كتاب «درآمدي بر مطالعات تلويزيون» بررسي شد

به گزارش ليزنا، نقد و بررسي كتاب «درآمدي بر مطالعات تلويزيون» با حضور دكتر مهدي منتظر قائم، مولف کتاب درآمدی بر مطالعات تلویزیونی و عضو هیأت علمی دانشگاهی تهران، دکتر عبدالله بیچرانلو، منتقد و عضو هیأت علمی دانشگاهی تهران و زهره جوادیه، دبیر علمی نشست و کارشناس پژوهشی دفتر مرالعات و برنامه ریزی رسانه ها با حمايت انتشارات سمت و دفتر مطالعات و برنامه ريزي رسانه ها روز شنبه 23 ارديبهشت 1402 در سراي علمي-فرهنگي دانشگاهي سي و چهارمين نمايشگاه بين المللي كتاب تهران برگزار شد.

در اين نشست زهره جوادیه در ابتدا به معرفی کتاب پرداخت و گفت: کتاب درآمدی بر مطالعات تلویزیونی به معرفی رشته دانشگاهی مطالعات تلویزیونی می پردازد و به سوالاتی همچون اینکه تلویزیون چیست؟، دارای چه ماهیتی است؟، دارای چند بعد بوده و قابلیت های چند بعدی دارد؟ پاسخ می دهد. در فصل های هفت گانه کتاب نظریه پردازی های بسیاری شرح داده شده که برای سوق دادن به سمت آموزش این مطلب بوده است.

دکتر مهدی منتظر قائم در ابتدا پیشینه ای از کتاب گفت و ادامه داد: ما در دانشگاه تهران از سال 1382 کتابشناسی کارشناسی را بازبینی کردیم و درس های موثر مطالعات اطلاعاتی و رسانه ای را اضافه کردیم. درس دیگری که اضافه شد، باعث شد تا ما از دید دیگری به این قضیه نگاه کنیم که آن درس هم مطالعات اطلاعاتی و رسانه ای بود. ما هم باید همراه بشویم با اطلاعات روز دنیا و پیشرفت کنیم در این زمینه. حوزه مطالعات تلویزیون یکی از شاخه های اطالاعاتی رسانه ای است که در کنار مطالعات قدیمی تر بخش، فیلم و ... معرفی شده است و بیشتر در اروپا رواج پیدا کرده است. کار اصلی مطالعات رسانه ای این است که مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی رادر یک رسانه ای متمرکز می کند که میخواهد آن را مطالعه کند. می توانیم بگوییم که مطالعات تلویزیونی یک شاخه مطالعاتی، فرارشته ای و چند رشته‌ای است. ما در حوزه مطالعاتی رسانه سه شاخه داریم یکی مطالعات سازمان، یکی مطالعات محتوا و دیگری مطالعات مخاطب است. آن چیزی که شاخه فرعی و فرارسانه را تولید می کند تکیه کردن بر هر سه بخش نیست بلکه باید هر کدام را با جزئیات کامل تحلیل و بررسی رده و وارد آن شویم و هر چه جدی تر و بهتر محتوای آن را یاد بگیریم.

منتظر قائم ادامه داد: کاربردی که مطالعات تلویزیونی می توانند داشته باشند در نقد و داوری و مدیریت و قطعا بهبود مجموعه اقدامات ما در حوزه تلویزیون کمک می کند به مخاطبین این حوزه تا ما بتوانیم سواد رسانه ای بهتری را به آنان آموزش دهیم. بنابراین ما برای اینکه بتوانیم نقش و کارکرد محوریت رسانه ها و تلویزیون از منظر فرهنگی به نحوی بهتر مدیریت کنیم و فرهنگمان را نهادینه کنیم و بتوانیم توفیق روزافزون داشته باشیم، بدون شک بی نیاز نخواهیم بود از ادبیات مطالعاتی تلویزیون. نباید نگاه ما نگاه مدیریتی باشد به این حوزه، ما صرفا با نگاه مدیریتی شاهد هیچ تغییر جدی در حوزه محتوا و اثراتی که بر رسانه مخاطب می گذارد، نخواهیم داشت. مهم ترین ابزار معرفتی در 40 سال گذشته در دنیا رسانه است . ما برای اینکه رسانه را با همه ی نقش های متداخل آن در همه عرصه های اجتماعی به کار بگیریم به دانش و رسانه ای احتیاج داریم تا مطالعات خاص تلویزیون را بهتر و بیشتر انجام دهیم. چشم انداز مطالعاتی مسیر آِینده مطالعاتی ایران بها دادن به مطالعات رسانه های خاص خواهد بود. در واقع دانش جدیدی که تلفیق می کند مباحث جدید را در قالب مطالعات مطبوعات، تداعی می شود. فیلم و سریال فقط مقوله ای نیست که دوستان فیلم ساز بتوانند در آن دخالت کنند. دانش آنها با دانش سیاسی، اقتصادی و سیاسی باید با هم جمع شوند و بعد وارد این حیطه شوند و تولید محتوا داشته باشند.

