ایفلا ۲۰۱۹ چگونه گذشت/ بخش دوم

  (لیزنا، گاهی دور/ گاهی نزدیک: ۲50): صالح زمانی، دکترای جامعه‌شناسی سیاسی از دانشگاه بروکسل و سردبیر نشریه آی‌بولتن: روز دوشنبه به عنوان سومین روز از برنامه های ایفلا با چند نشست مهم همراه بود. در جلسه اول که مربوط به نشست رییس ایفلا بود شرکت کردم. سال گذشته هم این نشست را شرکت کردم و بسیار جالب بود چرا که روسای شش دوره قبلی ایفلا حضور داشتند. هر سال یکی از نشست های اصلی مربوط به شخص رییس است. او هر طور که بخواهد این نشست را برنامه ریزی می کند. او امسال تلاش کرد تا شعار سال های ریاستش (کتابخانه ها به عنوان موتور تغییر) را به شعار رییس جدید (همه با هم برای کار مشترک) پیوند بزند. برنامه پنل هم باز بود به صورتی هر کسی می توانست در آن مشارکت کند و نظراتش را راجع به این دو شعار مطرح کند. نشست دیگری که امروز برگزار شد و متاسفانه به دلیل تداخل زمان بندی جلسات نتوانستم به طور کامل درآن شرکت کنم مربوط به تکنولوژی های نو ظهور برای کتابخانه ها بود. بحث بسیار مهم و اساسی به نظر می رسد. درایران هم بحث های مهمی پیرامون این تحولات صورت گرفته است. پنل در دو بخش به پیش می رفت. بخش اول مربوط به شهرهای هوشمند و لایه های مجازی خدمات رسانی و بخش دوم مربوط به اثرگذاری بلاک چین بر کتابخانه ها بود. ربط بلاک چین به کتابخانه ها در حوزه داده ها و اطمینان بخشی برای تغییر ناپذیری حجم گسترده ای از داده هایی است که هر روز هم بر آن افزوده می شود.

نشست دیگری که برای امروز شرکت کردم مربوط به رونمایی از سند اجرایی پنج ساله ایفلا بود. اتفاقی که طبق برنامه و پس از پشت سر گذاشتن کارگاههای گلوبال ویژن و همین طور جمع آوری و تجمیع ایده های مخلف از سراسر جهان باید امروز رونمایی می شد. این برنامه استراتژیک تقریبا اولین و مهم ترین برنامه دبیرکلی بود که از سال 2016 کارش را آغاز کرد. آقای جرالد لایتنر سیزدهمین دبیرکل ایفلاست و قطعا در ردیف پرکارترین ها همچون خانم جنیفر نیکلسون(2008-2016) ویا حتی تا حدودی شبیه به دبیرکل نامدار و شناخته شده و متخصص اسبق، خانم مارگارت وینگاستروم (1971-1987) قرار دارد که به دلیل پرکار بودنش او را اولین دبیرکل تمام وقت ایفلا می نامند. کسی که اولین دبیرکل زن در ایفلا بود و انتقال مقر ایفلا از بریتانیا به هلند در سال 1971 در زمان او اتفاق افتاد. ای کاش فرصتی بشود تا بتوانم روزی درباره توانمندی های این زن بزرگ در توسعه و گسترش ایفلا یادداشتی بنویسم. بانویی ناشناخته که خدمات گسترده ای به حرفه کتابداری داشت. به هر حال چندان عجیب نیست که دبیرکل فعلی را با این حجم کار به وی شبیه سازی کنیم. این شباهت میان او و خانم مارگرت را در حاشیه نشست روسای کتابخانه های ملی به ایشان گفتم و بسیار متواضعانه می گفت که امیدوارم اینگونه باشد. واقعیت این است که آقای لایتنر تمام انرژی اش را معطوف به این پروژه کرده است و مدام تکرار می کند که ما بزرگترین گفت و گوی تاریخ کتابداری را اجرا کردیم. ادعای بیهوده ای هم نیست. اینکه برای اجرای یک پروژه تلاش بشود تا بیش از ده ها هزار نفر را همراه کنیم کار بزرگ و ارزشمندی است. این اولین بار است که ایفلا در تاریخ خود شاهد یک برنامه استراتژیک است. برنامه ای برای نزدیک سازی مدیریت کتابخانه ای و خدمات کتابدارانه که همزمان به چالش ها و فرصت ها نگاه ویژه دارد. در این پروژه 149کشور از طریق 4 دفتر منطقه ای و 65 کمیته و 1100 کارشناس مشارکت داشته اند. تلاش کرد تا گزارشی از مرحله ویژن به اکشن بدهد که چگونه در شرایط فعلی می توان از این برنامه بهره برد. در یک معادله ساده توضیح داد که ویژن بدون اکشن محصولی جز توهم(Hallucination) ندارد. به صراحت تاکید کرد که برخلاف تصورات معمول کتابخانه ها نه می میرند و نه از حالت فیزیکی خارج می شوند بلکه با این برنامه از هر زمان دیگری قوی تر خواهند شد. او از اینجا به بعد تاکید می کند که نیازمند و منتظر دریافت بازخوردها از اجرای برنامه باقی خواهد ماند. ای کاش کتابخانه های ما در کشور این برنامه را دنبال کنند و بازخورد بدهند.

