در کتابخانه ملی چه می‌گذرد؟

دکتر فریبرز خسروی رئیس انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران در گفتگو با خبرنگار لیزنا به سوالاتی درباره تغییر ریاست کتابخانه ملی، آب گرفتگی ساختمان آرشیو، و همچنین سوالاتی درباره انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران پاسخ داد. در ادامه مشروح این گفتگو را می خوانید.

لیزنا:  به نظر شما  انجمن ها چه نقشی را می توانند در جامعه فعلی ایفا کنند ؟

برای حکمرانی خوب سه پایه اصلی مطرح کرده اند: نهادهای خصوصی ، نهادهای حکومتی و نهادهای مدنی . عملکرد این سه پایه هم باید ویژگی هایی مثل شفافیت ، قانون گرایی ، پاسخ گویی ، عدالت خواهی و کارایی داشته باشد. انجمن ها به عنوان نهادی مدنی یکی از پایه های اصلی یک حکمرانی خوب محسوب می شوند. هر مقدار کارکرد این نهاد مدنی به ویژه در نظارت و ارزشیابی نهاد حکومتی پررنگتر شود آثار مثبت تری ظهور می یابد. البته معتقدم  سمن ها علیرغم تلاش زیاد هنوز در ایران نقش تعیین کننده ای پیدا نکرده اند .

لیزنا:  عملکرد انجمن را طی سال های اخیر چگونه ارزیابی می کنید ؟

می دانید که فعالیت در انجمنهای علمی کاملا داوطلبانه است . فرد حسب رسالت و تعهد علمی و حرفه ای که در خود حس می کند در انجمن به فعالیت می پردازد. این فعالیت داوطلبانه بعضا عمر سمن ها را کوتاه می کند. انجمن علمی کتابداری ایران با همت و تلاش پیگیر همراهان چندین سال است که توانسته رتبه A  را در در ارزشیابی وزارت عتف کسب کند.

کسب ابن رتبه نشان از پویایی و ثمر بخشی فعالیتهای همه کسانی است که در ایران عزیز برای اهداف این انجمن گام بر می دارند. یکی از نشانه های این توفیق برگزاری گنگره سالانه است . کنگره ای که موضوعات آن در پنل های متعدد طی چندین ماه مطرح می شود و سرانجام در گنگره ای با حضور حدود 1000 نفر طی دو روز حاصل پنلها به بحث و نقد گذاشته می شوند. این تعداد نفرات با اراده خود و با پرداخت هزینه مشتاقانه شرکت می کنند.

لیزنا:  اشاره به نقش نظارتی انجمن ها داشتید . به عنوان رئیس انجمن کتابداری عملکرد مدیریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

علیرغم نقدهایی که به بعضی عملکردها داشته ام در مجموع کارکرد مدیریت فعلی را در مقایسه با دوره های قبل موفق تر و شفاف تر می بینم .

بکارگیری نیروی های جوان و پرانرژی باعث شده است که طرح ها و نوآوری هایی انجام شود که بسیار بنیادی و تاثیرگذارند همچنین طرح هایی که سالها به تعویق افتاده بود آغاز شود  . مثلا از سال 87 قرار بوده است برنامه مستقلی برای معاونت اسناد تدوین شود اما به اعتقاد من به علت دیربازده بودن و هزینه بری زیاد به آن اقبال نمی شد. خوب در این دوره با وجود تنگنای بودجه ای تدوین آن آغاز شده است. روزآمد رسانی رسا نیز که سال ها به تاخیر افتاده بود که شروع شده است. میزان خرید کتب خطی در دوره معاونت محترم قبلی کتابخانه بسیار افزایش یافت و کتب ارزشمندی خریداری شده است که اکنون نیز به علت کمبود بودجه در حد محدودتری جریان دارد. پایگاه فهرستگان کتب خطی که اکنون به 700 هزاررکورد  رسیده است در این دوره شکل گرفته است. این پایگاه مرجع ارزشمندی برای معرفی فرهنگ گرانسنگ این مرزو بوم خواهد بود. ارتباط تنگاتنگ با نهادهای فناورانه و همراهی با آنان هم افزایی مبارکی را برای مدیریت اسناد و کتابهای دیجیتال فراهم آورده است . تدوین طرح جامع اسناد الکترونیک در این دوره شکل گرفته است .

لیزنا:  منظورتان از نوآوری چیست؟

ببینید در دوره آقای صلاحی برنامه راهبردی ارزشمندی تدوین شده بود که تا مرحله اجرای پروژه های اجرایی پیش رفته بود . اجرای ان پروژه همکاران را با مفاهیم نویی آشنا کرد که در زمان خود قابل تقدیر بود. اکنون نیز کارکردهای مدیریتی در سازمان در دست اجراست که قبلا بی سابقه بوده است . اجرای مدیریت عملکرد ، کایزن ، طرح تشکیل انجمن حامیان که سازمان را قادر به استفاده روشمند از کمکهای مردمی می کند. تجهیز ساختمان متروکه به آفرین با بودجه خارج از سازمان برای استقرار استارتاپ‌های حوزه محتوا، برنامه پردازش خودکار، ایجاد پنجره واحد نشر با همراهی وزارت ارشاد و تشکیل کانون ارزیابی همگی کارهایی نو آورانه و جدید است. البته ممکن است در انجام این فعالیتها کاستی هایی هم وجود داشته باشد که طبیعی است.

