این اصطلاحات هستند که بار اطلاعاتی اصلی یک متن علمی را بر عهده می گیرند

به گزارش لیزنا، نشست بررسی ویژگی های گونه زبان علمی، فارسی با حضور رضا عطاریان، دندان پزشک و پژوهشگر، دکتر علی شیوا، عضو هیأت علمی پژوهشگرا و دکتر شیما شریفی با همت مرکز نشر دانشگاهی روز چهارشنبه 27 اردیبهشت 1402در سرای علمی-فرهنگی دانشگاهی سی و چهارمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

شیما شریفی در ابتدای نشست گفت: در این نشست به نقش اصطلاحات فارسی شده در یادگیری مفاهیم علمی، رویکرد واژه گزینی به واژه های عربی موجود در زبان و ساختار گروه واژه گزینی و گردش کار و نقش متخصصان می پردازیم.

دکتر رضا عطاریان درباره تاثیر برانگیختگی اصطلاحات علمی در افزایش یادگیری مفاهیم علمی گفت: این اصطلاحات هستند که بار اطلاعاتی اصلی یک متن علمی را بر عهده می گیرند. صحبت از اصطلاح کردیم. ما بین اصطلاح و واژه فرقی در واژه شناسی می گذاریم. ما در زبان علم به جای واژه اصطلاح به کار می بریم. یک جهان واقعی، ذهن و زبان داریم که جهان زبان یک نقطه اتصال بین جهان واقعی و جهان ذهن برقرار می کند.

عطاریان در باب تعریف انگیختگی گفت: رابطه بین مفهوم و اصطلاح شامل چند حالت است، رابطه ای قراردادی است. در زبان علم هر چه واژه ها انگیخته باشند آموزش علوم بهتر و دقیق تر شکل می گیرد. در تعریف شفافیت باید بگویم که به درک اجزای یک واژه ی غیر بسیط اعم از مشتق و مرکب و روابط آن اجزا به وسیله کاربر است. حتی مترادف های یک واژه رابطه معنایی بین اجزای واژه را نشان می دهد. اگر واژه ای انگیخته باشد سطح یادگیری بالا می رود. که در این رابطه دو شاخصه وجود دارد یکی نظریه واژگان ذهنی و شبکه پیوندگراست و دیگری یادگیری معنادار است. معنای واژگان ذهنی این است که همه ی ما یک واژگان ذهنی داریم چون تجربیاتی که در جهان خارجی داشتیم با واژگانی که با آن سر و کار داریم متفاوت هستند. در واقع واژگان ذهنی همگی یک شبکه پیوندگرا هستند که  شبکه پییوندگرا یک شبکه عصبی و مصنوعی است که همه اینها با یکدیگر مرتبط و در هم تنیده هستند.

عطاریان در پایان گفت: در واقع ما به واژگان علمی و گونه علمی زبان می پردازیم گونه ای است که در دل زبان طبیعی قرار دارد، اما ویژگی های خاص خود را دارد که مجبور می شودگاهی اوقات تخطی کند از قواعد زبان طبیعی. هرچه شما در ذخیره سازی اطلاعات و اون واژه ای که وارد می کنید به شبکه دقت داشته باشید، هم یادگیری بیشتر می شود و هم یادآوری (حافظه شما) بیشتر می شود. اگر ما بتوانیم بین واژگان علمی و زبان علم ارتباط پیدا کنیم‌،این ارتباط منجر به درک و شناخت ما از علم می شود.

دکتر علی شیوا گفت: زبان مبنا در فرهنگستان ما،‌ انگلیسی است. در مجامع بین المللی هم اندیشی ها و نشست ها،‌ زبان ما انگلیسی است. بیشتر منابعی که ما از آن استفاده می کنیم به زبان انگلیسی است. سهم اعظم واژگان بیگانه در واژگان فارسی هم متعلق به زبان انگلیسی است.