منتظر قائم در پایان گفت: این کتاب، کتاب عمومی نبوده و از ابتدا به عنوان یک کتاب درسی برای انتشارات سمت در نظر گرفته شده است. حجم و محتوای گردآوری شده در آن لاجرم آخرین اطلاعات در حوزه رسانه و مطالعات نیست اما تلفیقی از مباحث جدید و قدیم در آن درج شده که مختص دانشجویان مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد مطالعات رسانه بوده است.

دکتر عبدالله بیچرانلو ضمن عرض خداقوت به دکتر منتظر قائم گفت: آن چیزی که در کتاب می شود گفت این است که باید ببینیم این کتاب چه چیزی نیست و آن وقت انتظاراتمان متناسب شود با آن چیزی که هست. این کتاب طبیعتا مروری بر تاریخ تلویزیون ایران یا نقد عملکرد تلویزیون ایران نیست. این کار، کار بنیادی تری است چون باید دید چه رویکردهایی را می شود در بررسی و مطالعه، مطالعات تلویزیونی داشت. آن اتفاقی که باید در فضای علمی و پژوهشی می افتاد، نیافتاد و به صورت تخصصی و آن نگاه تخصصی که باید به این رسانه میشد نشد. این کتاب هم حاصل تجربه است، با نگاه به اینکه ما فاقد رویکرد تخصصی به تلویزیون در کشور هستیم می شود گفت کتاب در واقع پاسخ به این مسئله بوده اما رویکرد، رویکردی است که توجه داشته باشد به مخاطبین این رشته و نه تحلیل عملکرد تلویزیونی. زمینه فکری برای پرورش دانشجویان برای ورود به عرصه تلویزیون است. محتوای کتاب شامل مواردی چون اینکه تلویزیون چیست؟ ماهیت آن چیست؟ و اینکه تلویزیون چه می کند و کارکردهایش از لحاظ اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی است که همه ی اینها به نحوی در کتاب مرور شده است.

 بیچرانلو ادامه داد: رویکرد کتاب شامل این است که چندین بعد از تلویزیون را مطالعه کرده است. یکی بعد انسانی و تکنولوژی آن و بعد دیگر صنعت و تلویزیون است که مجموعه ای از کنشگران که در قالب سازمان های تولید محتوا برای مخاطبان است بررسی شده و تلویزیون به مثابه متن و محتوا مطالعه نشده است. نقطه تمایزی که این کتاب دارد روی بحث ژانر آن است که جزء علایق خاص مولف بوده و تمرکز خاصی دارد روی بحث ژانر تخصصی. بعد دیگر آن این است که مبحث تلویزیون به مثابه فرهنگ بررسی شده است. منظور از فرهنگی که در کتاب آمده شده همان مردمی است که فرهنگ را می ورزند. به نوعی جامعه گری و مالتیویستی که در قالب مطالعات تلویزیونی درآمده است را داریم.

بیچرانلو در پایان گفت: یک شناسنامه و هویت خاص این کتاب مطالعات تلویزیونی بودن آن است که تلفیق بعد های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی آن است. که یعنی اگر ما سراغ بحث تلویزیون می رویم با دید چند بعدی و یا تلفیق این چند بعد برویم. ویژگی خاص این کتاب این است که قلم خاصی است که به طور متواضعانه با قلم ایرانی یعنی رنگ منتاژ و قلم منتاژ ایرانی تلفیق شده است. کتاب به صورت درسنامه است در عین تواضع نویسنده ما واقع گرایانه با متن مواجه می شویم و عمدتا برای مخاطبین کارشناسی و کارشناسی ارشد و حتی دکتری رشته مطالعات رسانه اجتماعی نوشته شده است که قابل استفاده برای محققین این زمینه در پژوهش های مطالعات رسانه ای نیز است.

 گزارش: غزاله ورقائی