آزمون استخدامی علت یا معلول: در ادامه پاسخ دکتر فتاحی

 لیزنا، سید ابراهیم عمرانی: از سوی تحریریه از من خواسته شده بود که در لیزنا به مساله آزمونهای استخدامی ورود کنیم و من با توجه به اینکه موضوع مشکلات فارغ التحصیلان و معضل بیکاری بارها بحث شده قصد نداشتم که حرفهای تکراری بزنم. حرفهایی که هم بخشی از متقاضیان کار را دلسرد می کند و می رنجاند و هم عزیزانم در دانشگاهها را که به واقع در حد امکاناتشان زحمت می کشند تا فارغ التحصیلان با کیفیتی به بازار کار بفرستند.

وقتی صحبت از افراد و سازمانهایی شد که بتوانیم از آنها برای پاسخ به این مساله مصاحبه بگیریم، به سازمان مدیریت و برنامه ریزی رسیدیم که مجوزهای استخدامی سازمانهای دولتی را صادر می کنند و آزمونها با اجازه ایشان منتشر می شوند و قرار بود با وجود اینکه می دانیم که جواب سربالا خواهند داد باز مصاحبه کنیم فقط برای آنکه فارغ التحصیلان بدانند کوتاهی نخواهیم کرد و هر کاری از دستمان برآید انجام خواهیم داد که البته هنوز میسر نشده است. در این تعقیب گفت و شنودها در گروه بحث به یادداشت دکتر فتاحی رسیدم که می خواهم عین یادداشت ایشان را در اینجا بیاورم.

اول به دلیل اینکه همه کتابداران ایران عضو گروه بحث نیستند و شاید عده ای باشند که از لیزنا خبرهای خود را می گیرند و دوم هم فکر کردم که نکاتی بر یادداشتهای ایشان اضافه کنم.

ابتدا یادداشت دکتر فتاحی را با هم بخوانیم که از سر صمیمیتی واقعی و دلسوزی همیشگی نوشته‌ا‌ند و من هم به عنوان یک کتابدار در همه این سالها شهادت می دهم که آنچه ایشان نوشته واقعیت دارد و واقعا یکایک این کارها را با استفاده از اعتبار شخصی خود و یا به عنوان عضوی از مجامعی که نام می‌برد انجام داده است و با اینهمه اکنون ما در این نقطه ای هستیم که می بینید.

پاسخ دکتر فتاحی در گروه بحث

 درود بر همه

با سپاس از لطف شما. اما من به هیچوجه پدر کتابداری ایران نبوده و نیستم. من یک کتابدار متوسط و یک معلم پیشکسوت هستم. 

حق با شماست که چرا ماها سکوت کرده ایم. این وضعیت در مورد خیلی از ماها معلمان صدق می کند. اما باید به واقعیتهای اقتصادی، مدیریتی و سیاسی کشور در ارتباط با امر توسعه و از جمله ایجاد شغل توجه کرد. خیلی از امور از دست مدیران ارشد خارج است چه رسد به ما معلمان ساده. متاسفانه در هشت سال ریاست جمهوری گذشته، شرایط به گونه ای پیش رفت که این همه زیان و آسیب متوجه کشور بویژه قشر جوانان تحصیلکرده جویای کار شد. اقتصاد بیمار و ....همه نابسامانی هایی که شما در رسانه ها می خوانید و در جامعه می بینید.

هر جوانی "حق" دارد از تحصیلات مناسب، از کار مورد علاقه، و از رفاه نسبی برخوردار باشد تا بتواند "خوب" زندگی کند. 

اما اکنون شما جوانها دچار بدشانسی تاریخی شده اید. من سرمقاله ای را سالهای پیش در خبرنامه انجمن نوشتم با عنوان: "نسل خوش شانس، نسل بد شانس". لطفا بیابید و بخوانید.

در عین حال، من نهایت تلاش خود را در مجامع و سازمانهای مختلف برای ایجاد شغل برای دانش آموختگان حرفه خود کرده ام:

1. به عنوان مشاور علمی آستان قدس (از سال 1377 تاکنون) توانسته ام به مدیران آنجا بقبولانم که تعداد بسیار زیادی از دانش آموختگان ارشد و کارشناسی را استخدام کنند،

2. به عنوان عضو هیئت نظارت و ارزیابی آموزش عالی استان خراسان، از همه دانشگاهها و موسسات آموزشی غیرانتفاعی جدا خواسته ام که کتابخانه استاندارد ایجاد کنند و حتما کتابدار استخدام کنند،

