داخلی
»مطالب کتابداری
»گاهی دور گاهی نزدیک
(لیزنا: گاهی دور گاهی نزیک ۲۴۲): مهرداد شبان غازانی، دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت اطلاعات دانشگاه تبریز: شکی نیست که شیوه تولید و دسترسی به اطلاعات در سطح جهان به طور روز افزونی در حال تغییر است. امروزه افراد می‌توانند با استفاده از تلفن‌های همراه خود به شبکه جهانی اینترنت وصل شده و در موتورهای کاوش به جستجوی هر مطلبی بپردازند. همچنین از طریق شبکه‌های اجتماعی انواع اطلاعات را به سرعت و سهولت منتقل کنند. ذکر چند آمار در این مورد ابعاد قضیه را روشن‌تر خواهد کرد. به عنوان نمونه در موتور جستجوی گوگل در هر ثانیه ۴۰ هزار جستجو انجام می‌گیرد و یا در شبکه اینستاگرام روزانه به طور متوسط ۸۰ میلیون تصویر بارگذاری می‌شود.
حال با توجه به این موضوع شاید این سوال مطرح شود که با وجود چنین امکاناتی دیگر چه نیازی به مراجعه به کتابخانه و اساسا شغلی به نام کتابداری است؟
این سوال یا بهتر بگوییم سوء تفاهم از عوامل متعددی ناشی می‌شود. نخست اینکه بیشتر افراد درک درستی از حرفه کتابداری ندارند و آن را منحصرا به کتابخانه های سنتی و کارکنان آن محدود می‌دانند. در حالی که کتابدار یا کارشناس علم اطلاعات و دانش‌شناسی شخصی است که با کار گردآوری، سازماندهی و دسترس پذیر ساختن اطلاعات سروکار دارد. این اطلاعات چه به صورت چاپی باشد و چه اطلاعات دیجتالی موجود بر روی شبکه اینترنت، ماهیت کاری که انجام می‌گیرد یکسان است؛ سازماندهی اطلاعات برای بازیابی سریع و صحیح اطلاعات. در نتیجه با تغییر فرمت اطلاعات از چاپی به شبکه‌ای هیچ تغییری در ماهیت رشته ایجاد نمی شود و تا زمانی که اطلاعاتی وجود دارد نیاز به سازوکارهایی برای گردآوری، سازماندهی و دسترس پذیر کردن آن هم وجود خواهد داشت که اسم این سازوکار را می توان کتابداری، مدیریت اطلاعات یا هر اسم دیگری گذاشت.
از سوی دیگر حتی اگر کتابخانه را به مفهوم سنتی آن محدود کنیم- یعنی مکانی برای نگه داری، سازماندهی و بازیابی کتاب‌های چاپی و دست‌نویس- هنوز افراد بسیاری در کشورهای مختلف وجود دارند که قادر به استفاده از فناوری‌های جدید نیستند و یا تمایلی به استفاده از آنها ندارند؛ در نتیجه خدمات سنتی کتابخانه‌ای برای رفع نیاز اطلاعاتی این افراد کماکان لازم است. همچنین اسناد و کتاب‌های چاپی و دست نویس جزو میراث فرهنگی و حافظه ملی همه کشورها محسوب می شوند که نیاز به حفظ و نگه داری دارند؛ بنابراین وجود مکانی مناسب و کارشناسانی برای انجام این وظیفه ضروری است که فراهم کردن آن ها نیز در حیطه رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی است.
