داخلی
»مطالب کتابداری
»گاهی دور گاهی نزدیک
(لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک: ۲۴9): صالح زمانی، دکترای جامعه‌شناسی سیاسی از دانشگاه بروکسل و سردبیر نشریه آی‌بولتن: امسال نیز علی رغم مشکلات متعددی که داشتیم توانستیم از طرف کتابخانه ملی دراجلاس هشتاد و پنجم ایفلا شرکت کنیم. چند هفته پیش از برگزاری این نشست، سفیر یونان در تهران به کتابخانه ملی آمد و ضمن ملاقاتی که با خانم دکتر بروجردی داشت در جریان این اجلاس قرار گرفت. با توجه به مشکلات اخذ ویزای شنگن، قول همکاری داد و خوشبختانه همکاری خوبی را با کتابداران ایرانی به کار گرفت. کیفیت نشست امسال در مقایسه با سال گذشته کمی متفاوت بود. به نظر می رسد سازماندهی و هماهنگی های لازم برای کنفرانسی در این سطح کار آسانی نباشد که البته مالزیایی ها از عهده آن بهتر برآمدند. به هر حال این هم می تواند نشانه ای باشد از بحران اقتصادی در یونان که شاید نتوانسته اند بسیج منابع لازم را انجام دهند. همین طور وضعیت کنترل ثبت نام ها در این دوره از نشست کمی سخت گیرانه تر از سال گذشته است. این موضوع البته هر سال متفاوت است و هر میزبان اقتضائات خودش را دارد. از دیگر تفاوت ها مربوط به حجم نیروهای داوطلب بود که در اجلاس مالزی بسیار بیشتر از اجلاس یونان بود. به کار گیری این نیروها از ابتکارهای سال های اخیر ایفلاست. همین موضوع سبب شده بود تا اگر سوال یا ابهامی وجود داشته باشد به سختی بتوان از نیروهای راهنما بهره برد. از دیگر جذابیت های امسال نیز طراحی یک اپلیکشن اختصاصی برای کنفرانس بود که مخاطبان می توانستند از طریق آن مشارکت فعالی در نشست داشته باشند. حتی در برخی نشست ها امکان پرسش مکتوب از طریق این اپلیکشن وجود داشت که به صورت مستقیم به اعضای پنل ارسال می شد.
در ابتدای ورود به آتن و در محل اقامت خانم نفیسه احمد را دیدم. سال های گذشته ارتباط خوبی میان وی و ایرانیان کتابدار برقرار شده بود. سال گذشته نیز در مالزی زحمات بسیار زیادی کشید و هدف گذاری اش ورود به بورد مدیریتی ایفلاست. چند وقتی است که از ریاست کتابخانه ملی مالزی کنار رفته است ولی همچنان در حوزه های کتابداری فعال است. یکی از همراهانش رییس انجمن کتابداری مالزی بود که او را معرفی کرد. کمی مختصر گپ زدیم تا شرایط لازم برای گرفتن اتاق در محل اقامتمان فراهم شود. همین طور که دقت می کنم چهره های مرتبط با کنفرانس را بیشتر می بینم که آرام آرام به هتل می آیند. امسال نیز نه تنها از کتابخانه ملی بلکه از کتابخانه مجلس، نهاد کابخانه های عمومی، دانشگاه های شهید بهشتی و علامه طباطبایی نیز ایفلا شرکت کرده اند. اتفاق مبارک و خوشحال کننده ای به نظر می رسد. این حضور در مجامع بین المللی قطعا به نفع کشور خواهد بود.
