دومین پیش‌نشست کتابخانه‌های کودک برگزار شد

به گزارش لیزنا، دومین پیش‌نشست کتابخانه‌های کودکان روز چهارشنبه،‌ 20 اسفند ۱۳۹۹، از ساعت 18 تا 20 با موضوع «تحول در کتابخانه‌های کودک و نوجوان در عصر دیجیتال» به دبیری دکتر مینا ذاکر شهرک، معاون پژوهش ادارۀ کل آموزش و پژوهش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و با حضور دکتر مهرناز خراسانچی ، پژوهشگر حوزۀ تفکر پلتفرمی در قلمرو کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی، فرزانه طاهری ، عضو کمیته ملی کتابداری کودک و نوجوان و مهندس فرشته احمدی ، پژوهشگر و دانش‌آموخته تحول دیجیتال دانشگاه تهران در فضای ادوب کانکت انجمن کتابداری و اطلاع رسانی ایران  برگزار شد.

دبیر نشست، ضمن تشکر از برگزار کنندگان این کنگره گفت:  منظور از تحول دیجیتال، صرفاً آشنایی با مباحث دیجیتال و فقط استفاده از فناوری نیست بلکه منظور این هست که با بهره‌مندی از دانش و تجارب ارزشمند متخصصان، پیشکسوتان، مدیران و همه دست‌اندرکاران این حوزه بتوانیم در فضای مجازی و فیزیکی با درنظر گرفتن ذائقه کودک و نوجوان امروز، فعالیت‌های موثری داشته باشیم. سپس دبیر نشست توضیح مختصری از مباحث مطرح شده در پیش‌نشست اول و هدف از مباحث پیش‌نشست دوم را ارائه کرد.

دکتر خراسانچی چیستی و چرایی تفکر پلتفرمی را مطرح کرد و گفت: کتابخانه‌ها برای پایداری خود در روند خدمات‌شان باید تغییراتی را ایجاد کنند و می‌بایست از نگاه و تفکر یک سویه خارج شوند و به فضاهای تعاملی روی بیاورند و تفکر پلتفرمی راهی برای توسعه و اثربخشی خدمات کتابخانه‌هاست. در حال حاضر خدمات کتابخانه‌ها با منطق پایپی یا لوله‌ای ارائه می‌شوند، یعنی در یک سر تولیدکنندگان و در سر دیگر محور مصرف‌کنندگان که همان اعضای کتابخانه هستند؛ ولی در نگاه و منطق پلتفرمی، بستری برای تعامل ایجاد می‌شود و شبکه‌سازی اتفاق می‌افتد، نقش مخاطبان و ذی‌نفعان تغییر می‌کند و ذی‌نفعان در یک اکوسیستم به تولید محتوا دست می‌زنند.

وی گفت: در تفکر پلتفرمی سه معیار اصلی وجود دارد: «دسترسی به همه جا و همه چیز»، «اشتراک‌گذاری اطلاعات یا دانش رو به گسترش» و «مشارکت سازنده». در مشارکت سازنده این تعامل اطلاعات به شکلی‌ست که نتیجه این هم‌افزایی، تولید یک محتوای مشترک هم خواهد بود. حوزۀ کتابخانه‌های کودک و نوجوان، گام ابتدایی برای ورود به خدمات پلتفرمی است، یعنی ما وقتی می‌توانیم بگوییم که کتابخانه ما می‌تواند از این الگو استفاده بکند که شرایط اولیه را داشته باشد. این شرایط اولیه همه جانبه است و بیش‌ترین تمرکز آن بر نگاه مدیریتی در کتابخانه است. با این مدل، اولین تغییر، تغییر در نگرش است و هنگامی‌که منطق کار بر مبنای تفکر پلتفرمی چیده می‌شود، هم‌نوایی به وجود می‌آید و کتابخانه یک اندام‌واره نیست بلکه کتابخانه یک اکوسیستم زنده و پویا است. برای اینکه کتابخانه‌ها بتوانند در اکوسیستم اجتماعی و اکوسیستم کتابخانه‌ها ماندگار باشد، باید بستری را ایجاد کنند که در آن تولیدکنندگان، توزیع‌کنندگان، سازمان‌دهندگان، اشاعه‌دهندگان و کتابداران همه با هم بتوانند در یک اکوسیستم تعامل و مشارکت داشته باشند و محتوا تولید کنند.

دکتر خراسانچی افزود: در نگاه پلتفرمی اولویت‌هایمان تغییر می‌کند: هم‌نواسازی در مقابل کنترل منابع کتابخانه‌ای؛ تقویت تعامل بیرونی در مقابل بهینه‌سازی درونی؛ ارزش اکوسیستم در مقایسه با ارزش کاربران در کتابخانه؛ گسترش و آسان‌سازی دسترسی مخاطبان در مقایسه با دسترسی به منابع کتابخانه. در کتابخانه کودک و نوجوان علاوه بر موارد فوق، دو مورد دیگر هم وجود دارد، یکی اینکه به نظر می‌آید این تغییر نگرش می‌تواند تأثیر خوب و عمیقی بر عزت نفس، عملکرد و رفتارهای آن‌ها بگذارد و نکته‌ی بعدی ارتباط با صنایع خلاق و ایجاد شرایط برای تغییر نقش کودکان و نوجوانان از ذی‌‌نفعان مصرف کننده به ذی‌نفعان تولیدکننده است.