3. به عنوان یک کتابدار پیشکسوت از مدیران نهاد کتابخانه های عمومی خواسته ام که کمبودهای کتابداران خود را با افزایش ظرفیت پذیرش استخدامی جبران کنند. از آنها خواستم که به جای استخدام دانش آموختگان سایر رشته ها، از دانش آموختگان رشته خودمان استفاده کنند،

4. به عنوان یکی از اعضای کمیته راهبری علم سنجی دانشگاه فردوسی مشهد، از مدیران ارشد این دانشگاه خواسته ام که حتما و فقط از دانش آموختگان رشته ما برای ایجاد اداره علم سنجی و توسعه آن استفاده کنند،

5. به عنوان یکی از سردبیران باسابقه عضو شورای سردبیران مجلات دانشگاه فردوسی مشهد از مدیران این دانشگاه خواسته ام که تا حد امکان از دانش آموختگان رشته ما به عنوان مدیران اجرایی مجلات دانشگاه استفاده کنند. دلایل تخصصی و توجیهی این امر را نیز به شکل مکتوب به آنها یادآور شده ام،

6. به عنوان رئیس پیشین انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران و اکنون شاخه خراسان، تعدادی همایشهای تخصصی در زمینه اشتغال، کارآفرینی و موفقیت حرفه ای برگزار کرده ام تا علاقمندان راهها و رویکردهای لازم را برای اشتغال و کارآفرینی دریابند. به عنوان مدیر مسئول نشریه الکترونیکی شناسه، ار سردبیر و اعضای ارجمند هیئت تحریریه آن خواستم که یک شماره این نشریه را به موضوع اشتغال و مسائل مرتبط با آن اختصاص دهند،

7. به عنوان عضو باسابقه کمیته برنامه ریزی علم اطلاعات و دانش شناسی وزارت علوم، تلاش کرده ام تا درسهایی را در برنامه های درسی مقاطع سه گانه قرار دهم که دانش و توانمندیهای لازم را برای اشتغال و کارآفرینی در دانشجویان بوجود آورد،

8. به عنوان طرف مشورت برخی شرکتهای نرم افزاری، از مدیران آنها خواسته ام که از دانش آموختگان آگاه ما برای طراحی نرم افزارهای توانمندتر و کارآمدتر استفاده کنند،

9. همواره دغدغه های خودم (درواقع دغدغه دانشجویان و دانش آموختگان) را در هر فرصتی با مدیران مطرح کرده ام.

10. چندین سرمقاله من در مجلات حرفه و خبرنامه انجمن در ارتباط با اشتغال دانش آموختگان است، برای نمونه، عنوان یکی از آنها اینست: "به عنوان یک عضو هیئت علمی، شرمنده ام..."

11. به عنوان یک پیشکسوت، از برخی دانشگاهها خواسته ام که ظرفیت پذیرش خود را اینگونه سرسام آور بالا نبرند و در شهرهای مختلف گروه آموزشی ایجاد نکنند زیرا تعادل عرضه و تقاضا از بین می رود اما آنها توجه نکردند...

12. به عنوان یک عضو هیئت علمی، طرح درس "سواد اطلاعاتی برای همه رشته ها" را به دانشگاه فردوسی داده ام تا کتابداران راشد بتوانند به عنوان مدرس این درسها را بدهند، مانند درس "تنظیم خانواده"، درس "معارف اسلامی،، درس "زبان" و .... که اجباری است.

13. به عنوان یک پیشکسوت و یک انجمنی، ارتباطهای زیادی با وزارت آموزش و پرورش برقرار کرده و آنها را تشویق کرده ام که کتابخانه های آموزشگاهی را توسعه دهند. اما آنها ملاحظات خود را دارند. اکنون هم با همفکری و همکاری یک دبیر آموزش و پرورش در قم (آقای علی کریمی) در حال تدوین طرحی برای راه اندازی کتابخانه های آموزشگاهی در هر ناحیه از شهرها هستیم و قرار است ملاقاتهایی با برخی مسئولان داشته باشیم اما این وزارتخانه بازهم ارزش کتابخانه ها را درک نمی کند.

14. به عنوان عضو انجمن کتابخانه های عمومی شهرستان مشهد همواره با شهرداری مشهد در جدال هستم و در جلسات چالش دارم که چرا این همه برای فضای سبز و چراغانی و نورپردازی شهر و پارکها هزینه می کنند اما نه برای کتابخانه ها که می توانندجلوی انحرافهای اجتماعی را بگیرند، اما آنها نیز درک نمی کنند...

