افزایش 50 برابری کمیت تولید علم کشور/ ارتقاء 38 پله ای جایگاه علمی کشور در 20 سال اخیر

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام اداره روابط عمومی و همکاري های علمی بين المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ISC، محمدجواد دهقانی سرپرست ISC گفت: گزارش روند تولید علم ایران مستخرج از پایگاه استنادی (Web of Science (WOS نشان می‏دهد که مدارک و مقالات علمی ثبت شده توسط پژوهشگران کشور در 20 سال اخیر از 983 مدرک در سال 1376 به 49هزار و 696 مدرک تا پایان سال 1396 رسیده که افزایش بیش از 50 برابری را نشان می‏دهد.

در طول این 20 سال بالغ بر 374هزار و 622 مدرک علمی در قالب‏های مختلف از مقاله علمی پژوهشی در مجلات معتبر، مقالات مروری و کوتاه، کنفرانس‏ها و همایش‏های بین المللی و کتاب در این پایگاه بین المللی به ثبت رسیده است. بر همین اساس 1/79 درصد مدارک منتشر شده در WOS توسط پژوهشگران کشور از مجموعه مقالات اصیل است و البته این موضوع بیانگر اعتبار و محتوای علمی و ارزشمند تولیدات علمی جمهوری اسلامی ایران در سطح بین‏المللی است.

دهقانی اظهار داشت:  تحلیل های انجام شده توسط گروه علم سنجی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام حاکی از آن است که، جمهوری اسلامی ایران در 20 سال اخیر( 1396-1376) با متوسط رشد سالانه 62/21 ( بیست و یک ممیز شصت و دو صدم) بالاترین نرخ رشد را در دنیا داشته است. افزون بر این، گزارش اخیر مؤسسه نیچر ایندکس “NATURE INDEX” ( مورخ 24 ژانویه 2018) حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران در دهه اخیر با 22 درصد نرخ رشد سالانه در مقایسه با سایر کشورهای جهان، بزرگترین جهش علمی را در حوزه‏های علوم و فنی و مهندسی انجام داده و توانسته است مقام نخست را در جهان کسب کند.

 بررسی رشد کمیت تولید علم دنیا که براساس پایگاه استنادی وب آو ساینس (ISI) نشان می دهد که کمیت تولید علم دنیا در سال 1997 از 1303534 مورد به 2میلیون و 701هزار و617 مورد در سال 2017 افزایش یافته و به عبارتی در طول این 20 سال دو برابر شده است. نتایج نشان می‏دهد که از میان کشورهای اسلامی در 20 سال قبل تنها سه کشور ترکیه (با رتبه 30) ، مصر(رتبه 41) و عربستان (رتبه 47) در میان 50 کشوری که بیشترین کمیت علم دنیا تولید می کنند، حضور داشته اند. ضمنا جایگاه جمهوری اسلامی در آن سال 54 بوده است.

وی گفت: در حال حاضر پس از گذشت 20 سال، در 2017، هفت کشور اسلامی در لیست 50 کشور برتر تولید کننده علم قرار گرفته‏اند. کشورهای ایران و ترکیه در زمره 20 کشور برتر دنیا و به ترتیب در جایگاه های 16 و 18 دنیا قرار گرفته اند. سهم جمهوری اسلامی ایران در تولید علم در سال 1376 برابر با 075/0درصد ( هفتاد و پنج هزارم درصد) بوده که در سال 1396 به 83/1 درصد( یک ممیز هشتاد و سه) رسید و با حدود 25 برابر افزایش از جایگاه 54 در دنیا به جایگاه 16 ارتقاء یافته است. همچنین سهم تمامی کشورهای اسلامی در تولید علم در 20 سال مورد بررسی از 4/1 درصد به 2/8 درصد افزایش یافته است. سایر کشورهای اسلامی نیز از جمله مالزی جایگاه 27، عربستان 34، مصر 37، پاکستان 38 و اندونزی در جایگاه 43 قرار دارند.

جمهوری اسلامی ایران با سالانه رشد متوسط 62/21 درصد بالاترین رشد علمی در 20 سال اخیر

به منظور بررسی عملکرد علمی کشور و مقایسه با کشورهای برتر دنیا و نیز سایر کشورهای اسلامی مقایسه تحلیلی در طول 20 سال اخیر ( 1997-2017) یا ( 1396-1376) انجام گرفته و نتایج آن در جداول 1 و 2 آمده است. بررسی‏ها نشان می‏دهد که میزان افزایش تولید علم دنیا در طول 20 سال مذکور برابر با 1/2 ( دو ممیز یک دهم ) برابر شده و میزان رشد سالانه تولید علم دنیا در این مدت 7/3 ( سه ممیز هفت درصد) بوده است. این در حالی است که میزان تولید علم ایران در این 20 سال از 983 مقاله به 49هزار و 696 افزایش یافته و در واقع بیش از 50 برابر افزایش داشته است. مقایسه با کل کشورهای دنیا نشان می‏دهد که این میزان بالاترین میزان افزایش در سطح دنیا است. در میان کشورهای اسلامی مالزی با37/27 برابر، پاکستان با افزایش 78/22 برابر و عربستان صعودی با افزایش 97/10 برابر، ترکیه با افزایش 78/8 برابر و مصر با افزایش 82/6 برابر در میان 50 کشور برتر دنیا از نظر تولید علم قرار دارند.

