شب فرهنگنامه کودک و نوجوان، هفتصد و پنجاه و هفتمین شب بخارا 

 به گزارش لیزنا، به مناسبت زادروز توران میرهادی برنامه شب فرهنگنامه کودکان و نوجوانان از مجموعه شب­های بخارا  با رونمایی از جلد بیست و دوم و جلدهای روزآمد فرهنگنامه کودکان و نوجوانان روز یک شنبه، سوم تیر ۱۴۰۳ درخانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

برنامه شب فرهنگنامه کودکان و نوجوانان با پخش فیلمی کوتاه از توران میرهادی در یکی از جشن­های تولدش در شورا آغاز شد که از او می‌خواهند که آروزیش را بگوید و توران میرهادی می‌گوید: «تنها آرزویم این است که جنگ نشه.»

پس از آن علی دهباشی ضمن سلام و خیر مقدم به حاضران برنامه را آغاز کرد . کفت: شب 751 بخارا  شب فرهنگنامه کودکان و نوجوانان است و اختصاص دارد به رونمایی از جلد 22 فرهنگنامه و جلدهای روزآمد اول و دوم.

در اینجا خلاصه­ای از صحبت­های سخنرانان تقدیم می‌شود و منتظر می‌مانیم که بخارای 751 منتشر شود  تا متن کامل سخنرانی­ها را در آنجا بخوانیم.

نوش آفرین انصاری

پس از آن نوش‌آفرین انصاری از اقبال خوب به فرهنگنامه صحبت می‌کند، که با وجود بسته بودن درهای کتابخانه‌ها به روی فرهنگنامه،‌ فرهنگنامه از این درها فراتر رفت و امروز دوستان شاهد واقعه ای بزرگ هستند و ما جلد 22 و جلدهای روزآمد اول و دوم را توانستیم به دوستداران تقدیم کنیم. انصاری در اینجا به نقل جمله‌ای از توران میرهادی پرداخت که "در آرزویی بزرگ برای رسیدن به کوهی بلند، هیچ سازمانی جز شورا از عهده چنین کار عظیمی بر نخواهد آمد". و کفت: این کار بزرگ با پیوستن استادان برجسته و کارآزموده چون آقای ایرج جهانشاهی، که تجربه سالها قلم زدن برای کودکان و نوجوانان را داشت، با همراهی استادانی چون آقایان هوشنگ شریف زاده، محمود محمودی ، و اسماعیل سعادت این کار جان گرفت و با همراهی جمعی از بهترین استادان همچنان ادامه دارد.

در  پایان نوش آفرین انصاری از پروین فخارنیا و عزیزان و دوستانی که در نشر جلد 22 و جلدهای روزآمد تلاش کرده‌اند سپاسگزاری کرد و آرزو کرد که همه از مجموعه تازه هم، استفاده کنند و لذت ببرند.

استاد حسین معصومی  همدانی

 سخنران بعدی استاد فرزانه،‌ حسین معصومی همدانی بود که با سوالی که شاید از ذهن بسیاری گذشته است شروع کرد و این سوال را سوال مقدر خواند و گفت: در دنیای امروز که اینهمه دسترسی منابع الکترونیک هست، چه ضرورتی دارد که فرهنگنامه تدوین شود. الآن هر جوانی گوشی در گوش دارد و تاریخ هر واقعه ای را بخواهد بداند، در امثال ویکی‌پدیا پیدا می‌کند. و خود در پاسخ بیان کرد: فرهنگنامه به یک ضرورت اساسی پاسخ می‌دهد، که کتابهای الکترونیک و شبکه های مجازی از پاسخ به آن عاجز هستند. من از همین زاویه به این اثر می‌پردازم. تالیف فرهنگنامه، ‌مکتب آموزشی بوده برای بسیاری از جوانان که اکنون نویسندگان بسیار خوبی شده اند. بسیاری جوانان که در فرهنگنامه نوشتن را آغاز کرده بودند جذب مکتب آموزشی شورا شدند و نوشتن را یاد گرفتند. نظام آموزشی کشور که نوشتن را یاد نمی‌دهد، بچه‌ها از دبستان مشغول زدن تست چهار جوابی هستند، بدون آنکه بتوانند مکنونات خود را روشن و روان و درست بنویسند. 

گسترش وسایل ارتباط جمعی و شبکه‌های مجازی، فضایی ایجادمی‌کند که فضای صحبت است و گفتگو. نوشتن در فضایی مانند تلگرام دنباله گفتگو با کسی است که با او ارتباط دارید، و ادامه گفتارهای شما است.