اما بازهم تکرار می کنم باید بپذیریم که شرایط موجود کشور شرایط عادی نیست. جز چند مورد از رشته ها، بیکاری در همه رشته ها وجود دارد و تازه ما جزو آنهایی نیستیم که مشکل اساسی دارد.

به هر شکل، بازهم شرمنده ام که کار بیشتری در شرایط کنونی از دست من بر نمی آید. خواهش من آنست که همه واکنش نشان دهند و راهها و رویکردهای ایجاد اشتغال را پیشنهاد کنند.

نیک فرجام باشید

فتاحی

رحمتالله فتاحی که رحمت خدا بر او خانواده گرامیش به ویژه همسر فرهیخته و دلسوخته اش باد، به عنوان معلمی تاثیرگذار، با تلاش فراوان و مسئولیت پذیری فوق العاده از معدود افراد حوزه ما بوده که در بیرون ازحوزه هم ایشان را شناخته و درمجامع مختلفی عضویت داشته اند و در بالا نمونه هایی از فعالیت ها، جایگاه و تلاش ایشان برای ارتقاء حرفه را می بینیم. از جایگاه انجمن می توانم شهادت دهم که دکتر خسروی و دکتر رضایی شریف آبادی نیز همه جا از مقبولیت فردی خودشان در بیرون از حوزه کتابداری و علوم اطلاعات برای جایگاه بخشیدن به حرفه استفاده کرده اند که همه آنهایی که در اطراف انجمن در این 15 سال بوده اند، ‌می‌توانند شهادت دهند که این سه بزرگ دغدغه هایشان برای فارغ التحصیلان تمامی نداشته و ندارد. حال با وجود جایگاه معین نهادها و انجمنهایی که این عزیزان عضو و یا مدیر آن بوده اند و همه تلاش آنها آیا موقع آن نشده که یک بار دیگر مساله را عمیق تر بررسی کنیم؟ پیشنهاد من ادامه نشستهای "برای فارغ‌التحصیلان چه پاسخی داریم ؟" است

در ابتدا و در تایید صحبت دکتر فتاحی و در تاکید بر فاجعه ای ملی که نتیجه سالها مدیریت بد و 8 سال مدیریت خیلی خیلی بد در  کلان کشور بوده، شمارا ارجاع می دهم به مقاله "فارغ التحصیلان کدام رشته از همه بیکارترند؟" در سایت "فردا":

 "حدود 1میلیون نفر از کل بیکاران کشور را فارغ‌التحصیلان دانشگاهی تشکیل می‌دهند، با این حال بالاترین تعداد بیکاران در رشته‌های صنعت و فنآوری، کامپیوتر، هنر و روزنامه‌نگاری قرار دارند.

جدول آماری اشتغال و بیکاری 23 رشته اصلی دانشگاهی

یکی از مهم ترین معضلات و مسائل کشور در مورد بیکاری جوانان، عدم موفقیت افرادی است که پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی امکان راهیابی به بازار کار را ندارند و در این بخش با مخاطرات و مشکلات فراوانی مواجه می شوند.

به عبارتی، درصدی از جمعیت فعال جامعه که به دلیل افزودن بر دانش و تخصص خود راهی دانشگاه ها می شوند و این مسئله باعث تاخیر چندساله آنها در ورود به بازار کار می شود، به جای اینکه بتوانند پس از فارغ التحصیلی ورود بهتری به بازار کار داشته باشند، به درب های بسته بنگاه ها و واحدهای اقتصادی کشور بر می خورند."

 نویسنده در ادامه به نکته ای اشاره می کند که شخصا بارها و بارها در لیزنا در عطف و در فرصتهای دیگر گفته ام و به شدت بر آن پای می فشارم. آخرین بار در جلسه  هیات مدیره انجمن کتابداری و با رئیس کمیته برنامه ریزی شورا این نکته را یادآوری کردم. و این بار از زبان نویسنده مقاله فوق برایتان نقل می کنم:

تفاوت آموزش در دانشگاه و نیاز کارفرما!

به عبارت دیگر، امروز افرادی که از مسیر دانشگاه به سمت بازار کار حرکت می کنند، با نوعی تفاوت اساسی در دانش تئوریک و نیاز بازار کار مواجه می شوند که این مسئله باعث سخت تر شدن پذیرش متقاضیان کار توسط کارفرمایان می شود.

در سال های اخیر تلاش هایی برای جبران خلاء آموزش های دانشگاهی و نیاز بازار کار از طریق ارائه آموزش های مهارتی و فنی و حرفه ای صورت پذیرفته و به گفته مقامات فعال در حوزه فنی و حرفه ای، این آموزش ها توانسته مشکلات ورود به بازار کار، کارجویان دانشگاهی را تا 90 درصد حل کند" (همان گزارش در سایت فردا).

