چهار دهه رشد پرشتاب جمهوری اسلامی ایران در علم

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC))، محمد جواد دهقانی سرپرست ISC گفت: انقلاب اسلامی مبدا تحولات اجتماعیِ زیادی در ایران شد. پس از گذشت حدود 39 سال از انقلاب اسلامی در ایران، موسسه‌های معتبر علمی در جهان، رشد این کشور در عرصه‌‏ی علم و فناوری را در 39 سال اخیر پرشتاب ارزیابی نمودند. انقلاب اسلامی با برخورداری از هویت دینی، اقدام به تاسیس نظام اجتماعی نمود که علم و علم آموزی از یک سو و ‏استقلال طلبی و خودباوری از سوی دیگر جزء لاینفک نظام ارزشی آن به شمار می‏آید. فریضه شمردن علم و از سوی دیگر نیاز به علم برای ‏استقلال، زمینه‏های ارزشی، اجتماعی و فرهنگی را برای دست یابی به علم مهیا و فرهنگ علمی را در جامعه ایران نهادینه کرد.  

دهقانی اظهار داشت: یکی از اساسی‌ترین مؤلفه‌ های سنجش میزان استقلال و قدرت هر کشور، توانایی های علمی آن کشور است. ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی، و به خصوص در دو دهه گذشته، روند پرشتابی را در جهت دستیابی به علوم و دانش نوین آغاز کرده است. در همین خصوص سرمایه گذاری های جدی بر روی فناوری راهبردی مانند سلول‏ های بنیادی، انرژی‏های نو، زیست فناوری، فناوری میكرو الكترونیك، هوا فضا، فناوری نانو، طب ایرانی، گیاهان دارویی و... انجام داده كه در نهایت به بالندگی ایران در این علوم منتج شده است و امروز نام ایران در بسیاری از علوم راهبردی در كنار کشورهای برتر جهان قرار گرفته است.

سرپرست ISC گفت: براساس گزارش اخیر مؤسسه نیچر ایندکس که در  24 ژانویه 2018  میلادی انتشار یافته است، جمهوری اسلامی ایران در دهه گذشته با 22 درصد نرخ رشد سالانه در مقایسه با سایر کشورهای جهان، بزرگترین جهش علمی را در حوزه‏های علوم و فنی مهندسی انجام داده و مقام نخست را در حوزه های علوم و فنی و مهندسی در سطح جهان کسب نموده است.

وی تصریح کرد: به منظور نشان دادن دقیق رشد پرشتاب علمی ایران پس از انقلاب اسلامی، روند تولید علم در قبل و پس از انقلاب  به طور مختصر بررسی می شود. روند تولید علم ایران مستخرج از پایگاه استنادی (Web of Science (WOS نشان می دهد که تعداد مدارک ثبت شده از حدود 500  مدرک در سال 57  به بیش از 47 هزار مدرک در سال 96 رسیده است. ایران در سال 57  با  سهم و مشارکت  0.095  درصد (نود و پنج هزارم درصد) در تولید علم دنیا در رتبه 43 دنیا قرار داشت و در سال 96 با میزان مشارکت  حدود 1.9 درصد (یک و نه دهم درصد) در جایگاه 16 دنیا قرار گرفته است. بنابراین تولید علم و تعداد مدارک ثبت شده در این مدت بیش از 90 برابر و نیز مشارکت ایران در سطح بین المللی در تولید علم در این مدت 20 برابر شده است.  سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام افزود: به طور کلی میزان تولید علم ایران پس از انقلاب اسلامی تا سال 2017، برابر با 377408 بوده است[2]، در صورتی که تولید علم ایران قبل از انقلاب یعنی ما بین سال‏های 1900 میلادی تا سال پیروزی انقلاب فقط 2711 مورد است. به عبارت دیگر، برای کشور ایران از سال 1900 تا 2017 میلادی تعداد 380119 مورد مدرک در پایگاه WOS ثبت شده است؛ که 2/99 درصد آنها مربوط به پس از انقلاب اسلامی ایران است.

میزان تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران پیش و پس از انقلاب اسلامی

در ادامه به منظور روشن شدن روند تولید و رشد علمی جمهوری اسلامی ایران در 20 سال اخیر منتهی به سال 2016 میلادی، ( 1996-2016) میزان تولیدات علمی بین سال‏های 1375 تا پایان سال 1395 استخراج و نشان داده می شود.

میزان تولیدات علمی ایران در پایگاه WOS بین سال‏های 1996- 2016 میلادی

دهقانی گفت: همانگونه که در نمودار مشاهده می‏شود، روند رشد تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران  همواره صعودی بوده است. در سال 1997 میلادی ( 1376 خورشیدی) تعداد مدارک علمی ثبت شده با وابستگی جمهوری اسلامی 983 مورد بود که در سال 2016 ( 1395 (یعنی بعد از گذشت 20 سال به 47781 مورد افزایش یافته است. محاسبه نرخ رشد در 20 سال اخیر نشان می‏دهد که میزان رشد سالانه برابر با 5/21 درصد بوده است. به طور خاص در سال‏های 2015 و 2016 این روند رشد، شتاب بیشتری گرفته است. چنانچه در سال 2012،  30938 مورد مدرک در WOS برای ایران ثبت شده است که این رقم در پایان سال 2016 به 47781 مدرک رسیده است و در طی چهار سال گذشته، 16843 مدرک به تعداد مدارک ایران نسبت به سال 2012 اضافه شده است.

وی ادامه داد: همچنین بر اساس گزارش مؤسسه بین‏المللی نیچر ایندکس که در 24 ژانویه 2018 انتشار یافته است جمهوری اسلامی ایران در دهه گذشته  بیشترین رشد را در حوزه ‏های مختلف علوم و فنی و مهندسی داشته و در مقایسه با سایر کشورهای جهان، بزرگترین جهش علمی را در حوزه ‏های علوم و فنی و مهندسی انجام داده است به طوری که  مقام نخست را در جهان از نظر رشد علمی  کسب نموده است.

دهقانی گفت: بر اساس آمار موجود از کل مقالات حوزه علوم و فنی مهندسی در دهه گذشته، میزان رشد متوسط سالانه برابر با 6 درصد است؛ اما در میان تمامی کشورهای جهان، جمهوری اسلامی ایران با 22 درصد رشد بیشترین جهش علمی را در میان کشورهای جهان کسب کرده است. پس از ایران، کشورهای چین و هند با 14 درصد جایگاه دوم را به خود اختصاص داده‏اند. کشورهای برزیل، کره جنوبی، استرالیا، اسپانیا، ایتالیا، روسیه و کانادا به ترتیب در جایگاه های بعدی این رتبه بندی قرار دارند.

وی در پایان گفت: هر چند تولید علم در طی سالیان گذشته به عنوان مهمترین معیار برای سنجش رشد و توسعه علمی مورد توجه قرار گرفته است، سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری محورهای با اهمیت دیگری را مورد تاکید قرار داده است. کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان، بهینه سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور، تحقق دانشگاه های اسلامی مبتنی بر مبانی و ارزش های اسلامی، افزایش درک اجتماعی از توسعه علم و فناوری،  دیپلماسی علمی و مشارکت علمی با دنیا، افزایش اثربخشی اقتصادی دانشگاه ها و تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی هسته اصلی سیاست های کلان علم و فناوری هستند که لازم است مورد نظر قرار گیرند.