همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات

اهتمام پژوهشگاه برای ورود جدی به حوزه کتاب

محمد سلگی در این مراسم با ارائه توضیحاتی درباره فعالیت های پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات در حوزه کتاب گفت: طبیعتا فعالیت های پژوهشگاه حول محور پژوهش شکل می گیرد و پژوهش در حوزه کتاب نیز با فراز و نشیب هایی در دستور کار این مرکز بوده  است. اما با وجود برخی مطالعات در زمینه هایی چون نظر سنجی برگزاری نمایشگاه‌های کتاب و بحث ممیزی، متاسفانه طی سال‌های اخیر در پژوهشگاه، پژوهشی جدی در حوزه کتاب صورت نگرفته است.

وی افزود: بر این اساس همکاران ما طی یک سال گذشته با راه‌اندازی گروه فرهنگ مکتوب برای پوشش این خلاء برنامه ریزی های مختلفی انجام دادند که پرداختن به موضوع سرانه مطالعه در کشور یکی از این اقدامات بوده است. همچنین در صدد هستیم طرح‌های تحقیقی در حوزه کتاب و کتابخانه ها را نیز در برنامه های پژوهشی خود داشته باشیم. پژوهشگاه در زمینه های مختلف فرهنگی کتاب های متعددی تولید کرده؛ اما موضوع کتاب، چاپ کتاب و فناوری‌های آن از جمله موضوعاتی است که قصد داریم به آن ورود کنیم که در این زمینه رایزنی‌هایی را با برخی دستگاه‌های مرتبط مانند خانه کتاب انجام داده‌ایم.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات ادامه داد: یکی از برنامه‌های مستمر ما در پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات، نقد کتاب های تولید شده در پژوهشگاه بوده، اما اخیرا به همت همکاران، به حوزه نقد سایر کتاب های موثر از خارج پژوهشگاه نیز وارد شده‌ایم و قصد داریم در این روند جریانات حوزه ادبیات، داستان و شعر را نیز بررسی کنیم تا تصویری روشن از وضعیت این حوزه را به وزارت فرهنگ و ارشاد و مخاطبان ارائه دهیم و در این زمینه از هر پیشنهاد مکملی استقبال می کنیم.

سلگی همچنین با اشاره به برخی از پژوهش های دردست پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: امیدواریم امضای این تفاهم نامه زمینه گسترش فعالیت و همکاری های مشترک دو مجموعه را فراهم آورد.

لزوم برنامه‌ریزی برای کتابخانه‌ها براساس پژوهش و تحقیقات علمی

علیرضا مختارپور، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در ادامه این مراسم با اشاره به جایگاه پژوهش و تحقیقات علمی در نهاد گفت: از سال ۱۳۹۳ که با حضور افرادی چون آقای متولیان و همکاران دیگر دوره‌ای جدید در نهاد آغاز شد، به دلایل بسیار بدیهی اهتمامی جدی ایجاد شد تا تمامی فعالیت‌ها در حوزه کتابخانه‌های عمومی مبتنی بر پژوهش و تحقیقات علمی صورت بگیرد؛ موضوعی که تا پیش از این از آن غفلت شده بود و مورد توجه قرار نمی‌گرفت.

