بهترین ایده کتابخانه سبز: کتابخانه سبز گامی به‌سوی اندیشه سبز

(لیزنا: باشگاه اطلاعات سبز): زمستان سال گذشته، مسابقه‌ای تحت عنوان بهترین ایده کتابخانه سبز، توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی استان همدان در بین کتابداران این استان برگزار شد. با استقبال و مشارکت کتابداران استان همدان، 22 ایده از کتابداران کتابخانه‌های شهرهای مختلف استان، برای این مسابقه ارسال شد که درنهایت پس از داوری انجام‌گرفته سه ایده برتر این مسابقه انتخاب شدند.

 لیزنا در مجموعه یادداشت‌هایی در ستون اطلاعات سبز، به معرفی سه ایده برتر این مسابقه خواهد پرداخت. پیش‌ازاین، سومین و دومین ایده برتر این مسابقه،  افتتاح باشگاه حامیان محیط‌زیست و همیاران انرژی پاک و اپلیکیشن چک لیست کتابخانه سبز در همین معرفی شده است. در این یادداشت نیز به معرفی اولین و برترین ایده برتر این مسابقه با عنوان کتابخانه سبز گامی به‌سوی اندیشه سبز خواهیم پرداخت.

معمولاً زمانی که سخن از کتابخانه سبز است، کتابخانه‌های عمومی به ذهن متبادر می‌شوند. خبرهای گوناگون در مورد تغییرات آب و هوایی کره زمین و گرم شدن آن و نیز قیمت رو به رشد انرژی در سال‌های اخیر، اصل صرفه‌جویی را به‌عنوان یکی از اصول اساسی در جامعه مطرح ساخته است. معماری پایدار نتیجه آگاهی بشر نسبت به مسائل زیست‌محیطی است. منظور از ساختمان پایدار، ساخت ساختمانی است که کمترین اثر را بر روی محیط ساخته‌شده و محیط طبیعی دارد. لذا مقصود از معماری پایدار، بهره‌وری منابع، جلوگیری از آلوده‌سازی محیط و تطابق با طبیعت است.

رویکرد کتابخانه سبز بر مصرف بهینه انرژی، کاهش اثرات زیست‌محیطی، حذف سموم و مواد شیمیایی و بازیافت تأکید دارد. در زیر پیشنهاد‌ها و ایده‌هایی طبق محورهای ارائه‌شده جهت ساخت یک کتابخانه سبز آورده شده است.

محور 1: ارائه الگوهای بهینه مصرف در کتابخانه‌های عمومی

ﻗﺪم اوﻟﯿﻪ جمع‌آوری اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم در ﺧﺼﻮص ﻣﺼﺮف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب، ﺑﺮق، اﻧﺮژی، ﺳﻮﺧﺖ و ... در کتابخانه اﺳﺖ.

**اﺟﺮای اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ درزمینه بهینه‌سازی ﻣﺼﺮف آب و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم درزمینه ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف

1-جایگزین کردن شیرهای هوشمند بجای شیرهای معمولی 2-   ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎی دوره‌ای از ﺗﺠﻬﯿﺰات آبی به‌منظور ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی کردن از هدر رفت آب 3 - کاهش آبیاری گیاهان محوطه با کاشت گیاهان مخصوص مناطق خشک که سازگار با هر محیطی باشند و نیاز به آب کم داشته باشند 4- با توجه به اینکه کنترل بارش و نزولات جوی معمولاً امکان‌پذیر نیست می‌توان یک مخزن جمع‌آوری آب باران از صفحات موجود در زیرزمین  ساخت و از این آب جمع‌آوری‌شده، برای مصارف غیر شرب مثل سرویس‌های بهداشتی و آبیاری و برج‌های خنک‌کننده استفاده کرد و همچنین می‌شود سرریز آب این مخزن را مستقیماً به مسیر تعبیه‌شده برای عبور سیلاب در نزدیکی ساختمان کتابخانه هدایت کرد که همین امر باعث کاهش اثرات منفی هدر رفتگی آب‌های سطحی می‌شود. 5- استفاده از سیستم های آبیاری هوشمند

**اﺟﺮای اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ درزمینه بهینه‌سازی ﻣﺼﺮف برق و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم درزمینه ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف

1-اﻧﺠﺎم ﻣﻤﯿﺰی هرچند سال یک‌بار در ساختمان کتابخانه 2- تعبیه کلید جداگانه برای هر قسمت از کتابخانه جهت خاموش و روشن کردن لامپ 3- جایگزین کردن لامپ‌های کم‌مصرف بجای لامپ‌های پرمصرف 4- استفاده از تجهیزات مناسب برقی ( مثلاً جایگزین کردن وسایلی مناسب به‌جای کتری‌های برقی پرمصرف) 5- ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﻮدن دستگاه‌های ﮔﺮﻣﺎﯾشی و ﺳﺮﻣﺎﯾشی در ﺧﺎرج ا ز وﻗﺖ اداری 6-  نصب تجهیزات برای استفاده از انرژی خورشیدی و بهره‌گیری از داربست‌های بزرگ خورشیدی که قسمتی از برق مورداستفاده ساختمان را تولید کنند.