امروز همچنین، روز بازگشایی و ارائه پوسترها نیز بود و نزدیک به 200 پوستر برای نمایش آماده شده بودند. بعد از صرف ناهار به همراه سایر همراهان و دوستان کتابدار همگی به بخش پوستر ها رفتیم. سال گذشته پوسترهای بیشتری ارائه شده بود. امسال نگاهم به پوستری از لیتوانی جلب شد و بعدا فهمیدم که به عنوان پوستر برتر انتخاب شده است. نکته جالب این بود که محتوای پوستر کاملا منطبق به بحث تغییرات اجتماعی بود. در واقع ربط غیر مستقیمش مربوط به کتابخانه ملی لیتوانی و ربط مستقیمش مربوط به مساله سازگاری و تغییرات اجتماعی بود. داستان از این قرار بود که امروز تصویر سنتی از کتابخانه ملی لیتوانی در میان کاربران آن چگونه دچار تحول و گذار به عصر دیجیتال شده است. نکته پوستر در نمایش راههای سازگاری میان دو نگاه سنتی و مدرن بود که از آن با عنوان نوآوری یاد کرده بود.

نشست دیگری که امروز برگزار شد مربوط به روابط بین الملل در حوزه کتابداری بود. عنوان نشست مربوط به مواجهه شرق با غرب بود که چگونه با یکدیگر ملاقات می کنند. این نشست هم از نمونه های جدید در اجلاس هشتاد و پنجم بود که آن را بر بستر «گفت و گو برای تغییر» بنا نهاده بودند. واقعیت این بود که از چنین نشستی بی خبر بودم و صبح به طور اتفاقی باخبر شدم. تم های اصلی این نشست این بود که چگونه می توانیم حرفه را با ظرفیت های روابط بین الملل ترویج دهیم و آن را اثر بخش سازیم. بخش دوم این نشست با تکیه بر موضوع دیپلماسی فرهنگی به صورت میزگرد طراحی شده بود و بحث های بسیار مفیدی در آن طرح شد. از افراد شرکت کننده در این نشست استوارت هملتون، معاون و مدیر سابق بخش بین الملل کتابخانه ملی قطر بود. نکته ای که در بررسی و مطالعه هر روز نشست ها می فهمم این است که سطح تنوع موضوعی در این نشست بسیار بالاست. نشست ها کاملا چند بعدی و چند رشته ای طراحی شده است. به نظرم از بسیاری موضوعات می توان به نفع برگزاری کنگره آتی انجمن کتابداری بهره مند شد.

امروز نیز در کنار شرکت در نشست های مختلف توانستم گفت و گوهایی را با برخی از افراد سرشناس در حرفه کتابداری به پیش ببرم. داستان از آن جایی شروع شد که پیش از سفر به یونان در جلسه مشترک با مسئولین برگزاری کنگره آتی انجمن کتابداری و اطلاع رسانی پیشنهاداتی را مطرح کردم از جمله این که می توان از فرصت ایفلا به نفع گفت و گو با برخی چهره ها درباره آینده کتابخانه استفاده شود و آن را طی برنامه ای به کنگره کتابداران منعکس کرد. موضوع آینده کتابخانه ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سال گذشته در نشست منطقه ای آسیا اقیانوسیه که در سنگاپور برگزار شد دقیقا به همین موضوع پرداختیم. در سایر بخش های ایفلا هم این موضوع در حال پیگیری است. به همین جهت با خانم لویدا گارسیا رییس انجمن کتابداری آمریکا(ALA) گفت و گویی انجام دادم و از او خواستم تا دیدگاهش را به صورت کوتاه بیان کند. افراد دیگری را هم شناسایی کردم که به نظر می رسد بتوان از آنها در این زمینه بهره مند شد.