وی افزود: در این جهت اقداماتی از جمله نشست با استادان حوزه کتابداری، فعال شدن بخش پژوهش و غیره صورت گرفت. ما از معدود دستگاه‌هایی بودیم که بسیار زود بودجه پژوهشی را به طرح‌های پژوهشی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مختلف اختصاص دادیم. چرا که معتقدیم اگر کار مبتنی بر پژوهش و تحقیقات علمی باشد، اولا قابلیت سنجش و ارزیابی دارد و دوم اینکه می‌تواند فعالیت‌ها را استمرار ببخشد و برای اصلاح رویه‌ها و روندها به کار بیاید و از همه مهم‌تر می‌تواند سازمان را موقعیتی قرار دهد که با تغییراتی که به طور طبیعی در دوره‌های مختلف در کشور ایجاد می‌شود، سازمان دچار دگرگونی بنیادین نشود و روال کار ادامه پیدا کند.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اشاره به برخی سیاست‌های نهاد گفت: یکی از مسائلی که در نهاد مورد توجه قرار گرفت این بود که نهاد در بعضی از حوزه‌ها مستقیم نباید دخالت کند، در بعضی از حوزه‌ها تصدی‌گری کند و در بعضی از حوزه‌ها سفارش دهنده و استفاده کننده باشد. به عنوان مثال نهاد نباید ناشر کتاب‌های عمومی باشد. چرا که این کار دخالت در صنعت نشر محسوب می‌شود. بر این اساس فعالیت‌های نشر نهاد را صرفا به کتاب‌های علمی در حوزه آموزش کتابداران خودمان محدود کرده‌ایم.

وی افزود: گاهی در برخی از اظهارنظرهااین پرسش مطرح می‌شودکه چرا نهاد کار ارزیابی سرانه مطالعه را انجام نمی‌دهد، پاسخ ما این بود که کار نهاد این نیست که سنجش سرانه مطالعه را انجام دهد. البته ما می‌توانیم سفارش دهنده این موضوع باشیم، اما بنا نیست که در این موضوعات به صورت مستقیم وارد شویم.

استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و مراکز علمی در حوزه پژوهش

مختارپور تأکید کرد: اتفاقا به دلیل اینکه دستگاه‌های مختلفی در کار سنجش سرانه مطالعه دخالت کرده‌اند، این اتفاق افتاده که آماری از ۲ تا ۷۵ دقیقه درباره سرانه مطالعه ایرانیان مطرح شده است که تقریبا می‌توان گفت که اکثر این آمارها مبنای صحیحی ندارند و اصلا با یکدیگر قابل مقایسه نیستند. به همین دلیل تصمیم گرفتیم به جای اینکه برای امور پژوهشی، از مجموعه خودمان استفاده کنیم، به دریای بیکران دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و پژوهشگاه‌ها متصل شویم.

وی با ابراز تمایل و درخواست برای همکاری با پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات گفت: ما بسیار مشتاق همکاری با پژوهشگاه هستیم؛ در همین جهت از پیمایش اجتماعی گسترده‌ای که از سوی پژوهشگاه برای مشخص کردن شهرهای دارای اولویت رسیدگی به لحاظ اجتماعی ارائه شد، بسیار استفاده کردیم. اکنون یکسال و نیم است که نهاد به بحث رسیدگی و ارائه خدمات به شهرهای دارای اولویت‌های جتماعی وارد شده و تا امروز در ۸ شهر فعالیت خود را با جدیت پیگیری کرده و از منابع اطلاعاتی مختلف به خصوص جزوات تولید شده در پژوهشگاه برای برنامه‌ریزی‌های استفاده کرده است. خوشبختانه این برنامه‌ها در این شهرها مانند بشاگرد و بهارستان به ثمر نشسته و مورد توجه قرار گرفته است.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور افزود: ما نیز برای در اختیار قرار دادن تمام امکانات نهاد به منظور کمک به پژوهشگاه اعلام آمادگی می‌کنیم تا ان‌شاءالله فضای فرهنگی کشور مبتنی بر پژوهش و تحقیقات علمی شود و همچنین از پژوهش‌ها و تحقیقات شما بهره می‌گیریم و امیدواریم که هرچه زودتر نتایج این همکاری‌ها به ثمر بنشیند.