لیزنا:  گفتید که به بعضی از عملکردها نقد داشته اید ؟ کدام عملکردها

بله مثلا به بعضی انتصابها و به بعضی کارکردها مثل تشکیل کتابخانه مطالعات زنان، و در مواردی هم به کندی کار نقد داشته‌ام. البته این نقدها را خیلی صریح و عریان در شوراهای درون سازمان مطرح کرده‌ام و نیازی به طرح آنها در رسانه ندیده‌ام!

لیزنا:  در بعضی شبکه های اجتماعی و خبرگزاری ها تحلیل هایی در مورد جابجایی ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی مطرح شده است . این خبرها چقدر واقعیت دارد ؟

حسب قانون اساسنامه مصوب مجلس ریاست سازمان را هیات امناء سازمان تعیین می‌کند .  ریاست  عالیه هیات امناء سازمان با رئیس جمهور است و وزیر عتف ، وزیر آموزش و پرورش ، وزیر ارشاد و دو نفر از خبرگان حوزه کتاب و کتابداری عضو آن هستند.  بعید می‌دانم هیات امنائی در این سطح اگر بخواهد تغییری ایجاد کند ابتدا امر را به رسانه ها بکشاند و تمهید مقدمات کند! نوع تحلیل‌های ضد و نقیض ارائه شده بیشتر آمال و آرزوی تهیه کنندگانش را نشان می‌دهد.

لیزنا:  یکی از مسائلی که مطرح کرده‌اند بحث بیماری و عدم وقت گذاری ریاست سازمان است ، واقعا میزان وقت گذاری ایشان چقدر است ؟

بیش از دو دهه است که در سطوح مدیریتی این سازمان حضور دارم . ایشان یکی از پرحضورترین مسئولانی است که سازمان تا بحال به خود دیده است . معمولا از صبح زود تا پاسی از شب در سازمان حضور دارند که بعضا به این میزان حضور به ایشان معترض شده‌ایم !

لیزنا:  در مورد بیماری ایشان چه؟

ایشان در ماه‌های آغازین شروع کاردر سازمان جمعا دو یا سه روز در بیمارستان بستری بودند و چند روزی هم برای چکاپ مرخصی رفتند . این ناجوانمردی و بداخلاقی است که آن چند  روز را تسری به کل حضور دهیم .

لیزنا:  در این نوشته ها اغلب به آبگرفتگی اسناد اشاره شده ، موضوع چیست ؟

نفوذ آب مربوط به ساختمان اسناد بوده است شرح ماجرا را از معاونت محترم اسناد جویا شوید . ولی چون در یکی از همین سایتها ها نام کتابخانه ملی برده شده بود لازم است نکته ای را با استناد به آن نوشته یاداور شوم . درسایت مذکور نوشته شده است [i]: "حسب اطلاع واصله، بر اثر بارندگی‌های اخیر، آب به طبقه منهای ۴ کتابخانه ملی رسوخ کرده و به کتابهای خطی تاریخی که در این طبقه نگهداری می‌شد آسیب رسانده به نحوی که جوهر این کتاب‌ها پخش شده و قابل خواندن نیست."
طنزی از شهید مطهری یادم آمد : بنده خدایی نقل کرده بود که  امام زاده يعقوب را در بالاي مناره گرگ دريد. ديگری پاسخ داد: امام زاده نبود، پيغمبر زاده بود؛ يعقوب نبود، يوسف بود؛ بالاي مناره نبود، ته چاه بود؛ تازه اصل مطلب دروغ است و گرگ يوسف را ندريد.

به آن نویسنده محترم باید گفت منهای 4 نبود و منهای 5 بود ، ساختمان کتابخانه ملی نبود و ساختمان آرشیو بود ، کتاب خطی تاریخی نبود و سند بود و اصل ماجرا هم ظاهرا اوراق امحایی بود نه سند ! نهادهای نظارتی به دقت مساله را بررسی  و گزارش خود را تهیه کرده‌اند . متاسفانه اغلب نوشته های این سایتها با اغراض سیاسی و یا به قصد تخریب نگارش یافته اند.

لیزنا:  شما چند سال معاون اسناد هم بوده این ساختمان چرا دچار آبگرفتگی می شود ؟

معمولا مکان ساخت بناهای ارشیوی ویژگی های خاصی باید داشته باشد . متاسفانه ساختمان آرشیو در محلی ساخته شده است که زمانی که ما کودک بودیم به چالهرز معروف بود . آنهم در مجاورت رودخانه 5 طبقه رفته اند پایین ! از همان ابتدای ساخت دو موتور بیست و چهارساعته آب زاید را از رایزرهای اطراف ساختمان تخلیه می کنند!