از مشکلات دیگر نشست امسال این است که برخی جلسات کاری در یکی از کالج های آتن برگزار می شود که خارج از فضای اصلی ایفلاست. همین موضوع سبب شده است تا برنامه تردد به آنجا چندان هم راحت نباشد. به هر حال روز اول را در کالجی بیرون از مجموعه ایفلا پشت سر گذاشتیم. نشست های متعددی برای روز اول در نظر گفته شده بود که توانستم به کمیته کتابخانه های عمومی و کمیته کتابخانه های ملی بروم و در جلسات شرکت کنم. از سال گذشته که خانم ریچاردز آشنا شدم، برنامه های این کمیته را هم دنبال می کردم. در یادداشت های قبلی درباره شخصیت وی نوشته بود. سال گذشته هم به دعوت نهاد کتابخانه های عمومی به ایران آمد. اتفاق خوبی بود چرا که آرام آرام این پذیرش سخت برای دعوت از متخصصان غیر ایرانی و مطرح در جهان پیرامون ما دارد از بین می رود. به نظرم سفر خانم سالمرون به عنوان رییس ایفلا نقطه عطف مهمی در این داستان بود و روابط کتابخانه ای ما را با دنیا تقویت کرد. این اتفاق باید در کشور تداوم پیدا کند و انجمن های کتابداری و دانشگاهها هم فعال تر از قبل به این موضوع وارد شوند.
در نشست اول که مربوط به کتابخانه های عمومی بود عمدتا به مرور دستور جلسات گذشته پرداخته شد و همین طور چند گزارش در خصوص کتابخانه های عمومی. خانم پازوکی که عضو این کمیته هستند نیز گزارش خوبی از اقدامات ایران در برابر سیل اخیر ارائه کردند که تحسین اعضای جلسه را بر انگیخت. به همین یک گزارش می ارزد که متخصصان غیر ایرانی کتابداری درک کنند که علی رغم وقوع فجایع طبیعی در کشور از قبیل سیل و زلزله، ایرانیان چه اقدامات مفیدی را انجام داده اند. گزارش دیگر این نشست مربوط به یکی از نمایندگان پروژه نقشه کتابخانه های جهان (کریستین پابرزا) بود که در این خصوص و ارتباط آنها و فعالیت هایشان به اهداف توسعه پایدار (SDG) توضیحات مفصلی ارائه داد. این موضوع در دو سال گذشته به بحث های مهمی در ایفلا منجر شده است و کتابخانه های مختلف تلاش کرده اند نسبتشان را با این اهداف جهانی مشخص کنند. این گزارش از جهتی جالب بود چرا که توانسته بود به نمونه های عملی از به کارگیری اهداف توسعه پایدار اشاره کند. پیش از توضیح درباره نمونه های مورد بحثش، توجه او به ضرورت به کارگیری خرد جمعی بود. این موضوع بیشتر در رابطه روش شناسی اقدامات مربوطه در حوزه توسعه پایدار مطرح شد که مرادش روش جمعی برای حل مساله است. این روش تلاش برای تبدیل «ایده» به «داستان» بود. اینکه اگر ایده ای در راستای ماموریتهای اصلی یک کتابخانه و ربط منطقی آن به اهداف توسعه پایدار وجود دارد چگونه می تواند به داستان تبدیل شود. داستان در اینجا یعنی عملیات اجرایی. داستان(Story) تعبیر روش شناسانه از آن چیزی است که باید در عمل اتفاق بیفتند. نکته قابل توجه این بود که ایده باید به داستان تبدیل شود و نه لزوما به پول. دلیلش کاملا ساده است و اینکه ما در بستر یک شبکه فرهنگی به نام کتابخانه کار می کنیم و نه یک شرکت صنعتی. ما در کتابخانه ها نباید صرفا به دنبال پول و درآمدزایی باشیم و این دقیقا به معنای حرکت در مسیر توسعه پایدار است. اینها همگی توصیه های بین المللی است و چون معمولا از آنها فاصله می گیریم، آسیب هایش را هم متحمل می شویم. بعد از این مقدمه به دو نمونه در رومانی و شیلی اشاره کرد که راه اندازی نوعی کتابخانه برای کشاورزان و سربازان به پیشرفت سواد و صلح کمک کرده است.