در فارسی مانند هر زبان دیگری ما دو زبان داریم. زبان گفتار و زبان نوشتار که خیلی هم خوب است. توجه داشته باشیم که کودکی که آموزش ندیده باز تمایل دارد که گفتار بنویسد ولی این دو گانگی که بد هم نیست و باید باشد، زبان نوشتار را از بین می‌برد. زبان نوشتار فارسی از دست می‌رود. زبان نوشتار خیلی مهم است. دقت کنید هرگوشه ایران به یک زبانی حرف می‌زنند، با یک لهجه حرف می‌زنند که ممکن است حرف زدن دو روستای نزدیک به هم، هر یک برای دیگری قابل فهم نباشد، ولی زبان نوشتاری برای همه قابل فهم است و فرهنگنامه زبان نوشتاری را به همه جا می‌برد و آموزش می‌دهد. فرهنگنامه عده‌ای را به ما نشان می‌دهد که از زبان نوشتار محافظت می‌کنند. نوشتار در فضای مجازی بسیار پر غلط است، و فرهنگنامه می تواند به درست نوشتن کمک کند. 

 دکتر سید صادق سجادی

دکتر سجادی سخنان خود را با اشاره به صحبتی از استاد معصومی همدانی آغاز کرد و گفت: در جلسات فرهنگنامه، نشست­هایی با دوستان داشتیم درباره زبان فرهنگنامه و بی‌طرفی در مسایل تاریخی و اجتماعی رعایت شده که با دقت و آگاهی انجام گرفته تا برای مخاطب خود قابل فهم باشد، و آموزش نگارش و ادب و زبان باشد. اکنون جلد 22 رونمایی می‌شود و جلدهای اول تا سوم روزآمد و با اصلاحات همراه است  و همینطور جلد چهارم. در این جلدها، آمارها به روز شده اند و اصلاحاتی انجام شده،‌ نقشه­ ها به روز شده ولی ویرایش دوم نیست. برای ویرایش دوم باید طراحی کنیم و ویرایش کامل انجام شود.

دکتر سجادی در ادامه گفت: ما در دنیای دیجیتال زندگی می‌کنیم و با آن کار می‌کنیم. ولی مخاطبان فرهنگنامه در دنیای دیجیتال زاده شده اند، رشد کرده اند. من برای خودم نمی‌پسندم که برای نوشتن مقاله یا کتاب صرفا به این فهرست­ها مراجعه کنم. مراجعه به این فضای دیجیتال مرا به موضوع مسلط نمی کند. بزرگان ما هزاران کتاب می‌خواندند تا مقاله ای یا کتابی بنویسند. ضمن کار به موضوع­های جدیدی برمی‌خوردند،‌ که خوب فکر تازه‌ای به ذهنشان می‌آورد. و این خاصیت کتاب کاغذی است. لیکن ناچاریم به فضای الکترونیکی هم رجوع کنیم و می‌دانیم که اطلاعات شبکه های مجازی و گوگل با اطلاعاتی مانند آنچه در فرهنگنامه آمده تفاوت دارد. اطلاعات فرهنگنامه دقیق است.

نصرالله افاضل 

نصرالله افاضل ابتدا از  دکتر صادق سجادی سرویراستار و ­پروین فخارنیا هماهنگ­ کننده اجرایی و  پریوش فتوحی و مینا آفتاب روشاد همکاران جلد 22 تشکر کرد و سپس درمورد وضعیت انتشار جلدهای بعدی فرهنگنامه چنین توضیح داد و گفت: در مورد جلدهای روزآمد شده 4 تا  11 قرار نبود دست به ویرایش بزنیم، ولی با طولانی شدن چاپ لازم شد که آمار و برخی اطلاعات به روز شوند. جلدهای یک و دو امروز در دسترس است، ج.3 در انتظار خشک شدن چسب­های صحافی و جلد 4 و 5 در دست آماده سازی نهایی است. و همین­جا باید از دوست گرامی فرهنگنامه آقای محسن حسن‌بخشان یاد کنم که وجود پرثمرش در فرهنگنامه و به ویژه جلدهای روزآمد، را همه به یاد داریم. یادش گرامی.

جلدهای 23 و 24 شامل حرف میم تا سال آینده به دست خوانندگانش می‌رسد. و جلدهای 25 و 26 حرفهای ن، و، ه، ی باقی می‌ماند که تا سال 1406 ، با پشتوانه همکاران منتشر خواهند شد، یعنی 100 سالگی تولد میرهادی.

موضوعی دیگر را باید بگویم فرهنگنامه جز شورای علمی خود، شورای دیگری هم دارد به نام شورای مشورتی نوجوانان. در جلسات شورای نوجوانان که همه دانش‌آموزان دبیرستانی و راهنمایی آن زمان بودند، مقاله‌هایی را برایشان می‌خواندند و در واقع نظر مخاطبان نهایی را ارزیابی می‌کنند. و سنتی هست که وقتی بچه‌ها دبیرستان را تمام می‌کنند باید بروند. گاهی این بچه ها بعد از دانشجو شدن و حتی کمی بعد از آن به شورا برمی‌گردند و در نوشتن فرهنگنامه به ما کمک می‌کنند که ما اسم این کار را گذاشته‌ایم،‌ خداحافظ سلام. امشب در اینجا یکی از این بچه‌­های خداحافظ سلام حضور دارند، آقای امیرعلی اکبر پور. و من با اجازه خواهش می‌کنم که پشت تریبون بیایند و متنی را که آماده کرده اند، بخوانند.