دهقانی گفت: نتایج نشان می‏دهد که میزان متوسط رشد تولید علم سالانه در طول 20 سال مورد بررسی برای جمهوری اسلامی ایران برابر با 62/21 درصد، کشورهای مالزی 94/17 درصد، پاکستان 9/16 درصد، ترکیه 42/11 درصد و عربستان سعودی 72/11 درصد بوده است. میانگین رشد سالانه  کشورهای دنیا در 20 سال اخیر برابر با 7/3 ( سه ممیز هفت دهم ) درصد و برای کل کشورهای اسلامی 84/12( دوازده ممیزه هشتاد و چهار) درصد است. بررسی داده‎‏ها حاکی از آن است که میزان متوسط رشد سالانه تولید علم کشورهای اسلامی در 20 سال اخیر حدود سه و نیم برابر متوسط دنیاست. از این‏رو، جمهوری اسلامی ایران با میانگین 62/21 درصد رشد سالانه در طول 20سال اخیر بالاترین میزان رشد تولید علمی در دنیا را داشته است.

لازم به ذکر است که پیش از این بر اساس گزارش اخیر مؤسسه نیچر ایندکس “NATURE INDEX” که در 24 ژانویه 2018  انتشار یافت؛ جمهوری اسلامی ایران در دهه اخیر با 22 درصد نرخ رشد سالانه در مقایسه با سایر کشورهای جهان، بزرگترین جهش علمی را در حوزه‏های علوم و فنی و مهندسی انجام داده و توانسته است مقام نخست را در جهان در حوزه های موضوعی علوم و فنی و مهندسی کسب نماید.

افزایش سهم و جایگاه بین المللی تولیدات علمی برتر جمهوری اسلامی ایران

آخرین اطلاعات مستخرج از پایگاه شاخص های اساسی علم آی.اس.آی (ISI-ESI) نشان می دهد که تعداد مقالات برتر کشور در سال 2011 برابر با 85 مورد بوده که درسال 2012 به 98 مورد و در سال 2013 به 129 مورد رسیده است. در سال 2014 این تعداد افزایش یافته و به 170 مورد رسید. تعداد مقالات یک درصد برتر کشور در سال 2015 به 215 مورد و در سال 2016 به 328 مورد و نهایتا در سال 2017 به 434 مقاله رسیده است. میزان افزایش رشد این مقالات در دو سال اخیر نیز قابل توجه است.

بر همین اساس در سال 2017 رتبه تولید علم برتر کشور به 20 رسیده است. این در حالی است که رتبه تولید علم کشور در سال 2012 برابر با 37 بود که نشان دهنده ارتقاء 17 پله ای کشور در سطح بین المللی است. همچنین سهم تولید علم برتر کشور در سال 2017 نیز به 73/2 درصد رسیده است. باید در نظر داشت که سهم تولید علم کشور از کل تولید علم دنیا در سال 2017 نزدیک به 83/1 درصد است که در مقایسه با تولید علم برتر کشور نوید خوبی برای ارتقاء سهم کیفی علم کشور است. تولید علم برتر دنیا شامل یک درصد از علمی می گردد که بر مبنای شاخص تعداد استنادها مشخص می‏شود. یک درصد از علم دنیا 18درصد از استنادهای دنیا را دریافت می کند. باید خاطر نشان کرد که سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری بر مرجعیت علم بین الملل تاکید ویژه ای داشته اند.

افزایش و بهبود معنا دار شاخص هرش (H-index)

شاخص هرش یا H-index یکی از متغیرهای مهم در تعیین کیفیت تولید علم است و به بیان دیگر، جهت ارزیابی عملکرد علمی پژوهشگران، دانشگاه‏ها و کشورها استفاده می‏شود. شاخص هرش به صورت همزمان کمیت یا تعداد مقالات و نیز کیفیت آنها با توجه به میزان اثرگذاری آنها براساس شاخص استنادهای دریافتی محاسبه می‏شود. اطلاعات مستخرج از پایگاه شاخص‏های اساسی علم آی.اس.آی (ISI-ESI) نشان می‏دهد که شاخص هرش جمهوری اسلامی ایران در فاصله زمانی 2012 الی 2017 از 132 به 239 افزایش یافته که نشان دهنده توجه پژوهشگران کشور به کیفیت تولید علم به طور همزمان با کمیت آن است.

 هر چند کمیت تولید علم در طی سالیان گذشته به عنوان مهمترین معیار برای سنجش رشد و توسعه علمی مورد توجه قرار گرفته است، کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان، بهینه سازی عملکرد و ساختار نظام آموزشی و تحقیقاتی کشور، تحقق دانشگاه های اسلامی مبتنی بر مبانی و ارزش های اسلامی، افزایش درک اجتماعی از توسعه علم و فناوری، افزایش اثربخشی اقتصادی دانشگاه ها و تحول در تعاملات دانشگاه ها محورهای اصلی سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است. تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی هسته اصلی این سیاست های کلان علم و فناوری هستند. باید خاطر نشان کرد که یکی از شاخص های  حرکت به سمت مرجعیت علمی جمهوری اسلامی ایران که اولین بند از سند سیاست های کلان علم و فناوری است کیفی بخشی به پژوهش های علمی انجام شده و دستیابی هر چه بیشتر دانشمندان کشور به منابع هسته است.