به علت اهمیت نقش نور روز در سلامتی و آسایش انسان  و همچنین بیشترین زمان استفاده از ساختمان در طول روز ،جهت استفاده بهینه از نور روز، می‌توان  اقدامات زیر را انجام داد.

--جهت و سمت بعضی از قسمت‌های کتابخانه مخصوصاً (سالن‌های مطالعه و نیز محل‌های کار آماده‌سازی کتاب) را به سمت نورهای طبیعی قرارداد.

--استفاده از صفحات منعکس‌کننده نور زیر پنجره که باعث افزایش نفوذ نور به داخل می‌شود.

--علاوه بر این استفاده از رنگ مناسب برای دیوارها و همچنین برای قفسه‌ها و تجهیزات کتابخانه نیز در جذب نور طبیعی بسیار مؤثر است.

--استفاده از نمای شیشه‌ای و چراغ‌های تعبیه‌شده در سقف که استفاده از نور طبیعی را به حداکثر می‌رساند.

--بهره‌گیری از پنجره‌های بزرگ و نمای شیشه‌ای و نیز رنگ روشن سقف به جهت استفاده از نور طبیعی روز برای روشن کردن فضای کتابخانه

**اﺟﺮای اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ درزمینه بهینه‌سازی ﻣﺼﺮف انرژی و اﻗﺪاﻣﺎت ﻻزم درزمینه ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺼﺮف

1-استفاده از سیستم روشنایی با سنسورهای حرکت و تنظیم این سیستم با حضور افراد در محل‌های خاصی از کتابخانه ( منظور مکان‌هایی که رفت‌وآمد کمتر هست و نیاز نیست که دائم از سیستم روشنایی استفاده شود.) 2- نصب ﻓﻨﺮ ﺑﺮ روی  درﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎی آزاد ﺑﺎز می‌شود. 3- استفاده از عایق‌های حرارتی در کتابخانه 4- استفاده از پساب‌ها برای تولید انرژی 5- استفاده از پنجره‌های بزرگ برای جذب نور طبیعی خوشید 6- استفاده از یخچال‌های ﺑﺎ برچسب اﻧﺮژی A 7-  انجام ﺑﺎزدﯾﺪﻫﺎی دوره‌ای از تأسیسات و لوله‌ها و ﺳﯿﺴﺘﻢ عایق‌کاری آن‌ها ﺟﻬﺖ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از هدر رفت 8- اﺳﺘﻔﺎده از درزﮔﯿﺮﻫﺎی در و ﭘﻨﺠﺮه 9- بهره‌گیری از درﻫﺎی ورودی اتوماتیک 10- استفاده از آب‌نما در کتابخانه جهت خنک کردن محیط کتابخانه در فصول گرم سال.

محور2 :شیوه‌های نو در صرفه‌جویی منابع آب ، برق و گاز

ازآنجایی‌که شیوه‌های صرفه‌جویی و روش‌های بهینه مصرف تا حدی باهم همپوشانی دارند و در قسمت بالا به این موارد اشاره‌شده است در این قسمت به ذکر چند مورد کوتاه بسنده می‌شود.

1- پرداختن به افزایش بازده انرژی‌ها باکارهایی نظیر خاموش کردن یا در حالت خواب گذاشتن کامپیوترها، پرینترها و دستگاه‌های کپی در پایان هرروز کاری 2- به‌روزرسانی سیستم تمیز کردن هر طبقه با کمترین مقدار مصرف آب و انرژی 3- جایگزین کردن رایانه‌های جدید و با بازدهی انرژی بیشتر به‌جای رایانه‌های پرمصرف و قدیمی

محور3 : طراحی و زیباسازی داخل یا خارج کتابخانه با پوشش‌های گیاهی و زیست‌محیطی

وقتی سخن از کتابخانه سبز می‌شود ناخودآگاه ذهن‌ها به‌سوی کتابخانه‌ای با پوشش گیاهی سبز می‌رود. لذا در این قسمت پیشنهاد‌هایی ارائه می‌شود:

1-استفاده از گل‌های طبیعی در محیط کتابخانه و نیز محوطه‌سازی بومی با استفاده از گیاهان مناسب با اقلیم هر منطقه 2- ایجاد فضای سبز در فضاهای باز 3-  ایجاد بام سبز متناسب با اقلیم در کتابخانه‌ها 4-  ایجاد دیوارهای سبز در کتابخانه با استفاده از گیاهان مقاوم در برابر آفات گیاهی( حتی اگر ناچار به استفاده از گیاهان غیر مقاوم و خزان ریز شویم، می‌توان از گیاهانی رونده ازجمله درخت‌های مو در فضای خارجی کتابخانه استفاده کرد که حتی باوجوداینکه در بعضی از فصول سال برگ ندارند اما زیبایی‌شان پابرجاست).

