یازدهمین جلسه دورهمی علمی کتابداران استان قم برگزار شد

به گزارش لیزنا، دکتر طاهری در ابتدای جلسه با یادآوری کوتاه از موارد یاد شده در جلسه گذشته، به ادامه مباحث پرداخت و گفت: روش‌شناسی پژوهش شامل نوع پژوهش از لحاظ ماهیت یا هدف، روش انجام پژوهش، جامعه پژوهش، ابزار و روش گردآوری داده، روش تجزیه و تحلیل داده‌ها و نظیر آن است و همه این موارد در مفهوم روش‌شناسی گنجانده می‌شوند. گاهی روش انجام (اجرای) پژوهش (Research method) با روش‌شناسی پژوهش (Methodology) اشتباه گرفته می‌شود که این دو نسبت به یکدیگر رابطه فروتر به فراتر (جزء و کل) دارند. روش‌شناسی اعم از روش انجام پژوهش است که همه فرایندهای پیشتر بیان شده را شامل می‌شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه در ادامه بیان کرد: در این جلسه از کارگاه، به چگونگی استفاده از قابلیت‌های جستجو در موتور کاوش گوگل و طراحی راهبردهای مناسب برای یافتن منابع مرتبط با روش‌شناسی خواهیم پرداخت. از آنجایی که روش‌شناسی فرایندی است که کاملاً وابسته به یک پژوهش خاص است (دارای ویژگی‌های بومی است) و کمترین همپوشانی را با دیگر پژوهش‌ها دارد تا بتوان از پژوهش‌های دیگر استفاده کرد، از این رو، تدوین راهبردهای مناسب برای دستیابی به منابعی که به آموزش فرایند (روش‌شناسی) اختصاص دارند، بسیار مهم است. اگر چه در این گام از جستجوهای پژوهش-مدار، افزون بر طراحی راهبردهای مرتبط، می‌توانیم به شناسایی و بازیابی پژوهش‌های پیشینی بپردازیم که از روش‌شناسی مشابه استفاده کرده‌اند. به این معنی که برای پژوهشگر روشن شود، پژوهش‌هایی که پیشتر در این حوزه موضوعی اجرا شده‌اند، با وجود ارزش‌های بومی، از چه روش‌شناسی بهره برده‌اند.

وی گفت: اگر در پژوهش خود از روش‌های شناخته شده و دارای منطق علمی استفاده نکنیم، پژوهش ما، علمی به شمار نمی‌آید. ضمن این که اگر روش‌شناسی، متناسب با پژوهش نباشد، تمامی فرایند پژوهش زیر سوال می‌رود، و داده های بدست آمده از پژوهش، اعتبار خود را از دست خواهند داد.

وی افزود: یک راه خوب برای یافتن روش‌شناسی پژوهش‌های پیشین، استفاده از راهبردهای جستجو مربوط به گام مرور پیشینه‌ها است که با استفاده از این راهبردها می‌توان به سراغ روش‌شناسی گزارش‌های پژوهشی (مقاله، پایان‌نامه و جز آن) بازیابی شده رفت. زیرا همه گزارشات پژوهشی اعم از مقالات، پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد، رساله های دکتری و نظیر آنها، همگی ماهیت پژوهشی داشته، و در همه آنها حتما روش‌شناسی مورد استفاده توضیح داده شده است. بدین ترتیب می‌توان از روش‌شناسی آنها اطلاعات مفیدی به دست آورد. همچنین توجیه خوبی خواهد بود برای استفاده از همان روش‌شناسی، به عنوان پاسخ برای پرسش‌هایی در خصوص دلایل استفاده از روش‌شناسی مورد نظر. به این علت که دیگر پژوهش‌های پیشین در حوزه هدف نیز از همین روش‌شناسی استفاده نموده‌اند، و پژوهش حاضر همگام و هم راستا با آنها گام بر می‌دارد.

رئیس مرکز اسناد و کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه گفت: گاهی به دلایل گوناگون لازم است که روش‌شناسی پژوهش تغییر کند، چرا که پژوهشگر به دنبال بررسی جنبه‌ای از موضوع است که با روش‌شناسی‌های پیشین، قابل دستیابی نیست، و باید توضیح دهد که چرا روش‌شناسی خود را دگرگون نموده است، و همانند دیگر پژوهش‌های مشابه عمل نکرده است. اگر چنین موردی اتفاق افتد، حتماً باید در روش‌شناسی توضیح داده شود که به دلایلی از روش‌شناسی‌های مورد استفاده در پژوهش‌های مشابه پیشین استفاده نکردهف و در این راستا، توجیه و قانع کردن ارزیابان پژوهش بسیار سخت و مهم خواهد بود، و باید به آن توجه کافی شود. اما باید به این نکته نیز اقبال داشت که در هر حوزه از دانش، روش‌شناسی‌های مربوط به پژوهش‌های یک حوزه خاص دامنه محدودی دارد.