به نظر می رسد یکی از خلاهای جدی عدم حضور کتابخانه های ایرانی در برنامه نقشه جهانی کتابخانه هاست. یکی از شاخه های این پروژه مربوط به روایت داستان های کتابخانه ای در بستر آرمان های توسعه پایدار است. 17 هدف اصلی شامل ریشه کنی فقر، امنیت غذایی و بهبود تغذیه، ضمانت زندگی سالم و مرفه، آموزش فراگیر، برابری جنسیتی، مدیریت پایدار آب، دسترسی به انرژی مقرون به صرفه، ترویج رشد اقتصادی،ایجاد زیرساخت برای نوآوری و صنعتی شدن، مهار و کاهش نابرابری، پایدار سازی سکونت گاههای انسانی، تنظیم و تضمین الکوی مصرف، مبارزه با تغییرات اقلیمی، حفاظت از پایداری اقیانوس ها و منابع دریایی،حفاظت و بازسازی پایدار از اکوسیستم های خشکی و مساله حفظ جنگل ها و مبارزه با بیابان زدایی، ترویج جوامع صلح آمیز و ساختارهای اجتماعی کارآمد و پاسخگو، تقویت مشارکت جهانی برای دستیابی به توسعه پایدار می باشد. این پروژه تلاش می کند تا نشان دهد که کتابخانه ها می توانند 17 داستان از 17 آرمان توسعه پایدار روایت کنند. بیشترین داستان هایی که تا به الان روایت شده است مربوط به آرمان چهارم توسعه پایدار ( آموزش فراگیر) است که با 14روایت از کشورهای قزاقستان، شیلی، تونس، کنیا (دو روایت)، چک (دو روایت)، رومانی، روسیه (دو روایت)، آلمان، هلند (دو روایت) و استرالیا در صدر قرار دارد. با توجه به نوپا بودن این پروژه هنوز برای بسیاری از آرمان های توسعه پایدار داستانی روایت نشده است. سوال اینجاست که آیا ما با حجم گسترده کتابخانه های عمومی، دانشگاهی و سایر انواع آن قدرت کافی برای مشارکت در این پروژه را نداریم؟ قطعا پاسخ به این سوال مثبت است چرا که ظرفیت های کتابداری در کشور ما بسیار بالاست. به نظرم انجمن کتابداری و اطلاع رسانی می تواند به این میدان وارد شود و حداقل چندین روایت کتابدارانه را برای این پروژه منعکس کند.
نکته خوب دیگری که در این نشست درباره آن بحث شد مربوط به مفهوم جدیدی است که ایفلا بر روی آن تاکید ویژه دارد. حمایتگری (Advocacy) مهم ترین روش پشتیبان برای پیاده سازی اهداف توسعه پایدار است. این مفهوم دارای دامنه معنایی وسیعی است که متاسفانه تا به امروز درباره اش کمتر شنیده ایم. اینکه کتابخانه های ما به شبکه های حمایتگری تبدیل شوند اتفاق مهم و بزرگی است و از این طریق می توانند موانع موجود برای بهره مندی های آزاد از کتابخانه ها را بردارند.
آنچه فازغ از محتوای این جلسات، ارزشمند است این است که یاد می گیریم که چگونه تم اصلی را به متن کار ضمیمه کنیم. وقتی تم توسعه پایدار به کلیدواژه اصلی بدل می شود باید دید که چگونه باید برنامه ریزی کرد تا از گوشه گوشه آن به توسعه پایدار رسید. این یک هنر ساده اما سخت و پیچیده ایست. اینجا در ایفلا همه به دنبال یک زیست کتابدارانه متصل به ارزش های جهانی همچون توسعه پایدار هستند. هم سال گذشته و هم تا به امروز آنچه در این جلسات کاری به ندرت دیده می شد، تله ای است که آن را پزوهش زدگی های دانشگاهی و یا شاید علم زدگی می نامم. درباره اش مفصل می توان نوشت که این سندرم تا به امروز چه بلایی بر سر پژوهش های ما خصوصا در حوزه علوم انسانی آورده است. برخلاف نگاه عمومی ایفلا و عمده کارگروههایش مبتنی بر حرفه تدوین شده اند و نه دانش. ایفلا با کنفرانس های دانشگاهی کاملا متفاوت است. ایفلا دانشگاه نیست بلکه کارگاه است. پنل ها هم متمرکز بر گزارش نویسی های محلی از وضعیت کتابخانه هاست و نه مقالات دانشگاهی. محلی برای حرفه مند شدن و نه دانش مند شدن. همین باعث شده است تا ایفلا بیشتر به کار جمعی و آموزش های اجتماعی و حرفه ای پیرامون کتابخانه ها بیاندیشد. اینها را از گزارش های کمیته ها که یک نمونه اش را اشاره کردم می توان به خوبی فهمید. نکته دیگری که در گزارش کمیته کتابخانه های عمومی جالب بود توجه و تاکید بر روی مفهوم اثرگذاری (Impact) است. به خوبی توضیح داد که اثرگذاری چگونه رخ می دهد و چگونه اندازه گیری می شود.