یکی از فعالیت‌های کتابخانه‌ها در روز درختکاری می‌تواند برگزاری روز درختکاری در کتابخانه باشد. به این معنا که اگر در حیاط یا مقابل کتابخانه باغچه‌ای وجود دارد، یا در محلی در نزدیکی کتابخانه، کتابداران به همراه اعضای آن کتابخانه مخصوصاً کودکان و نوجوانان نهال‌هایی را بکارند و همچنین کتابداران می‌توانند به کمک کودکان قلمه‌های گل را در گلدان بکارند و کودکان آن‌ها را به خانه برده و از آن‌ها نگهداری کنند،آن‌ها را پرورش داده و سرانجام در روز درختکاری سال آینده به کتابخانه برگردانند.( این کار باعث می‌شود که اعضای کتابخانه، بخصوص کودکان و نوجوانان خود را در زیباسازی فضای کتابخانه سهیم بدانند).

محور4: مدیریت بازیافت زباله‌های مصرفی و غیرقابل استفاده

قبل از اینکه اقداماتی درزمینهٔ مدیریت بازیافت صورت گیرد، لازم هست ابتدا اطلاعاتی راجع به ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﻧﺤﻮه ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﻮاد زائد  ﺟﺎﻣﺪ کسب گردد تا طبق این اطلاعات بتوان اصلاحاتی را انجام داد و یا پیشنهاد‌هایی را ارائه کرد.

**اجرای اقدامات مناسب در جهت مدیریت بازیافت زباله‌های مصرفی و غیر مصرفی

1-استفاده از مواد و مصالح قابل بازیافت در کتابخانه 2- استفاده از مصالح متناسب با اقلیم 3- استفاده از مصالح بومی منطقه در کتابخانه 4- بهره‌گیری از دستگاهی برای شستن و تمیز کردن پارچه‌ها و دستمال‌های کهنه به‌جای دور انداختن آن‌ها 5- استفاده مجدد از مصالح موجود در ساختمان فعلی کتابخانه‌ها شامل:  سینک، آینه، لوازم جانبی توالت، عایق سفت‌وسخت،آجر کف‌پوش،کابینت،اتاقک نگهبانی،تابلوهای برق،  تجهیزات امنیتی، کف‌پوش و موکت‌ها، نرده ،  در،  لولای در، کپسول آتش‌نشانی، آب‌سردکن، لوازم‌خانگی  و نیز تجهیزات آشپزخانه 6- استفاده از قفسه‌های چوبی فرسوده و تبدیل آن به خورده چوب برای مصارف مختلف 7- بازیافت دیوار کاذب به‌عنوان کود خاک 8- استفاده از پنل های گچی به‌جای عایق پشم‌شیشه 9- استفاده از پنل های پیش‌ساخته به‌عنوان پرکننده 10- استفاده از ظروف چینی و بطری‌های شیشه‌ای در برنامه‌ها و جلساتی که برای کارکنان کتابخانه‌ها برگزار می‌شود (بجای پلاستیک و ظروف یک‌بارمصرف)

درزمینه بازیافت کاغذ و نیز مدیریت استفاده از کاغذ می‌توان اقدامات زیر را انجام داد که البته لازم هست قبل از این اقدامات، ابتدا در خصوص ﻣﯿﺰان ﻣﺼﺮف ﮐﺎﻏﺬ اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم را از ﻃﺮﯾﻖ واحد اﻧﺒﺎر ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آورد.

--استفاده از سطل‌های تفکیک زباله (می‌توان در تهیه این سطل‌ها خلاقیت‌هایی را بکار برد که هم مراجعه‌کنندگان و هم کارمندان کتابخانه تشویق به تفکیک زباله شوند.(مثلاً می‌توان تا جای ممکن جنس سطل‌ها را از جنس زباله‌های قابل بازیافت تهیه کرد)

--ملزم ﻧﻤﻮدن ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺑﻪ تفکیک زباله

--ملزم ﻧﻤﻮدن ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ آبدارخانه‌ها ﺟﻬﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ زباله‌ها

--استفاده از سیستم Paper less در کتابخانه‌ها

--حداکثر استفاده از دو روی کاغذ برای انجام کارها

--استفاده از فلاپی و سی دی به‌جای کاغذ

--ﻧﺼﺐ و اﺳﺘﻔﺎده از واﯾﺖ ﺑﺮد در اتاق ﺟﻠﺴﺎت

--تهیه نسخه دورو از پایان‌نامه‌ها

--انتشار غیر کاغذی آثار پرطرفدار

محور5 : آگاهی‌رسانی درباره مسئولیت اجتماعی کتابخانه‌ها و ارائه دوره‌های آموزشی مرتبط با محیط‌زیست ، انرژی‌های تجدید پذیر ، بازیافت زباله و ...