شیوا ادامه داد: یکی از ایراداتی که بیشتر فارسی زبانان از میان عامه مردم به فرهنگستان می گیرند این است که چرا فرهنگستان بی اعتناست و یا کم اعتنایی می کند به زبان عربی. تصورمان بر این است که زبان عربی، وام واژه به زبان فارسی را پیدا کرده است. عربی زبان قالب و پیچیده ای به شمار می آید. رابطه فارسی و عربی رابطه یک سویه از بالا به پایین و به سوی زبان عربی نبوده است. برای مثال اندازه در فارسی به سمت عربی رفته و به شکل هندسه با علامت فتحه برگشته و به فارسی برگشته که ما الان دانش هندسه با علامت کسره را داریم. ویژگی زبان عربی این است که با فرآیند تعریب و عربی سازی واژگان را از آن خود کرده است. قالب رباعی ساخته و ابتکار ایرانیان است. اما عرب زبانان این قالب را از فارسی وام گرفتند و دو بیت نام گذاری کردند. پس در نتیجه این نشان می دهدکه داد و ستد و رابطه دو سویه در روند تاریخی در بین دو زبان عربی و فارسی برقرار بوده است و شمشیر زبان فارسی وام پذیر واژه های دیگر بوده است.

شیوا ادامه داد: نکته دیگر این است که وام واژه های عربی در فارسی دچار دگرگونی شده است. مورد دیگر دگرگونی های دستوری است که به عربی می دهیم از موارد دیگری است که جلب توجه می کند.

دکتر شیوا در پایان گفت: بنابراین در زبان فارسی در وام واژه های عربی از لحاظ آوایی، دستوری و حتی خطی دگرگونی ایجاد کرده و آن ها را بخشی از خودش درآوره است. فرهنگستان کوششی داشته در آغاز تا واژه هایی که معادل سازی نشده، جایگاه متناسبی در زبان فارسی ایجاد کند. زبان عربی در رویارویی خودش با زبان فارسی هم وام دهنده و هم وام پذیر بوده است.

شیما شریفی گفت: مردم نمی دانند که چه کسانی واژه گزینی می کنند. تصورشان این است که فرهنگستان با درهای بسته با چندین ادیب نشسته و در حال واژه گزینی در ادبیات است. باید بگوییم که اینطور نبوده، ما باید ببینیم که آن حوزه و یا رشته اهمیت معادل سازی برای واژگانش چقدر است و تاثیر گزاری معادل سازی در واژه سازی چقدر است و حداقل هزار واژه بیگانه کاری در آن زبان وجود داشته باشد.اگر همه این شرایط را دارا باشد به این ترتیب یک کارگروه ترتیب داده می شود. کارگزینی ماهیت بینا رشته ای دارد. یک رابطه ی دو سرعلمی که متخصص اصطلاح شناسی می شود. اینکه ما در جامعه علمی افراد را انتخاب می کنیم مسئله بسیار مهمی است. ضمن اینکه از متخصصان اون حوزه در کارگروه ها بهره می بریم بلکه از جامعه علمی خارج از فرهنگمان و کارگروه هم نظرخواهی می کنیم.

شریفی در ادامه به وظایف متخصص در گروه پرداخت و گفت: اعتقاد کلی به واژه گزینی داشته باشد، با فرهنگ های فرهنگستان هم گام و هم سو باشد. باید با منابع جدید در رشته اش را به خوبی بشناسد. با تعریف مثال بتواند آن مفهوم علمی را منتقل و بیان کند.

شریفی در پایان گفت: ما پژوهشگران در پژوهشگاه هم باید اصول و قواعد را رعایت کنیم. ما در یک سال کاری باید مجموعه واژه های منتخب را به پژوهشگران معرفی کنیم. یعنی در ابتدا واژگان را در کاربرگه تعریف در مرحله دوم به پردازش آن بپردازیم و در آخر به تحویل کاربرگه بپردازیم.

گزارش: غزاله ورقائی