امیرعلی اکبر پور

امیرعلی اکبر پور با یادی از مادر دلسوز ایران زمین،‌ توران میرهادی انتشار جلد 22 را تبریک گفت و در ادامه به کار درخشان  میرهادی به عنوان مادری دلسوز اشاره کرد که با حرکتی درخشان، مقام مادری و معلمی را به کمال رساندند.

اکبر پور در صحبت­هایش به این مطلب پرداخت که جامعه با فرهنگ، فرهنگ با اجتماع، اجتماع با پیام­ها و پیام­ها با کلمات هویت می‌یابند. وی با سپاس از همه همکاران فرهنگنامه در این راه پر زحمت،‌ شعری از فردوسی را برای حضار خواند و به صحبت خود پایان داد.

 فرزانه اخوت: از قلم تا قدم

در این بخش ابتدا فیلمی از کتابخانه‌های مناطق مرزی و  کم برخوردار با عنوان "از قلم تا قدم" که عنوان سخنرانی ایشان نیز بود پخش شد، که در همه تصاویر کودکان در کتابخانه های تاسیس شده توسط  اخوت همراه با جلدهای مختلف فرهنگنامه در دست دیده می‌شدند. نتیجه سال­های فراوان تلاش­های  اخوت در ترویج فرهنگنامه. پس از آن  اخوت به جایگاه آمد و سخنرانی خود را ارائه داد.

 اخوت در مورد سفرها، تاسیس کتابخانه‌ها و  ترویج فرهنگنامه در نقاط مرزی و کمتر برخوردار اشاره کرد که وقتی یک کشور کتاب مرجع تولید می‌کند، پیش فرض این است که کشوری هستیم که پرسشگر است و نویسندگان باید پاسخ­ها را در اختیار مخاطبان بگذارند. نویسندگان فرهنگنامه سعی می‌کنند با زبان فارسی روان محتوایی را در اختیار مخاطبان قرار دهند، ‌و باید زبان پیراسته و همه فهمی را در اختیار همه بگذارند.

 اینجا بحث دیگری مطرح می‌شود. مقاله ها را برای دیگری می‌نویسیم. این دیگری کیست؟ فرزندان سرزمین ایران. می‌خواستم فرزندان را بهتر بشناسم و تصمیم گرفتم، پس فرهنگنامه را برداشتم و زدم زیر بغل و راه افتادم تا فرهنگنامه را برسانم به خانۀ اصلیش، به کتابخانه. و ضرورت نقش آن را مشخص کنم و به بچه ها بگویم این کتاب با وجود  اینترنت چه نقش مهمی دارد. من نقاط مرزی را رفتم که برق نداشتند، اینطور نیست که همه ایران دیجیتالی است، دست کم جاهایی که من سفر می‌کنم، یا برق نیست، یا آنتن نیست، یا ‌خود گوشی نیست. باید به همکاران بگویم، ارزش ادامه کار روی کاغذ و چاپ باقی است و ضرورت دارد.

در ادامه  اخوت به کار داوطلبانه اشاره کرد و گفت:  کسی که در شورا داوطلب است، باید بداند که کارش داوطلبانه نیست. کارش رایگان نیست. رشد نویسنده و ویراستار فرهنگنامه مزد اوست. بنابراین همه ما که کار داوطلبانه کرده‌ایم مزدمان را گرفتیم. همینطور که من در این سفرها بیش از 100 کتابخانه تاسیس کردم. بیش از آنکه آموزنده باشم، آموختم و خودم را مدیون مردم ایران می‌دانم.

علیرضا میرفخرایی

علیرضا میرفخرایی از جلدهای روزآمد صحبت خود را شروع کرد و گفت: باز نگری­های جلدهای یک تا 4 و ج.5 که همان جلد 4 سابق است (نمایه چهار جلد اول و روزآمدسازی 4 جلد در جلد 5 سابق بود که دیگر حذف شده است). بایدبگویم که هر جلد این روزآمدها به اندازه یک جلد فرهنگنامه کاربرد.

اکنون از شورا و فرهنگنامه انتظار الکترونیکی شدن فرهنگنامه را دارند که الکترونیکی شدن کامل زیرساخت­های خودش را می‌خواهد و سرمایه سنگینی می‌طلبد. با اینهمه باید بگویم که از 4700 مدخل فرهنگنامه،‌ هم اکنون 1500 مدخل الکترونیکی در سایت فرهنگنامه قابل دسترسی و تا پایان سال 1403 این تعداد به 2250 مقاله می‌رسد.