معیارهای بیشتری برای کتابخانه‌ها وجود دارند تا به ایده‌ها و ایدئال‌ها از محیط‌زیست پایدار برسند. کتابخانه‌ها در کنار آنکه ساختمانی سبز و سازگار با محیط‌زیست دارند، همچنین می‌توانند به‌عنوان آموزش‌دهنده و راهنما در بین دفاتر مدیریتی سازگار با محیط‌زیست، خدمات کاربری سازگار با محیط‌زیست، فعالیت‌های مثال‌زدنی سازگار با محیط‌زیست و ارائه‌ی اطلاعات و دوره‌های آموزشی و سبک زندگی سازگار با محیط‌زیست عمل کنند.

همان‌طور که قبلاً نیز اشاره شد یکی از کارکردهای کتابخانه سبز کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی است. در زیر به مواردی اشاره می‌شود:

1-ایجاد مجموعه‌های سبز از طریق ایجاد تالارهای باز گفتگو برای گروه‌های علاقه‌مند به کتاب‌های حوزه سبز 2- تسهیل استفاده از ویدئوهای زیست‌محیطی و نمایش یا اجرای برنامه‌های سخنرانی ( می‌توان ویدئوهایی از کتابخانه‌های سبز که در کشور و یا حتی خارج از کشور موفق بوده‌اند تهیه کرد و در معرض نمایش قرارداد طوری که باعث ایجاد انگیزه در کارکنان و اعضای کتابخانه‌ها شود) 3- ایجاد فرصت‌هایی برای کودکان و نوجوانان به‌منظور علاقه‌مندسازی آن‌ها به مسائل زیست‌محیطی نظیر برگزاری مسابقات طراحی پوستر و مشاعره 4- پیوند وب‌سایت کتابخانه به سایت‌های محیط زیستی و نیز وب‌سایت کتابخانه‌های سبز ایران و نیز خارج از ایران 5- برقراری ارتباطات با گروه‌های محلی علاقه‌مند به مسائل زیست‌محیطی و اطلاع از نیازهای اطلاعاتی آن‌ها 6-گردآوری منابع محیط‌زیست و همچنین اسناد توسعه پایدار به‌منظور جلب‌توجه استفاده‌کنندگان کتابخانه به مفاهیم توسعه پایدار 7- استقرار ایستگاه سبز در کتابخانه( در این ایستگاه می‌توان خلاقیت‌هایی بکار برد، مثلاً: برپایی نمایشگاه‌های کتاب در حوزه محیط‌زیست ، ارائه شعارهای مربوط به توسعه پایدار، تهیه بروشور و نصب پوسترهای مربوط به محیط‌زیست و نیز تعبیه یک صندوق پیشنهاد برای کاربران کتابخانه درزمینهٔ ارائه ایده‌های سبز برای داشتن یک کتابخانه سبز  ) 8- نصب پوستر و نمایش فیلم و نیز برگزاری کارگاه توسط رئیس سازمان منابع طبیعی شهرستان و  شناسایی افراد علاقه‌مند به پاک‌سازی طبیعت شهرستان و همچنین برای تمامی اعضا شرکت‌کننده در کارگاه‌ها کارت همیار طبیعت تعبیه شود. 9- استفاده از تابلوهای اعلانات زیست محیط 10- اجرا و آموزش قوانین و مقررات اداری و دستورات دینی در حوزه محیط‌زیست 11- تشکیل نشست‌های کتاب‌خوان در کتابخانه و نیز در مدارس با موضوع محیط‌زیست 12- برنامه‌ریزی گردش‌های زیست‌محیطی 13-  اطلاع‌رسانی و  اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﯽ ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ که ارائه این آموزش‌ها می‌تواند از طریق ﺗﻬﯿﻪ و ارائه ﺑﺮوﺷﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺧﺼﻮص کتابخانه سبز و  ارائه کتاب‌های آﻣﻮزﺷﯽ به کارکنان صورت گیرد. 14- ارائه انجام طرح‌های پژوهشی درزمینه کتابخانه سبز در کتابخانه‌های عمومی.

---------------------------------------

*کتابدار کتابخانه بامداد شهرستان تویسرکان همدان