پانزدهمین جلسه دورهمی علمی کتابداران استان قم برگزار شد

به گزارش لیزنا،‌ جلسه پانزدهم کارگاه آموزشی «پژوهش در محیط وب» از برنامه‌های دورهمی علمی کتابداران استان قم با تدریس دکتر سید مهدی طاهری عضو هیأت علمی و رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبائی به صورت مجازی برگزار شد.

یکی از پرسش‌های مطرح شده در بخش نخست این جلسه، درخواست توضیح بیشتر درباره دروازه‌های اطلاعاتی (information gateway) توسط مدرس کارگاه بود. دکتر طاهری در پاسخ به این پرسش بیان کرد: دروازه‌های اطلاعاتی در حوزه‌های گوناگون موضوعی گسترش یافته‌اند و تنها محدود به موارد معرفی شده در جلسه پیشین نیستند. برای یافتن دروازه‌های اطلاعاتی در حوزه موضوعی مورد نظر، می‌توان از راهبرد جستجوی ساده ذیل استفاده کرد: "information gateway"  AND "social science" همچنین برای پیدا کردن درگاه‌ها در یک حوزه موضوعی خاص، این راهبرد جستجوی مناسب خواهد بود: portal AND "social science"

وی افزود: به طور کلی، دو نوع درگاه در بر مبنای دامنه موضوعی وجود دارد.نخست، درگاه‌های افقی یا عمومی (horizontal portals) که محتوای دسترس‌پذیر از طریق آنها به موضوع یا موضوعات خاصی محدود نمی‌شود و دیگر، درگاه‌های عمودی یا تخصصی (vertical portals) که محدودیت در دامنه موضوعی دارند. برای ذکر نمونه از درگاه‌های افقی، فراموتورهای کاوش وب (meta search engines) نمونه‌ای مناسب به شمار می‌آیند، که برای آگاهی از فهرستی از فرامورتوهای کاوش وب، این راهبرد جستجو کاربردی خواهد بود: "List of meta search engines"

دکتر سید مهدی طاهری گفت: فراموتورهای کاوش، با ارسال درخواست‌های کاربران نهایی به تعداد مشخصی از موتورهای کاوش وب، نتایج آنها را به صورت درهمکرد در اختیار کاربران قرار می‌دهند. با مراجعه به بخش درباره هر فراموتور کاوش، امکان آگاهی از موتورهای کاوش زیر پوشش آن وجود دارد. نمونه ای از یک فراموتور، dogpile.com است که شامل موتورهای کاوشGoogle،Bing ، Yahoo و Yandex  می‌گردد. دسترسی به درگاه‌های تخصصی نیز در هر حوزه موضوعی، نیازمند محدود کردن دامنه موضوعی در راهبرد جستجو است که پیشتر در مثالی بدان اشاره شد.

وی درباره علت استفاده از موتور کاوش گوگل برای یافتن اطلاعات مورد نیاز، به جای بهره‌گیری از فراموتورهای کاوش وب، با وجود مزایای ظاهری آنها گفت: در حال حاضر تنها تعداد انگشت‌شماری موتور کاوش وجود دارند که خود دارای نرم‌افزار روبات (خزنده-نمایه‌ساز) هستند نظیر موتور کاوش گوگل که دارای نرم‌افزار عنکبوت-نمایه‌ساز Googlebot است، موتور کاوش چینی بایدو با روبات Baidu bot و موتور کاوش بینگ که از نرم‌افزار Bingbot بهره می‌برد. در حال حاضر، بیشتر موتورهای کاوش وب (که پیشتر موتور کاوش مستقل و مطرحی بودند)، به دلیل هزینه‌های بسیار بالای نگهداری و مدیریت فنی پیچیده روبات‌ها، فاقد این ابزار اساسی بوده، و همانند یک درگاه افقی، از نتایج موتورهای کاوش دارای نرم‌افزار روبات استفاده می‌کنند، و گاهی بدون تغییر و در مواردی با دخالت و تغییر در رتبه‌بندی نتایج، پیشینه‌های بازیابی شده را به کاربران ارائه می‌دهند. نرم‌افزارهای عنکبوت-نمایه‌سازی مشهوری چون Yahoobot و MSNbot، به ترتیب مربوط به موتورهای کاوش یاهو و ام‌اس‌ان نیز دیگر به دلایل ذکر شده روزآمد نمی‌شوند.