شناخت نیاز جامعه و دسترس پذیر کردن داده‌های پژوهشی

در ادامه این مراسم داریوش مطلبی، معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با ابراز خرسندی از تفاهم صورت گرفته برای همکاری دو مجموعه، گفت: با توجه به حوزه تخصصی و مطالعاتی خودم، فعالیت‌های پژوهشی صورت گرفته در نهاد را رصد می‌کنم و باید به مجموعه نهاد و آقای مختارپور تبریک بگویم، چرا که کارهای بسیار خوبی را در سال‌های اخیر شاهد بودم. البته این موضوع دور از انتظار نبود، چراکه جناب آقای مختارپور از کتاب‌شناسان و کتاب‌پژوهان برجسته کشور هستند و می‌دانیم که علاقه ویژه‌ای به حوزه کتاب و کتابخانه دارند و حضور ایشان در نهاد کتابخانه‌ها و فعالیت‌ها و تلاش‌ها و تعاملاتی که با استادان این حوزه در سراسر کشور داشته‌اند، تأیید کنند این موضوع است.

وی با اشاره ظرفیت‌های موجود در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات افزود: مجموعه مدیریتی و همکاران ما در پژوهشگاه بسیار علاقه‌مند هستیم که فعالیت‌های پژوهشی ما در حوزه کتاب و کتابخانه‌ها نیز گسترش پیدا کند. راه‌اندازی گروه فرهنگ مکتوب نیز با همین علاقه ایجاد شد.   به نظر می‌رسد که پژوهشگاه به دو شکل می‌تواند همراه نهاد باشد. یکی در تعریف پژوهش‌ها، شناخت نیاز جامع نسبت به منابع و خدمات نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور تا مرحله اشاعه اطلاعات که از خدمات اصلی کتابخانه‌های عمومی است.

معاون پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات  ادامه داد: بحث دیگر دسترس‌پذیر کردن داده‌هایی که کمک می‌کند خدمات و فعالیت‌های نهاد برنامه‌ریزی شود. یکی از این موارد همان بحث شهرهای دارای اولویت‌های فرهنگی و اجتماعی است که در این زمینه می‌توان از داده‌های قابل استفاده‌ای بهره‌برد. یکی از نقدهای بسیار اساسی که همواره متوجه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بوده که در چند سال گذشته با حضور جناب آقای مختارپور به شکل قابل توجهی مرتفع شده این بود که شناخت دقیقی از نیازها و خواسته‌های جامعه وجود ندارد و خدمات مبتنی بر احساس و به نوعی تفکرات داخل سازمان بوده است. در واقع داده‌هایی که در مجموعه پژوهشگاه وجود دارد می‌تواند در اختیار نهاد قرار گیرد و برخی از پیمایش‌های ملی می‌تواند به صورت مشترک طراحی شود.

ضرورت شبکه‌سازی از نخبگان، دانشوران و متفکران

امین متولیان، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد نیز درباره روند عقد این تفاهمنامه توضیح داد: نهاد در بسیاری از بخش‌های اجرایی خود از جمله بخش پژوهش، از تصدی‌گری خاص دست کشیده است. طبیعتا در زمانی بر اساس سیاست‌های موجود این تشخیص داده شده بود که بخش پژوهش نهاد متولی تولید دانش و متن دانشی برای رشته کتابدارای به صورت عام و کتابخانه‌های عمومی به صورت خاص باشد و این سیاست حتما در زمان خودش ناظر به یک خلاء بوده است. اما آنچه برای ما اولویت داشت این بود که ما در یک نهاد پیچیده به نام نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور که با بیش از ۳۵۰۰ کتابخانه عمومی در نقاط مختلف کشور در حال خدمت است، یک نظام مسائلی داریم که عدم تأمل درباره آنها می‌تواند آینده کتابخانه‌های عمومی در کشور را به مخاطره بیندازد.

وی افزود: بر این اساس اولین سیاستی که در این زمینه اتخاذ شد یک چرخش بود. بر اساس این چرخش ما به این سمت رفتیم که نظام مسائل موجودیتی به نام «کتابخانه عمومی» را احصا کنیم. طی این مباحث به این نتیجه رسیدیم که کتابخانه عمومی چیزی فراتر از آن است که مسائل و کارکردهایش تنها در مسائل حوزه کتابداری محدود شود و یک موضوع چند وجهی و چند جانبه است.