جلسه بعدی عصر را کمیته کتابخانه های ملی سپری کردم. گزارش کمیته در سال گذشته مرور شد و همین طور پاتریس اودری گزارشی از کتابخانه ملی قطر در زمینه به کارگیری یک استاندارد در حوزه ارزیابی کیفی ارائه داد. این کمیته که به ریاست رییس کتابخانه و اسناد ملی کانادا آقای دکتر گی برتیوم اداره می شود بسیار فعال است. در طول سال این جلسه را با ایمیل کنترل و مدیریت می کند. گزارش های را می گیرد و تدوین می کند و تنها در چند جلسه حضوری به عمده امور می پردازد. اینگونه اداره کردن یک کمیته خودش یک هنر است. البته ایشان فرد شناخته شده و مقبولی هستند و هم در این کمیته و هم در نشست روسای کتابخانه های ملی فعالانه مشارکت دارد. در پایان جلسه از او خواستم تا درباره آینده کتابخانه ها با من گفت و گویی داشته باشد که ضمن پذیرش بسیار خوشحال شد و قرار شد در نشست روسا آن را دنبال کنیم. بعد از جلسه، خیلی سریع آقای جرالد لایتنر (دبیرکل) و خانم سالمرون (رییس) را هم دیدم که البته فرصت گفت و گو نداشتم. فضای جلسات روز اول و نشست های کاری به شدت نامناست بود و تا حدودی سبب بالاگرفتن اعتراضات شده بود.
روز یکشنبه (روز دوم) با افتتاحیه رسمی آغاز شد. برنامه افتتاحیه را در قیاس با سال گذشته در مالزی، ضعیف ارزیابی می کنم. در ابتدا رییس کتابخانه ملی یونان، آقای فیلیپوس تسینگلو خوشامد کوتاهی گفت و ضمن اشاره به بحران اقتصادی در یونان از بورد ایفلا به خاطر پذیرش این میزبانی تشکر کرد. سال گذشته هم ایشان را در مالزی دیده بودم. بسیار گرم، خوش خو، ایران دوست و تعامل گراست. سخنرانی های بعدی مربوط به خانم سالمرون به عنوان رییس ایفلا و آقای لایتنر به عنوان دبیرکل بود. خانم سالمرون طبق روال دوره های پیشین به شعار و تم اصلی اش به عنوان « کتابخانه ها: موتور تغییر» اشاره کرد و گزارش کوتاهی از فعالیت های یک سال گذشته اش داد که چه سفرهایی رفته است و چه ملاقات هایی داشته است. مثل همیشه پرحرارت و با زبان پر لهجه جنوب اروپا از منزلت و حفاظت از حرفه کتابداری هم جملاتی ارائه داد. تازه ترین بحثی که نسبت به سال گذشته داشت مربوط به حمایت گری برای گفت و گو بود. تاکید داشت که کتابخانه ها باید از طریق حمایت گری به محرک گفت و گو تبدیل شوند.
