حال، به‌نظر می‌رسد قدیم‌ترین سند بازمانده در این مورد، رساله جمهوری افلاطون باشد. افلاطون در این رساله، ممیزی را یکی از اصول گریزناپذیر آرمان‌شهرش معرفی کرد. از دیدگاه این فیلسوف یونان، تعیین معیارهای نویسندگی، یکی از مقوله‌های مهم در تعامل ادبیات با سیاست و اخلاق بود. پس از افلاطون، ارسطو فواید ادبیات و به‌ویژه نمایش تراژیک را با نگرشی روان‌کاوانه بررسی کرد. او برخلاف افلاطون – که قدیم‌ترین نماینده دیدگاه عمل‌گرا به ادبیات و تفوق محتوا بر شکل اثر بود – در مقام دفاع از ادبیات برآمد. مجادله درباره فواید و مضرات ادبیات و نقش آن در تحقق یافتن آرمان‌شهر تا امروز ادامه داشته است؛ اما این مجادلات نه‌فقط بشر را به آرمان‌شهر رهنمون نکرده، بلکه گاه طعم حیات اندوهگین در کابوس‌آباد را نیز به او چشانده است. ممیزی و جدل بر سر آن، آن‌قدر اهمیت دارد که خود، انگیزه تالیف کتاب‌های متعدد شده است.

در آمریکا که به قانون اساسی و آزادی بیان خود افتخار می‌کند، ممنوعیت کتاب‌ها امری رایج در تاریخ این کشور بوده. قطعا این امر مورد خرسندی نویسندگان و اهل فکر و اندیشه در این کشور نیست. در دیباچه این کتاب هم به همین طرز فکر و عقیده اشاره شده است: امریکایی‌ها به قانون اساسی کشورشان به‌خصوص لایحه حقوق مدنی آن افتخار می‌کنند. این لایحه به‌صورت ده ماده‌قانون الحاقی به قانون اساسی این کشور افزوده شده است و برخی از حقوق اساسی شهروندان مانند آزادی بیان، آزادی مذهب و آزادی تجمعات را تضمین می‌کند. ماده‌قانون الحاقی اول درمورد آزادی بیان و مذهب – که به آن اشاره شد – درهمه‌جا الهام‌بخش دگراندیشان و اصلاح‌طلبان بوده است. نویسندگانی مثل پرامودیا آنانتا تور و الکساندر سولژنیتسین که آثارشان در زادگاهشان ممنوع شده است، همواره به ایالات متحد امریکا به‌عنوان منبع الهام خود نگاه کرده‌اند. آن‌ها برای به‌دست آوردن حق آزادی بیان و احیای حق دیگران برای مطالعه آثارشان از جان خود نیز مایه گذاشته‌اند.

با این حال، از زمان راجر ویلیامز و دیگر آزاداندیشان دوران مهاجرت نخستین به قاره آمریکا، ممیزی بخشی مهم از تاریخ امریکا بوده است. بسیاری از آثار ارزشمند ادبی همچون ماجراهای هاکلبری فین، به رنگ ارغوان، خوشه‌های خشم، جنگل، کلبه عمو تام و مدار راس السرطان گه‌گاه دستخوش ممیزی شده‌اند. حتی امروزه نیز هیئت‌های آموزشی مدارس، حکومت‌های محلی و سازمان‌های مذهبی سعی می‌کنند حق انتخاب در خواندن مطالب را از جامعه سلب کنند. رشد فناوری اهدافی جدید همانند موسیقی، فیلم، تلویزیون و اینترنت را برای هیئت‌های ممیزی مهیا کرده است. اصحاب ممیزی در امریکا از ترفندهایی برای محدود کردن آزادی بیان، آزادی خواندن، آزادی دیدن و آزادی گوش دادن استفاده می‌کنند. ایشان به‌بهانه حفاظت از فرزندان ملت و مراقبت از مردم دربرابر بدعت‌ها و افکار مخرب، جامعه را به‌سمت عقب‌افتادگی فرهنگی سوق می‌دهند.

این دو کتاب با قیمت 26هزار تومان و با تیراژ هزار نسخه راهی بازار نشر شده است.