اندیشه و شعر سنایی در شخصی‌ترین نامه‌های مولانا نیز وجود دارد

به گزارش خبرنگار لیزنا، یازدهمین جلسه درس‌گفتارهای سنایی در مرکز فرهنگی شهر کتاب با سخنرانی محمدرضا موحدی، استاد ادبیات فارسی روز چهارشنبه 13 دی‌ماه برگزار شد. 

موحدی صحبت خود را با توضیحاتی درباره اصطلاح مکتوبات و مکاتیب آغاز کرد: ما می‌توانیم آنها را نامه‌ها نیز خطاب کنیم ولی در اولین چاپ نامه‌های سنایی مکاتیب و نامه‌های مولانا مکتوبات نام گرفته‌اند و در بین اهل فرهنگ اصطلاح شده‌اند. به همین دلیل ما هم از همین عناوین استفاده می‌کنیم. 

وی ابتدا به بحث و بررسی مکاتیب سنایی پرداخت: اولین بار این نامه‌ها توسط نظیر احمد هندی به چاپ رسیدند. نظیر احمد در دانشگاه تهران و نزد اساتیدی مانند فروزان‌فر و معین تحصیل کرده بود. تعداد کل نامه‌ها 17 عنوان است و اولین بار در کابل و هند به چاپ رسیدند. بعدها در مجلات ایرانی نامه‌هایی پراکنده پیدا شد اما به اطلاعات ما چیزی نیافزود. 

موحدی ادامه داد: در دهه 40 اولین بار این نامه‌ها به ایران آمدند. بیشتر این مکاتیب مربوط به نامه‌ نگاری‌های درباری می‌شد. این نامه‌ها نشان داد که سنایی تا اواخر عمرش با دولت‌مردان ارتباط داشت.

وی همچنین به یکی از نامه‌ها که از طرف سنایی به حکیم عمر خیام نوشته شده گفت. موحدی اهمیت این نامه را در شناسایی بهتر خیام عنوان کرد زیرا بعضی ابیات به او منسوب است که مانند دیگر اشعار او عالمانه نیستند و این سوال را ایجاد می‌کنند که خیام چگونه انسانی بود. در نامه‌های سنایی از خیام به عنوان یک فرد عالم و دانا نام برده شده است و این بعضی از فرضیه‌ها را رد می‌کند. 

مولانا هم زمینی بود

موحدی درباره موضوعات مکتوبات مولانا اظهار داشت: بر خلاف سنایی تعداد نامه‌های مولانا بسیار زیاد است و آنها شخصی‌تر هستند. تعداد نامه‌های مولانا 150 است که این فقط تعدادی است که ما به دست آورده‌ایم. نامه‌ها هم بسیار شخصی هستند. خیلی از آنها اجتماعی هستند. مولانا برای افرادی وساطت می‌کند یا خواهشی از امیری برای کمک به فردی دیگر. مورد قابل توجه در این نامه‌ها زمینی بودن مولانا است. ما دوست داریم از مولانا شخصیتی افسانه‌ای بسازیم ولی در این نامه‌ها می‌بینیم که او در بعضی موارد از خود دفاع می‌کند یا بسیاری از نامه‌ها نامه به پسرش و عروسش است که همیشه با هم اختلاف دارند و مولانا وساطت می‌کند؛ بیشتر هم طرف عروسش را می‌گیرد. 

وی افزود: می‌گویند مولانا هر روز نامه می‌نوشته. البته احتمالا این واقعیت ندارد ولی قطعا او نامه‌های بسیاری نوشته است و این نامه‌ها خطاب به شخص خاصی هستند ولی گونه‌ای نوشته شده‌اند که آیندگان بتوانند بخوانند. بسیاری از بحث‌های عرفانی خود را مولانا در این نامه‌ها مطرح می‌کند و از شعر فارسی بسیار استفاده می‌کند. از میان شاعران سنایی بیشتر از همه در نامه‌های مولانا حضور دارد. حتی در شخصی‌ترین نامه‌های مولانا به پسرش او از سنایی شعری می‌آورد یا از او سخن می‌گوید. 

موحدی درباره پیدایش نامه‌های مولانا گفت: محققان از دهه 30 خورشیدی ابتدا در ترکیه با مکتوبات سنایی آشنا شدند. چند تصحیح از آن به چاپ رسیده‌ است که آخرین آن در سال گذشته است. در ایران محققان به طور جدی با این نامه‌ها برخورد نکرده‌اند با اینکه این مکتوبات اطلاعات بسیار خوبی از زندگی مولانا را در اختیار می‌گذارد. 

اگر سنایی نبود، مولانا پرورش نمی‌یافت

وی سپس درباره سبک نوشتاری نامه‌های این دو ادیب صحبت کرد: در قرن ششم نوشتار فنی یا مصنوعی میان نویسندگان ایرانی رایج شد. تا پیش از آن همه نثرها ساده بود. نوشته‌های سنایی بسیار دشوار است و حتی اهل فن و اساتید دانشگاه نیز به سختی می‌‌توانند نوشته‌های این دوره را که تا چند قرن بعد یعنی تا زمان صفویه ادامه دارد، درک کنند. نوشته‌های سنایی برخلاق شعر او که بسیار ساده و روان است، بسیار خشک و رسمی است. برخلاف آن نامه‌های مولانا از نثر ساده‌تری برخوردار است. 

در پایان موحدی همانند درس‌گفتارهای پیشین به تاثیر سنایی بر مولانا تاکید کرد و گفت: اگر سنایی نبود، مولانا هم پرورش نمی‌یافت. در مکتوبات مولانا 32 بار از سنایی نام برده شده است. مولانا همان طور که به احادیث و آیات قرآن اشاره می‌کند و آنها را تفسیر می‌کند و به بحث می‌گذارد، اشعار سنایی را استفاده می‌کند.