دکتر طاهری تصریح کرد: نخستین رفتار اطلاع‌یابی متناسب با گام روش‌شناسی، شناسایی و بازیابی معتبرترین منابع مربوط به معرفی و آموزش بهره‌گیری از ابزارهای گردآوری داده‌ها، متون مربوط به سنجش روایی و پایایی آن بیانگر چگونگی گردآوری داده‌ها و استفاده از آنها است. به طور مثال راهبرد متناسب با این رفتار: (("research methodology" OR "data gathering" OR "data analysis" OR sampling) AND (tools OR method OR "how to" OR guide))

وی گفت: همان طور که می‌دانید، هرچند افزودن محدودیت‌ها (Limitations) در راهبردهای جستجو باعث محدود شدن نتایج می‌گردد، اما مانعیت بازیابی را در پی داشته، و نتایج مرتبط‌تری بازیابی خواهد کرد. برای این منظور، لازم است جستجوی خود را ابتدا به حوزه موضوعی، و سپس به سایت‌های خاص محدود نماییم.به طور مثال:  (("research methodology" OR "data gathering" OR "data analysis" OR sampling) AND (tools OR method OR "how to" OR guide OR instruction)) AND psychology (site:.ac.* OR site:.org OR site:.edu.*)

وی افزود:  به دلیل تشتتی که در شکل ثبت داده‌ها و نگارش واژه‌ها در زبان فارسی وجود دارد، نیز به علت، ویژگی خاص زبان فارسی در وام گرفتن واژگان از زبان‌های دیگر، طراحی راهبرد جستجو به زبان فارسی کمی دشوارتر از نوع انگلیسی آن خواهدبود. به طور مثال: (("روش شناسی تحقیق" OR "روش شناسی پژوهش" OR "روش تحقیق" OR "روش پژوهش" OR "'گردآوری داده" OR "تحلیل داده" OR "تجزیه و تحلیل داده") AND (ابزار OR روش OR راهنما OR چگونه)) AND "علوم اجتماعی" (site:.ac.ir OR site:.org OR site:.ir)

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه در ادامه افزود: به توجه به این ویژگی‌های زبانی، و لزوم استفاده از صورت‌های گوناگون واژگان، و با توجه به محدودیت استفاده از تعداد واژگان در موتور کاوش گوگل (32 واژه در هر راهبرد)، باید به گروه‌بندی درخواست پرداخته، و شکل درخواست را تغییر دهیم: (("روش شناسی تحقیق" OR "روش شناسی پژوهش" OR "نمونه گیری" OR "آزمون های آماری" OR "روش تحقیق" OR "روش پژوهش" OR "'گردآوری داده" OR "تحلیل داده" OR "تجزیه و تحلیل داده") AND (ابزار OR روش OR راهنما OR چگونه) (site:.ac.ir OR site:.org OR site:.ir)

پس از تشریح چگونگی طراحی راهبردهای جستجوی متناسب با گام چهارم پژوهش، وی گام پنجم پژوهش را آغاز کرد و  گفت: اجرای پژوهش یک فرایند عملیاتی است. در این مرحله وارد بخش اجرایی پژوهش می‌شویم که شامل شناسایی و بازیابی کتاب‌ها، دستنامه‌ها، گزارش‌های پژوهشی، منابع و ابزارهای پیوسته و منابع مرتبط در حوزه موضوعی مورد پژوهش است. برای دستیابی به این مهم، راهبردهای جستجویی طراحی می‌شوند که بسیار شبیه به راهبردهای مربوط به مرور پیشینه‌ها هستند. به طور مثال: intitle:"knowledge management" (inurl:book OR inurl:article OR inurl:paper OR inurl:thesis OR inurl:theses OR inurl:dissertation OR inurl:report OR inurl:manual OR inurl:instruction OR inurl:essay) که در این راهبرد تمامی انواع منابع مورد نیاز در این زمینه اعم از کتاب، مقاله، دستنامه، پایان‌نامه و جز آن بازیابی می‌شوند و بسیار کاربردی و موثر خواهد بود.

دکتر سید مهدی طاهری در ادامه گفت: یکی دیگر از انواع منابعی که قابل بازیابی است و برای استفاده مناسب خواهند بود، منابعی هستند که به رفع مشکلات اجرایی کمک کرده، و برای این مسئله راهبرد پژوهش OR تحقیق OR مطالعه OR مطالعات) AND ((اجرا OR انجام) AND (مشکلات OR چالش OR دشواری)) مفید خواهد بود.و یا در انگلیسی بدین صورت: (research OR stud*) AND ((accomplishment OR doing) AND (Challenge OR problem))

رییس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی (ره) درباره گام ششم پژوهش  گفت: گام ششم شامل تجزیه و تحلیل داده ها، و ارائه یافته‌ها است که برای انجام و تدوین این بخش از پژوهش باید از منابعی کمک بگیریم که شیوه‌های تفکر خلاق و تحلیلی، و روش‌های حل مسئله را آموزش می‌دهند. به طور مثال: (تفکر OR اندیشه OR "حل مسئله" OR تحلیل OR انتقاد) AND (روش OR شیوه OR چگونه). و در زبان انگلیسی: (thinking OR "problem solving" OR analysis) (method OR "how to" OR mode).

وی  تصریح کرد: در این گام با جستجوی منابع آموزشی تفکر تحلیلی می‌آموزیم که چگونه از منابع مرتبط استفاده کرده، و محتوای آنها را تجزیه وتحلیل نماییم. نیز با استنباط شخصی و دانش زمینه‌ای خود آنها را به یافته تبدیل کنیم. به طور مثال: ("how to" OR method) AND (analyze AND research).

در آخر این نشست دکتر سید مهدی طاهری به پرسش‌ها و ابهامات شرکت‌کنندگان در رابطه با مباحث مطرح شده پاسخ داد.