پس از او آقای دبیرکل به خوشامدگویی پرداخت. مهم ترین خبری که به آن اشاره کرد این بود که امسال از سند اجرایی پنج ساله ایفلا رونمایی خواهد شد. این سند محصول دوران مدیریت او بر ایفلاست. برنامه ریزی دقیقی برای رسیدن به آن داشتند. ماهیت سند به صورت توصیه نامه است به این صورت که تلاش می کنند تا راهبرد کتابخانه ها در جهان را به این سمت هدایت کنند. سخنران دیگر اقتتاحیه یکی از متخصصان حوزه روابط بین الملل است. آقای دکتر لوکاس تسوکالیس که یونانی الاصل است و پروژه های متعددی را در پارلمان اروپا رهبری می کند و سال ها دارای مسئولیت های مهمی در شورای اروپا و پارلمان اروپا بوده است. اط طرفداران همبستگی فرهنگی در اروپا و دارنده نشان لژین دو نور از جمهوری فرانسه که بر اعتبارش بیش از بیش افزوده است. در سال های دانشجویی چندین بار او را دیده بودم و حتی فکرش را نمی کردم روزی در آتن و در اجلاسی مربوط به کتابداران دوباره ببینمش که به هر حال اتفاق مبارکی است. به نکته های خوبی اشاره کرد اما احساسم این بود که مخاطبان کمی مبهوت و گیج هستند. سخنانش را با تحلیل ژئوپلتیک فقر آغاز کردو نقشه اقتصاد جهانی را تحلیل کرد. رشد اقتصاد چین و هند را چشم گیر توصیف کرد و صریحا اذعان داشت که که جهان در حال تجربه چرخشی جدید از غرب به شرق است و اقتصاد ایالات متحده را رو به افول قلمداد کرد. از دیگر بخش های سخنانش توجه به مساله چالش های اقلیمی و همان اهداف توسعه پایدار بود که چرا آمریکا به آنها بی توجه است و کتابخانه ها چه نقشی می توانند در این زمینه ایفا کنند. چالش جهانی بعدی را مساله نابرابری، بی عدالتی و جهانی شدن بر شمرد که در آینده می تواند همبستگی های منطقه ای را به خطر نزدیک کند. بحث دیگری هم درباره انقلاب های مجازی و دسترسی به اطلاعات و چالش های جدید برای رژیم های توتالیتر داشت که مجددا به نقش کتابخانه ها در ترویج این موضوع اشاره کرد..
پس از افتتاحیه برنامه های کنفرانس مجددا از سر گرفته شد. از مهم ترین برنامه های روز دوم، نشست های کاری پنج بخش(Division) اصلی ایفلا به رهبری ویکی مک دانلد رییس بخش اول، آنه اوکرسون رییس بخش دوم، مایا زومر رییس بخش سوم، آنتونیا آراهوا رییس بخش چهارم و مارا سوآرس فرییرا رییس بخش پنجم بود. این بخش ها بار تخصصی ایفلا را به دوش می کشند. به لحاظ ساختاری در کنار بورد مدیریتی (Governing Board) قرار دارند و همه کمیته های تخصصی زیر نظر اینها فعالیت می کنند. به نوعی هیات علمی ایفلا محسوب می شوند و برنامه های کمیته های مربوطه را ساماندهی می کنند. از دیگر نشست های روز دوم، جلسه ای موسوم به ایفلا اولی هاست(Newcomers) که هر سال در روز دوم برگزار می شود. چندین جلسه پر محتوای دیگر هم به صورت همزمان برگزار می شود که بسیار مهم است. نشست وایپو که از مهم ترین توافق نامه های حقوق معنوی است، نشست بیانیه آزادی های بنیادین توسط کتابخانه ها، نشست ناتوانان و کم توانان و معاهده مراکش و همین طور سپوزیوم او سی ال سی از مهم ترین نمونه های آن است.
موضوع خیلی مهم و جالبی را مطرح کردید که کتابخانه ها باید به امور حرفه ای خود بپردازند نه به پول. ما بنگاه اقتصادی نیستیم و کتابخانه ایم.
لطف می فرمائید کمی بیشتر درباره ایده به داستان توضیح دهید من خیلی متوجه نشدم؟
ممنون