متولیان یادآور شد: حتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در چندین جلسه مطرح کردند که کتابخانه موجودیتی فراتر از اطلاع‌رسانی صرف است؛ بلکه هویتی اجتماعی و فرهنگی با نقش‌آفرینی در موقعیتی است که واقع شده. این موضوع اقتضا می‌کرد که نظام مصائب ما به چند جنبه از حوزه‌های دانشی ارائه شود و دیگر صرفا مخاطب ما حوزه‌های کتابداری نبودند و سایر حوزه‌ها چون جامعه‌شناسی، علوم سیاسی، فنی مهندسی و غیره از حیث تکنولوژی‌هایی که در کتابخانه‌ها استفاده می‌شود، مخاطب ما قرار گرفتند.

معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نهاد تأکید کرد: بر این اساس ما شروع به شبکه‌سازی از نخبگان، دانشوران و متفکران در عرصه‌های مختلف علمی، نه فقط از دانشگاه‌ها، بلکه از سایر مراکز علمی و پژوهشی کردیم. خوشبختانه با ارتباط با پژوهشگاه و با حضور جناب آقای دکتر مطلبی و انگیزه و آگاهی که ایشان در حوزه کتابخانه‌های عمومی داشتند، روند انعقاد این تفاهمنامه به سمت خوبی رفت و امیدواریم که «کتابخانه عمومی» هم مستقلا موضوع پژوهش پژوهشگاه و سایر دستگاه‌ها قرار بگیرد و ما نیز از این دستاوردها استفاده کنیم.

ضرورت کشف مسئله اساسی در دستگاه‌های اجرایی

ادامه این مراسم با سخنان حسن خجسته، رئیس پژوهشکده ارتباطات همراه بود. خجسته با اشاره به چالش‌های پیش روی برخی مراکز پژوهشی و به خصوص دانشگاه‌ها در حل مسائل اساسی دستگاه‌های اجرایی، گفت: گاهی اوقات عوارض یک مسئله در دستگاه‌های اجرایی به قدری زیاد است که گاه خود عوارض به جای مسئله اصلی موضوع پژوهش قرار می‌گیرد که در این صورت ممکن است پژوهش‌های صورت گرفته به برطرف شدن مقطعی عوارض منجر شود، اما قطعا به حل مسئله کمکی نخواهد کرد. از این جهت مهم‌ترین و اساسی ترین گام در این حوزه، کشف مسائل اساسی دستگاه‌های اجرایی است که پس از این مرحله می‌توان برای حل آن مسائل راهکارهایی پیدا کرد.

راضیه یاسینی، رئیس پژوهشکده هنر نیز در این مراسم با ابراز خرسندی از انعقاد این تفاهمنامه مشترک گفت: بسیار امیدوارم که اگر قرار است تعاملی شکل بگیرد، این تعامل به ما کمک کند که به ویژه در حوزه هنر، به امکاناتی دست پیدا کنیم که مسئله مهم آموزش و پژوهش هنر را بتوانیم در بستر کتاب‌ها پیگیر شویم. امیدوارم این زمینه مساعد به ما امکان فرآهم آمدن پژوهش‌های مناسب در این حوزه را بدهد.

زمینه‌های مشترک همکاری نهاد و پژوهشگاه

محمد جوهرچی، مدیرکل پژوهش و آموزش نهاد نیز در این مراسم با اشاره به ویژگی‌های کاربردی پژوهش در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت:  پژوهش‌ها و موضوعات پژوهشی نهاد مبتنی بر مسئله و کاربرد آن در کتابخانه های عمومی است و طبیعتا سمت و سوی کارکردی و ثمربخشی بیشتری دارد.  شناخت این حوزه ها هم از حیطه خدمتی در بخش های مختلف نهاد بر می آید و هم از اسناد بالادستی کشور بر می آید که طبیعتاً با سیاست‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و اولویت های پژوهشی در پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات همسو است.