رایگان شدن نسخه‌های الکترونیکی مقاله های فرهنگنامه

میرفخرایی در ادامه اشاره کرد: به ما می‌گفتند درآمد خوبی از این راه به فرهنگنامه برمی‌گردد و کمکی خواهد بود، ولی اینطور نبود. می‌دیدیم که 200 مدخل بازیابی شده اند ولی آنجا که باید 4000 تومان بپردازند که مقاله کامل را بگیرند، از صفحه خارج می­شدند و فقط 7 نفر مقاله دریافت کردند. بنابراین تصمیم گرفته شد از امروز دسترسی به مقاله ها در سایت رایگان باشد و بدون هیچ هزینه‌ای در اختیار همه قرار بگیرد.

یاوران فرهنگنامه

در ادامه میرفخرایی گفت: خانم انصاری مثل همیشه گفتند صحبت پول نکنم،‌ و من سعی خودم را می‌کنم. ببینید در همه دنیا چنین آثاری مثل فرهنگنامه یا توسط دولت­ها حمایت می‌شود و یا توسط ناشران بزرگ. در ایران فرهنگنامه فقط با کمک­های مردم شکل گرفت. توران  می‌گفتند دولت­ها کمک می‌کنند ولی توقع خواهند داشت در تنظیم مقاله‌ها انتظارات آنها را برآورده کنیم. و ما باید مستقل عمل ‌کنیم. در کمک­هایی که از مردم می‌گیریم خط قرمز داریم. داشتیم دروه‌ای را که پول نداشتیم و نیاز داشتیم ولی از شخص یا سازمانی که می‌خواست کمک کند، چون مغایر با اصول ما بود، کمکی قبول نکردیم.  با این­همه به کمک یاورانی که مستقل هستند،‌کارها پیش می‌رود،‌ مانند کمکی که امسال ­ها گیتی بَدَر  و لیلی کاشانیان  به ما کردند و دراینجا حضور دارند و از ایشان سپاسگزاری می‌کنیم.

رونمایی از جلد 22 و روزآمدها

پس از آن  کفاش‌زاده تریبون را به دست گرفت و مراسم رونمایی از جلدهای 22 و دو جلد روزآمد را با حضور گروهی از دست‌اندرکاران شورا و فرهنگنامه چون  فاطمه مرتضایی فرد،  اسفندیار معتمدی،‌  پروین فخارنیا و سایر بزرگواران اداره کرد. و پس از آن از همه همکاران فرهنگنامه با اهدای لوح ، تقدیر گردید.

تقدیر نامه ویژه چند نفر از اساتید و دانشمندان ، توسط  نوش‌آفری انصاری اهدا گردید که یکی از این بزرگواران استاد ژاله آموزگار بود و از ایشان خواسته شد، صحبتی برای جمع داشته باشد.

 دکتر ژاله آموزگار

 ژاله آموزگار به اختصار صحبت کرد و گفت: فرهنگنامه کودکان و نوجوانان بزرگترین خدمت به کودکان و نوجوانان این سرزمین است. در کشور ما دوگانگی عجیبی حکمفرما است، در یک سو، آدم چیزهایی می‌بیند که رنج می‌برد و در سوی دیگر برعکس. اینجا من خوشحالم. باید بگویم اثری مانند فرهنگنامه در هیچ جای دیگری در دنیا وجود ندارد. کاری که آدم­ها جمع شوند، با هم همکاری کنند و بدون کمک دولت­ها کاری به این بزرگی را سامان دهند. این کار  میرهادی ماندگار شد، چون بنیاد اینجا با محبت گذاشته شده و رمز حقیقی این ماندگاری عشق است. در این کار کسی مامور نیست، اغراق نمی‌گویم، تنها عشق است که این کار را آفریده و تنها جایی که عشق باشد،‌ آثار می‌مانند.

می‌گویند کشورهای در حال توسعه در برخی چیزها در پایین ­ترین سطح و در برخی بالاترین هستند. من الآن در اینجا می‌بینم که ما در اوج هستیم، من الآن آن اوج را می‌بینم. ما از این لحاظ، با بودن این جوان­ها  خیلی پیشرفته هستیم.

من در یک جلسه ای در شورا بودم و جوان­ها را دیدم در یک شورا (شورای مشورتی نوجوانان) که کار می‌کردند، بحث می‌کردند و نظر خودشان را می‌گفتند. این بچه‌ها شخصیت پیدا کرده بودند. به بچه ­ها شناسانده شده که کسی هستند و این بچه­ ها کار را پیش می‌برند. و با درود بر عشق صحبت­های خود را پایان داد.