کسب مقام نخست کیفیت و اثربخشی تولیدات علمی ایران در میان کشورهای اسلامی

به گزارش لیزنا بر اساس اعلام اداره روابط عمومی و همکاري های علمی بين المللی پایگاه استنادی علوم جهان اسلام، محمدجواد دهقانی سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: براساس آخرین اطلاعات مستخرج از پایگاه (ESI-ISI)، جمهوری اسلامی ایران با کسب بیش از 21 درصد کل استنادهای کسب شده توسط کشورهای اسلامی رتبه نخست را کسب کرده  است.

دهقانی گفت: تعداد مقالات پر استناد دانشمندان کشور از 47 مورد در سال 2008 به 411 مورد در سال 2017 افزایش یافته و بدین ترتیب با افزایش بیش از 8 برابری، دارای رشد متوسط سالانه 21/24 درصدی، بالاترین میزان رشد کیفیت تولید علم  را در میان کشورهای اسلامی داشته است. سهم حوزه مهندسی از کل تولید علم برتر یا مقالات پر استناد 6/35 درصد است و بیشترین تعداد مقالات پراستناد به این حوزه اختصاص دارد. پس از مهندسی که با اختلاف قابل توجهی پیشتاز است؛ بیشترین سهم از تولید علم برتر دنیا به ترتیب متعلق به حوزه های موضوعی شیمی ، فیزیک ، علوم کشاورزی و پزشکی بالینی و ریاضیات (مشترکا) است.

سرپرست ISC در ادامه گفت: در مطالعات علم‏سنجی علاوه بر تعداد مدارک ثبت شده در نمایه های استنادی بین المللی مانند WOS که بر کمیت این مدارک دلالت دارد؛ به تعداد استناد به این مدارک که بر کیفیت علم تولید شده اشاره می کند نیز پرداخته می‏شود. اصولاً، نقطه تمایز نمایه های استنادی با سایر انواع نمایه‏ها مشخص شدن تعداد استنادات به مدارک نمایه شده می‏باشد. بررسی‏ها حاکی از آن است که در اغلب گزارش ها و آمارهای ارائه شده توسط سازمان‏ها و مؤسسات گوناگون ملی و بین‏المللی به کمیت و تعداد مقالات و رشد آنها اشاره می شود و تعداد اندکی از گزارش‏ها در خصوص کیفیت تولیدات علمی به بحث می‏پردازند.

وی اظهار داشت: یک درصد از مقالات دنیا، 18درصد از استنادهای آن را دریافت می کنند که تولید علم برتر یا مقالات پر استناد را تشکیل می دهند. مقالات پر استناد در بازه زمانی 10 سال اخیر توسط پایگاه (ESI-ISI) به صورت دو ماه یکبار و سالانه 6 بار روزآمد و اعلام می گردد. از همین رو، تعداد این مقالات همیشه تغییر می کند و ممکن است یک مقاله در یک دوره زمانی در دسته مقالات برتر قرار گیرد و در یک دوره دیگر از این فهرست حذف شود. اساسا مقالات پر استناد بدلیل اهمیت آن به ‏عنوان شاخصی برای کیفیت علم تلقی می‏شود. اطلاعات مستخرج درخصوص رتبه استنادی، سهم و میزان استنادهای کشورهای اسلامی از پایگاه (ESI) در تاریخ اول خرداد استخراج شده است. این پایگاه داده‏های خود را در بازه زمانی ابتدای ژانویه 2008 تا 28 فوریه 2018 جمع آوری کرده  است.

دهقانی یاد آور شد: اطلاعات استخراج شده از پایگاه ESI نشان می‏دهد که جمهوری اسلامی ایران در بازه 10 ساله مورد نظر با میزان 1775773 استناد دریافتی در میان کل کشورهای اسلامی مقام نخست را قرار دارد.  نتایج حاکی از آن است که جمهوری اسلامی ایران میزان  2/21 درصد از مجموع استنادات تمامی کشورهای اسلامی را به خود اختصاص داده است. سایرکشورها از جمله ترکیه، عربستان، مالزی، مصر، پاکستان، تونس، اندونزی، نیجریه و امارات متحده عربی در رتبه های بعد قرار دارند. در گزارش قبل  نیز به پیشتازی ایران در میزان کمیت تولید علم در سال 2017 و سهم 22 درصدی ایران از کل تولیدات علمی کشورهای اسلامی اشاره شده بود. بنابراین، دانشمندان و پژوهشگران کشور علاوه بر کمیت تولید علم و کسب مقام نخست در میان کشورهای اسلامی در سال 2017، در اثربخشی و کیفیت نیز در صدر تمامی کشورهای اسلامی قرار دارند.

سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام ادامه داد: روند رشد مقالات پر استناد جمهوری اسلامی ایران حاکی از آن است که دانشمندان جمهوری اسلامی ایران در انتشار مقالات پر استناد روند رو به رشدی را طی کرده اند، چنانچه در سال 2008 تنها 47 مقاله پر استناد از جمهوری اسلامی ایران در پایگاه ESI ثبت شده است؛ این در حالی است که در پایان سال 2017 دانشمندان ایرانی موفق شدند 411 مقاله پراستناد را منتشر نمایند. این امر نشان می‏دهد که با افزایش بیش از 75/8  برابری میزان متوسط رشد سالانه مقالات پر استناد و به ‏عبارت دیگر کیفیت تولید علم کشور در 10 سال اخیر  برابر با 21/24 درصد ( بیست و چهار ممیز بیست و یک ) بوده است.  بی شک این موضوع نشان از اثربخشی بیشتر و افزایش کیفیت تولیدات علمی دانشمندان ایرانی است. همانگونه که پیش‏تر نیز بیان شد، هر چقدر استناد به یک مقاله بیشتر باشد آن مقاله دارای اثربخشی و کیفیت بیشتری نسبت به سایر مقالات است.

وی افزود: در کنار توجه به روند رو به رشد مقالات پراستناد، در این قسمت به حوزه های پژوهشی[1] گوناگون و سهم (درصد) مقالات منتشر شده توسط دانشمندان این حوزه ها پرداخته می شود. دانشمندان جمهوری اسلامی ایران در یک دهه اخیر 1602 مقاله پراستناد منتشر کرده‏اند و این مقالات در پایگاه ESI نمایه شده است. دانشمندان حوزه مهندسی با انتشار 573 مقاله پر استناد و حوزه‏های موضوعی شیمی، فیزیک، علوم کشاورزی، پزشکی بالینی و ریاضیات (مشترکا) به ترتیب با انتشار 206، 113، 102 بیشترین تعداد مقاله پر استناد را داشته اند. 

دهقانی گفت: درخصوص میزان سهم هر کدام از حوزه های موضوعی در تولید مقالات برتر حوزه  مهندسی با سهم 7/35 درصد جایگاه نخست را بین حوزه های پژوهشی 22گانه از آن خود کرده ‏است. پس از حوزه موضوعی مهندسی، بقیه حوزه‏ها با اختلاف معنی داری، پایین‏تر از حوزه مهندسی هستند. حوزه‏های موضوعی شیمی، فیزیک، علوم کشاورزی، پزشکی بالینی و ریاضیات ( مشترکا)  به ترتیب با سهم 8/12 درصد، 7 درصد، 36/6 درصد و 3/6 درصد جایگاه دوم تا پنجم را کسب نموده اند.