 وی با اشاره به وجود ۳۵۰۰  نقطه خدمتی نهاد در سراسر کشور، افزود: در همکاری های چند ماهه اخیر نهاد و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات درباره گفتگوهای فرهنگی، موضوع گفت‌وگو درباره «سرانه مطالعه» به نهاد واگذار شده و ما از همین امتیاز نقاط خدمتی بهره مند شدیم و این گفتگو ها را در نقاط مختلف کشور پیگیری کردیم. همچنین  در بحث رسیدگی به شهرهای دارای اولویت های اجتماعی نیز بر اساس اطلاعات و داده‌های پژوهشگاه، مطالعات مختلفی ازجمله در بحث سرمایه اجتماعی در حال پیگیری است.

جوهرچی ادامه داد: نهاد سامانه گسترده‌ای از داده های ثبتی در اختیار دارد که بر این اساس می‌تواند به تحلیل افراد با توجه به علایق و نیازهای آنها در حوزه مصرف فرهنگی بپردازد و چه بسا این سامانه بتواند به کمک پژوهشگران پژوهشگاه نیز بیاید. اما برای پیشبرد این اهداف در این مسیر چه در مشاوره‌های شناخت مسئله، مشاوره‌های طول انجام برنامه و چه در نظارت های علمی، حیطه‌ها و دغدغه‌های مشترکی برای همکاری وجود دارد.

درپایان این مراسم تفاهمنامه همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به مدت ۳ سال توسط علیرضا مختارپور دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و محمد سلگی، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به امضاء رسید.

گفتنی است بندهای این تفاهمنامه شامل مواردی چون مشارکت در طراحی، اجرا، نظارت و داوری طرح‌های پژوهشی؛ تدارک و اجرای طرح‌های نظرسنجی موردنیاز دو طرف، به‌ویژه در حیطه‌هایی چون سنجش «سرانة مطالعه»، «مطالعات کاربران و اعضای کتابخانه‌ها»، «ارزیابی سلایق و دیدگاه‌های مخاطبان»، «نیازسنجی»، «بازخوردگیری»، «تحلیل بازار» و «تدوین اطلس جامع فرهنگی با هدف شناخت آسیب‌ها و معضلات فرهنگی به تفکیک مناطق و استانهای کشور»؛ برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی، انتشاراتی-ترویجی و برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی منفرد و مشترک در موضوعات مورد علاقة طرفین است.

همچنین مواردی چون تبادل اطلاعات و آمار، استانداردها، یافته‌های پژوهشی، دانش و دستاوردهای دانشی با فراهم کردن امکان تعامل واحدهای مرتبط طرفین و دسترسی آسان به منابع علمی، نشریات و سایر مدارک و مستندات؛ فراهم کردن تسهیلات لازم برای بهره‌برداری متقابل از امکانات نرم‌افزاری نظیر بانک‌های اطلاعاتی و دستیابی به کتابخانه‌های دیجیتال؛ ایجاد زمینه‌های مقتضی برای بهره‌گیری از ظرفیت و توانمندی‌های پژوهشگران دو طرف در امور آموزشی- پژوهشی، هیئت‌های تحریریۀ نشریات، مشاوره و نظارت بر طرح‌های پژوهشی و آموزشی؛ همکاری در زمینة تألیف و ترجمه متون و انتشار کتب، نشریات و ویژه‌نامه‌های علمی و خرید آثار منتشره پژوهشگاه متناسب با نیاز کتابخانه‌های عمومی و با نظر کارشناسی اداره‌کل تأمین منابع کتابخانه‌های نهاد، از دیگر بندهای این تفاهمنامه همکاری است.