روز سه شنبه در محل برگزاری نشست ها نبودم و به همراه دکتر خسروی به کتابخانه ملی یونان رفتیم تا در اجلاس روسای کتابخانه های ملی شرکت کنیم. نشست روسای کتابخانه ها هر سال در ایفلا برگزار می شود. امسال نزدیک به هفتاد هیات از کتابخانه های ملی در سطح جهان شرکت کرده بودند که چهل و یک نفر از آنها روسای کتابخانه های ملی و مابقی معاونین و یا مشاورین روسا بودند. موضوع اصلی نشست امسال مربوط به «نسل های آینده» است. اینکه کتابخانه ها برای نسل های آینده چه باید بکنند؟ دو کارگاه تعاملی هم در کنار این نشست برگزار خواهد شد. در بخش اول کل اعضا خود را معرفی کردند و رییس جلسه، خانم لیلی نایبلر، رییس کتابخانه ملی هلند، نیز گزارشی از اقدامات سال گذشته ارائه داد. بعد از او مجددا دبیرکل به ارائه برنامه استراتژیک پرداخت و ارائه روز قبل را بار دیگر تکرار کرد. با پایان این بخش، جلسه وارد فاز کارگاهی شد و گروههای چند نفره برای بحث های تعاملی پیرامون برنامه ریزی های کتابخانه های ملی برای نسل های آینده وارد گفت و گو شدند. این گروههای بحث در قدم اول با این سوال ها آغاز کردند که: چرا کتابخانه های ملی در موضوع نسل های آینده موضوعیت پیدا می کنند و آنها چه اقداماتی را برای نسل های آینده می توانند انجام دهند؟ کودکان آینده که تا به امروز هنوز متولد نشده اند چه سهمی در کتابخانه های ملی خواهند داشت؟ بحث های جالبی در این گروههای بحث شکل گرفت. من در گروهی بودم که رییس کتابخانه ملی ایرلند و ژاپن و همین طور مدیر اجرایی کتابخانه ملی بریتانیا حضور داشتند. نکته جالب این بود که همگی از شنیدن وجود جایی به نام کتابخانه ملی کودکان در ایران شگفت زده بودند اما انتظارشان فراتر از توضیحاتی بود که من ارائه دادم چراکه در این زمینه فاقد استراتژی هستیم. پس از مباحثه در این گروه، گزارشی از یک پیمایش در حوزه کتابخانه های ملی و وضعیت مجموعه ها، متادیتا، اقدامات در زمینه شبکه های اجتماعی و ... ارائه شد که متاسفانه ما در آن مشارکت نداشتیم و اساسا پیمایش به دست ما نرسیده بود. در میان ناهار و زمان های استراحت گفت و گوهای خوبی با برخی اعضا داشتم از جمله با گی برتیوم رییس کتابخانه ملی کانادا که به صورت تصویری آن را ضبط کردم. با خانم بکت به عنوان رییسISSN بین الملل نیز به همراه دکتر خسروی گفت و گو کردیم. موضوع اصلی بحث هماهمگی برای برگزاری اجلاس آنها در تهران بود. دو سال پیش در سفر مراکش پیشنهاد میزبانی ایران را طی یک نامه رسمی از طرف خانم دکتر بروجردی به وی ابلاغ کردم. گفت ما موافقیم اما سال گذشته مصر نیز درخواستی برای میزبانی ارائه داده است و باید تصمیم نهایی را در نشست امسال در هند بگیریم. تاکید داشت که باید لابی کرد و با مدیران دیگر گفت و گوها را ادامه دهیم. در دوران تجربه کاری در کتابخانه ملی تا به امروز دریافته ام که بدون ابزارهای مذاکره و گفت و گو نمی توان ارتباط مفید با مجامع خارجی پیدا کرد. امیدوارم تصمیم هرچه هست به نفع کشور باشد و فرد توانمندی برای مذاکره به اجلاس آینده هند اعزام شود تا میزبانی را که کمی با آن فاصله داریم، قطعی کند.