لیزنا:  نوشته اند که شما مالک چند مدرسه بزرگ هستید ؟

این مساله هم مثل بسیاری از مسائل دیگر که نوشته اند دقیق نیست ! قبل از آمدن به کتابخانه ملی بیست سال سابقه فعالیت در آموزش و پرورش داشته‌ام. مفتخرم که در همان زمان سهم کوچکی در پایه گذاری یکی از مجموعه‌‌های آموزشی مطرح در کشوررا داشته‌ام. مجموعه ای که بدون هیچ رانت و کمک دولتی شکل گرفته و با همت فرهیختگانی به کار خودش ادامه می‌دهد. اما با فرض اینکه مالک هم باشم . اگر از طریق صحیح حاصل شده باشد چه ایرادی دارد. نمی‌دانم چرا تفاخر به فقر در جامعه ما ارزش شده است!

لیزنا:  نوشته اند که تیراژ بعضی کتابها را عامدانه 6000 جلد تعیین کرده اید . اصولا نحوه انتشار کتاب در آن سازمان چگونه است ؟

نشر کتاب در حوزه معاونت پژوهش است چند و چون نشر را از ایشان جویا شوید . ولی اصولا در امر نشر کتاب هیچ مسئولی در سازمان به تنهایی تصمیم گیر نیست .  هر کتابی که قرار است در سازمان منتشر شود ابتدا باید در شورای انتشارات نشرش به تصویب برسد . در آن شورا در صورت لزوم بعضی کتابها به داوری هم ارسال می شوند. تیراژ کتاب و نحوه چاپ نیز در آن شورا تعیین می شود. سپس کتاب برای گرفتن مجوز به وزارت فرهنگ و ارشاد  اسلامی ارسال می شود. بعداز اخذ مجوز کتاب به چاپ می رسد. وزارت ارشاد برای بعضی کتابهای سازمان مجوز صادر نکرده است . تا جایی که من اطلاع دارم تا کنون هیچ کتابی بدون مجوز وزارت ارشاد در سازمان چاپ ومنتشر نشده است.

لیزنا:  از نارواهایی که در بعضی سایتها نسبت می دهند ناراحت و دلگیر نمی شوید ؟

اقرار به اشتباه یک فضیلت است . تویجری جمله درس آموزی دارد می گوید " اقرار به اشتباه فضیلتی که ما بدان دست نیافته ایم"  آنان که در میدان عمل هستند مبرا از خطا و اشتباه هم نیستند . چقدر خوب است که با شیوه ای شفاف همانگونه که در حکمرانی خوب مطرح است صاحب نظران و دست اندرکاران کارکردها را به نقد بنشینند تا مدیریتها کم خطاتر به کارشان ادامه دهند. اما اینکه عده ای با اهداف سیاسی و یا اغراض شخصی بعضی خبرهای راست و دروغ را بهم بیامیزند و مطلبی را رسانه ای کنند تا به اهدافشان برسند بنیاد درستی نیست و آسیب رسان است .

ببینید اگر شما به گونه ای رفتار کنید که اصلا ناراضی وجود نداشته باشد یک جای کارتان می لنگد. خوب وقتی با اغراض سیاسی ویا اهداف منفعت جویانۀ شخصی، مطلبی در سایتی درج می شود همان ناراضیان نیز سعی می کنند راست و دروغ را به هم بیامیزند و اظهار وجود کنند. مطلب هم بی نام یا با نام مستعار منتشر می شود و فرد سنگی را پرتاب می کند و مسئول عواقب آن هم نیست. بعد هم همانها مشغول نظر دادن می‌شوند. در یکی از کامنت ها که در مورد مدیریت یکی از استانها بود بیش از 2500 نفر رای مثبت داده بودند! مجموع کارکنان سازمان در کل کشور حدود 1150نفر است ! وجود تفکر نقاد و طرح دلسوزانه معایب و مشکلات البته با این شیوه فاصله زیادی دارد.

واقعیت این است که اگر مدیریتی بی حرکت بایستد و منفعل باشد صدا از جایی در نمی‌آید و اشتباهی هم مرتکب نمی‌شود! ولی اگر تغییری ایجاد شود و نوآوری شکل بگیرد برای اقلیتی عرش به لرزه می‌افتد و مقاومت شروع می‌شود . طبیعت کار در این کشور به همین روال است .شما نوع برخورد با بعضی بزرگان سیاسی را در گذشته و حال دیده‌اید! نشر بعضی از اکاذیب و نارواها ممکن است موجب دلگیری زودگذری شود اما تا روزی که مشغول بکار هستیم مصمم تر از دیروز باید بکار ادامه دهیم .

وفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیم

که در طریقت ما کافریست رنجیدن

از اینکه وقتتان را در اختیار ما گذاشته اید تشکر می نمایم و از جانب لیزنا برای جنابعالی آرزوی موفقیت داریم. با امید به روزهای بهتر و باز هم بهتر برای کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.

[i] http://ghadiri.ir/post/6754