مسئله مهم دیگر کیفیت و مرتبط بودن اطلاعات بازیابی شده توسط کاربران است. درست است که امروزه حجم وسیعی از اطلاعات به سرعت از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در دسترس قرار می گیرد اما از طرف دیگر تشخیص اطلاعات درست و مرتبط با نیاز اطلاعاتی سخت‌تر از گذشته شده است؛ زیرا امروز هر کسی با داشتن یک تلفن هوشمند و دسترسی به اینترنت یک ناشر بالقوه محسوب می گردد و می‌تواند بدون هر گونه ویراستاری هر مطلبی را در فضای اینترنت منتشر کند. از آنجایی که اطلاعات در عصر حاضر نقش مهمی در تصمیم گیری‌های فردی و اجتماعی دارد، لذا اگر افراد بدون آموزش و راهنمایی بخواهند از هر منبع اطلاعاتی و بدون توجه به کیفیت و صحت آن استفاده کنند چه بسا ضررهای جبران ناپذیری را متحمل شوند. در اینجاست که نقش کتابدار به عنوان با صلاحیت‌ترین فرد برای پالایش اطلاعات درست از نادرست مشخص می‌شود. کتابداران کارشناسانی هستند که نحوه جستجوی صحیح و موثر را می‌دانند، منابع اطلاعاتی معتبر را می شناسند و می‌توانند آن ها را از لحاظ کیفی ارزیابی کنند. در نتیجه لزوم وجود چنین کارشناسانی مخصوصا در مراکز آموزشی و پژوهشی برای راهنمایی دانش‌آموزان، پژوهشگران و عموم استفاده کنندگان از اطلاعات ضروری است.
دسترسی رایگان و آزاد به منابع اطلاعاتی عامل دیگری برای ضرورت وجود سازوکاری به نام کتابخانه یا مرکز اطلاعات است. حتی در محیط اینترنت مطالب تمام‌متن و با‌کیفیت در پایگاه‌های اطلاعاتی تجاری قرار دارند که افراد برای استفاده از آنها باید حق اشتراک پرداخت کنند. کتابخانه‌ها با اشتراک این پایگاه‌ها امکان دسترسی اعضای خود به این منابع را به صورت رایگان فراهم می‌آورند. همچنین کتابخانه‌ها می‌توانند محلی برای دسترسی و آشنایی افراد بی‌بضاعت با جدیدترین فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی باشد. هم اکنون در برخی از کتابخانه‌ها درکنار کتاب و سایر منابع، فناوری‌های واقعیت مجازی، کتابخوان‌های الکترونیکی و حتی سایر وسایل مورد نیاز جامعه کتابخانه به رایگان امانت داده می شود.
غفلت از محیط و فضای کتابخانه نیز موجب کم توجهی به نقش کتابخانه ها می‌شود. کتابخانه‌ها فضایی را ایجاد می‌کنند که از یک سو محلی برای گردهمایی اقشار مخنلف مردم در مناسبت‌های گوناگون از قبیل جشن های ملی و سخنرانی‌ها است که این به نوبه خود موجب تحکیم روابط اجتماعی می شود و از سوی دیگر مکانی مناسب برای برگزاری کلاس‌ها و کارگاه‌های آموزشی و آگاهی‌رسانی در مورد مسائل مختلف از جمله بهداشت عمومی، سواد اطلاعاتی و راه‌های مقابله با حوادث مختلف چون زلزله و غیره است.
نتیجه اینکه نیاز به وجود سازوکاری به نام کتابخانه و کارشناسان کتابداری در عصر اینترنت نیز حداقل همانند گذشته احساس می‌شود و به نظر می‌رسد اگر در سطوح بالای مدیریتی افرادی باشند که اهمیت رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی را درک کرده و اقدامات لازم را در راستای مطرح شدن آن به عمل آورند، رشته ما به جایگاه واقعی خود در جامعه دست پیدا خواهد کرد. برای تحقق این امر نگارنده موارد زیر را پیشنهاد می‌دهد:
- تلاش برای داشتن نمایندگانی در مجلس و سایر سطوح بالای تصمیم‌گیری و مدیریتی که فارغ التحصیل رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی بوده تا بتوانند دغدغه‌های این حوزه را به طور موثرتری مطرح کنند.
- احیای شغل کتابدار مدرسه و استفاده از فارغ‌التحصیلان کتابداری برای تدریس دروسی مثل سواد رسانه‌ای که هم اکنون جزو دروس دبیرستان است.
- روز آمد سازی مباحث و دروس رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی در دانشگاه‌ها
- بالا بردن مهارت‌های کتابداران شاغل مخصوصا در زمینه فناوری اطلاعات.
تا حالا از این زاویه به این حرفه کتابداری نگاه نکرده بودم. ممنون از نویسنده ژرف نگر
خداوکیلی این تعریف ضمنی که از کتابخانه و نقش اون ارایه شد!! توی کدوم کتابخانه های کشور اجرائی میشه!!!
دوران کتابخانه های با این شکل سنتی به سر آمده است!!!