عزیزان، لطف کنید و با دقت بخواید که شبهه ای پیش نیاید. من هم مانند بسیاری از شما به دنبال راه حل هستم و دشمن کتابداران نیستم و خودم یک کتابدار هستم. من در مسئولیت پذیری و دلسوزی و تلاش اغلب استادان شک نمی کنم و با اینهمه در جلسه انجمن همین را عرض کردم. "محصول دانشگاهها چقدر با بازار کار همخوان است؟" با همه مطالعاتی که کمیته برنامه ریززی و  اساتید می کنند چرا هنوز به نتیجه نرسیده ایم؟ اگر به نتیجه نمی رسانیم چرا اینهمه دانشجو با این وضعیت دانشاهها و با شیوه های تدریس می گیریم؟ چرا وقتی می گوئیم برنامه کارشناسی را حذف کنید اینهمه موضع گرفته می شود. همین میزان کارشناسی که تربیت شده برای سالها کافی است، بیائید روی بقیه مقاطع  کار کنیم و بطور عمده روی کارشناسی ارشد خوب با گرفتن دانشجو از رشته های مختلف، همان کاری که در اغلب دانشگاههای دنیا انجام می شود (بیش از 90% دانشگاههای جهان)، بیائید  از تعارف کم کنیم و بر کیفیت بیفزائیم. چرا به جای کم کردن فارغ التحصیل بیکار اینهمه کیلویی دانشجوی مجازی در دانشگاهها و به ویژه پردیسهایشان می گیریم. خیلی در آموزش حضوری موفق بوده ایم که رفته ایم سراغ پردیس های لب دریا و دانشجو گرفته ایم. شاید به این دلیل باشد که حمل این میزان محصول با کشتی آسانتر است.

در همایش "برای فارغ التحصیلان چه پاسخی داریم؟" در بهمن 1394 که نیمه کاره مانده و امیدوارم به زودی ادامه آن را با حضور اساتید و فارغ التحصیلان شاهد باشم، نیز به برخی از مشکلات اشاره شد که شاید لازم باشد مورد مداقه قرار داده شوند.

می دانم که فارغ التحصیلان بیکار حوصله شان از این بحثهای مطبوعاتی و حتی علمی عده ای از اساتید سر رفته و انتظار دارند که کاری بشود که  موقعیت لحظه ای آنها را بهبود بخشد، ‌ولی این کارها هیچوقت زمین گذاشته نشده و هر یک از مسئولان و عزیزان، هر جا که روزنه ای پیدا شده این کارها را دارند دنبال می کنند،‌ بیائیم علتها را شناسایی کنیم و به چاره بپردازیم، ماهی را هر وقت از آب بگیریم تازه است. برای جلوگیری از فاجعه های عمیق تر بیائید امروز فکر کنید که چه بایدکرد؟ تاکیدی بر سخن خانم دکتر حریری در همایش" برای فارغ التحصیلان چه پاسخی داریم:

 "در ادامه دکتر نجلا حریری، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم - تحقیقات تهران بیان کرد: بهتر است به دنبال معلول ­ها نباشیم و بر روی علت ­ها بحث کنیم. یکی از علت ­های که در رشته ما به طور اخص مطرح است، سیاست ­گذاری ­های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است که یک شیوه آن بدون فیلترینگ است که منجر به ورود دانشجویان به عرصه آموزش می ­گردد و راه را برای ورود بی ­رویه دانشجویان باز کرده است. کما اینکه در ۲۰ سال گذشته آزمونها پخته ­تر بود و علاوه بر آزمونهای تخصصی پیچیده، آزمونهای زبان تخصصی انگلیسی و سنجش هوش و تحلیل نیز برگزار می­ گردید ........ " البته در همان همایش سایر حاضران به علتهای دیگر پرداختند که امیدوارم فرصت داشته باشیم همه انها را بطور وسیع مطرح کنیم. برای کنگره امسال هم در بخش"مسایل دانشجویان و دانش آموختگان" به سراغ وضعیت فارغ التحصیلان خواهیم رفت، باشد که با همفکری و کمک خودشان راه حلی عاقلانه و کاربردی برای برون رفت از بن بستی که برای جوانان ایجاد شده است پیدا شود.  

عمرانی، سید ابراهیم. « آزمون استخدامی علت یا معلول: در ادامه پاسخ دکتر فتاحی». سخن هفته لیزنا، شماره ۲۹7. 11 مرداد ۱۳۹۵