رئیس کتابخانه مرکزی دانشگاه علامه طباطبائی  گفت: افزون بر ابزارهای مفید و کارآمدی چون درگاه‌ها و دروازه‌های اطلاعاتی که دسترسی یکپارچه را به محتوای طیفی از پایگاه‌ها و رسانه‌های شبکه‌ای فراهم می‌نمایند، برای بازیابی پایگاه‎‌های اطلاعاتی در حوزه‌های موضوعی مختلف، راهبرد جستجوی "list of database" AND "social science" سودمند خواهد بودبه همین شیوه در یافتن پایگاه‌های اطلاعاتی، درگاه‌ها و دیگر ابزارهای پژوهشی با دامنه موضوعی خاص یا عمومی در زبان فارسی می‌توان این راهبرد را به کار بست: (پورتال OR درگاه OR پرتال OR پایگاه OR "دروازه اطلاعاتی") AND روانشناسی

وی در ادامه به یک راهبرد مفید دیگر برای بازیابی پایگاه‌های دسترسی آزاد (open access) در یک حوزه موضوعی خاص به ("open access" AND (database OR portal OR "information gateway")) AND "social science" اشاره کرد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه همچنین به تفاوت‌های درگاه‌ها و دروازه‌های اطلاعاتی اشاره کرد و افزود: درگاه‌ها فاقد پایگاه داده بوده، همانند یک سرپوش (wrapper) بر روی پایگاه‌ها و رسانه‌های وبی (وبگاه‌ها و جز آن) قرار گرفته، و قابلیت جستجوی یکپارچه در چند پایگاه یا رسانه را به صورت همزمان، و درهمکرد نتایج را میسر می‌سازند. در مقابل، دروازه‌های اطلاعاتی به منزله فراهم‌کنندگان خدمات (service provider)، دارای پایگاه داده هستند. بدین صورت که بر اساس پروتکل‌هایی چون اُاِی‌آی-پی‌ام‌اچ، فراداده‌ها را از پایگاه‌های اطلاعاتی، به عنوان فراهم‌کنندگان محتوا (content provider)، استخراج نموده و در پایگاه خود نگهداری می‌کنند. گردآوری فراداده‌ها توسط دروازه‌های اطلاعاتی، در کنار ایجاد دسترسی یکپارچه به چند پایگاه یا رسانه وبی، امکان مدیریت بهتر داده‌ها و ارائه خدمات گسترده‌تری را به وجود می‌آورد. نیز، تضمین کیفیت اطلاعات دسترس‌پذیر، به دلیل فرایند گزینش فراهم‌کنندگان محتوا، از دیگر مزیت‌های دروازه‌های اطلاعاتی به شمار می‌آید. از لحاظ محدودیت محتوای قابل دسترس به دامنه موضوعی خاص، درگاه‌های عمودی شبیه دروازه‌های اطلاعاتی هستند.

در بخش پایانی کارگاه، انواع داده و محتوایی که از طریق موتورهای کاوش وب دسترس‌پذیر نیستند به منظور آگاهی کاربران و پژوهشگران، به گروه‌های زیر تقسیم شدند:

- پایگاه‌های داده‌ای و سیستم‌های اطلاعاتی که دسترسی به محتوای آنها نیازمند اشتراک و داشتن حساب کاربری است. اصطلاحاً پایگاه‌ها یا سیستم‌هایی که برای بهره‌گیری از آنها نیاز به رمز عبور است (password protection)؛

-رسانه‌های وبی که در بخش ریشه (root) آنها فایل robot.txt یا در برچسب‌های فراداده‌ای آنها، ارزش "no index" درج شده است. این دو ویژگی به روبات‌های موتورهای کاوش اعلام می‌کند که علاقه‌مند به نمایه شدن محتوایش نیست (البته در بسیاری از موارد، روبات‌های موتورهای کاوش از این مسئله سرپیچی می‌کنند؛

-محتوای درج شده از طریق فرم‌های محاوره‌ای، مانند فرم‌های ثبت‌نام، که توسط کاربران تکمیل می‌گردد؛

-محتوای منتشر شده بر روی شبکه‌های محلی یا اینترانتِ سازمان‌ها مثل داده‌های تاریک (dark data) که روبات موتور کاوش قادر به پیمایش آنها نیست؛

-برخی منابع تجاری برخط که محدودیت دامنه دارند و قابل بازیابی برای عموم نیستند، به عنوان نمونه، فقط نمایندگی‌ها یا مشتریان خاص آن وبگاه تجاری قادر به استفاده از آن منابع هستند؛

-منابعی که در وب وجود ندارند و اصطلاحاً درون‌خطی (آفلاین) هستند و محتواهایی شبیه آنها.

این جلسه از کارگاه، با پاسخ به پرسش‌های شرکت‌کنندگان پایان یافت.