وی گفت: منظور از صنایع خلاق، صنایعی مانند سینما، تلویزیون‌های تعاملی، بسترهای مختلف ویدیویی و صوتی تعاملی که اگر تفکر پلتفرمی ایجاد شود، می‌تواند تأثیر بسزایی در کودکان و به‌خصوص نوجوانان ایجاد کند چون ذی‌نفعان مولد کتابخانه می‌شوند. ما برای اینکه سفری داشته باشیم به سمت کتابخانه پلتفرمی، باید با نگاه تحول دیجیتال گام‌هایی را تعریف کنیم و آهسته و پیوسته گام‌ها را برداریم و پیش برویم. این گام‌ها شامل بررسی شرایط موجود و سنجش کیفیت خدمات، بررسی تجربه‌های جهانی و تدوین استراتژی و هدف‌هایی برای کتابخانه پلتفرمی، هم‌نواسازی مجموعه، تقویت تعامل بیرونی، تعریف مدل‌های اکوسیستم کتابخانه‌ای برای هر کتابخانه و تدوین دقیق فرآیندهاست.

فرزانه طاهری مراحل گذر از انقلاب صنعتی به عصر اطلاعات را مطرح کرد و گفت:  از جمله گذری بر جایگاه کودک، ادبیات کودک، رسانه‌ها، کتابخانه‌های کودک در سه دوره انقلاب کشاورزی، صنعتی و الکترونیکی در ایران و برنامه‌های پیش روی کمیتۀ ملی کتابخانه‌های کودک و نوجوان برای تحقق رویای کتابخانه‌های دیجیتال و تحت وب کودک و نوجوان با استاندارد کردن سازماندهی مواد و منابع چاپی، دیداری- شنیداری، الکترونیکی و تحت وب در یک سیستم یکپارچه تحلیل محتوا. ایشان همچنین اشاره کردند که کتابخانه‌ای برای ورود به عصر اطلاعات و وب معنایی دو هدف زیر را باید مدنظر داشته باشد:

• پشتیبانی همه جانبه از فعالیت‌ها و برنامه‌های ترویجی برای آموزش، اطلاع‌رسانی و اوقاف فراغت کودکان و نوجوانان؛
• آشنایی با سواد پایه و سواد رسانه‌ای، تا بیاموزند در شرایط انبوه شدن داده‌ها، چگونه پیام‌های مورد نیاز خود را جست‌وجو کنند، اهداف پیام‌ها را تشخیص دهند و با توجه به شرایط خود بتوانند به اطلاعات مورد نیازشان دسترسی داشته باشند و با ورود به این فضا و به اشتراک گذاشتن تجربیات خود سهمی در تولید اطلاعات و دانش داشته باشند.

وی گفت: در سال ۱۳۸۴ گروهی متشکل از کتابداران متخصص کتابخانه‌های بزرگ و کوچک به نام «کمیتۀ ملی کتابخانه‌های کودک و نوجوان» شکل گرفت تا با پشتیبانی همه جانبه از فعالیت‌ها و برنامه‌های ترویجی برای آموزش، اطلاع‌رسانی و اوقات فراغت کودکان و نوجوانان به تدوین راهبردهای عملی برای تحقق کتابخانه‌های کودک محور، کتابخانه‌های دیجیتال و تحت وب کودک و نوجوان بپردازند. در نخستین گام، کمیتۀ ملی بررسی سازماندهی مواد و منابع چاپی، دیداری- شنیداری و الکترونیکی کودک و نوجوان را بر پایه استاندارد انگلوامریکن به پایان رساند و پس از آن با توجه به رشد منابع و محتواهای تحت‌وب و دیجیتال، تنوع در محمل‌ها و رسانه‌های مجازی و چاپی و نیاز به دسترسی‌های بهتر مخاطبان کودک و نوجوان به پیشینه‌های کتابشناسی یک اثر به پیاده‌سازی دستورالعمل‌های استاندارد محتوایی آر دی ای (استاندارد توصیف و دسترسی به منابع) در قالب یک دستنامه خواهند پرداخت که بستری باشد برای ورود مواد و منابع ویژه کودکان و نوجوانان به فهرست‌نویسی پیش از انتشار کتابخانه ملی ایران.

مهندس فرشته احمدی گفت: کودکان و نوجوانان امروزی همان بومیان دیجیتالی (Digital Native) هستند که در عصر دیجیتال به دنیا آمده‌اند یا پروش یافته‌اند. این افراد از سنین پایین با کامپیوتر، اینترنت، موبایل و... در تعامل هستند و این ابزارها به عنوان جزء جدایی‌ناپذیر از زندگی آن‌ها می‌باشد. این نسل ویژگی‌های رفتاری و عادتی مختص به خود را دارند که آن‌ها را از سایر نسل‌ها متمایز می‌کند. به همان اندازه که این افراد باهوش و توانمند هستند تحت تأثیر تهدید‌های متنوعی قرار خواهند گرفت. بنابراین برای محافظت از کودکان و نوجوانان این عصر می‌بایست چه اقدامی را انجام داد؟! طبق اعلام رسمی مؤسسه DQI، هوش دیجیتال برای نسل بومیان دیجیتال یک ضرورت است. بر اساس تعریف این مؤسسه هوش دیجیتال مجموعه‌ای از مهارت‌ها و توانایی‌های اجتماعی، احساسی و شناختی که به افراد امکان می‌دهد با چالش‌های عصر دیجیتال مواجه شده و با نیازهای زندگی دیجیتال سازگاری شایسته‌تری پیدا‌کنند.

وی افزود:  هوش دیجیتال در سه سطح و ۸ مهارت محاسبه می‌شود. نکته حائز اهمیت این است که ارتقای ضریب هوش دیجیتال در کودکان و نوجوانان می‌تواند موجب پیشبرد سریع‌تر تحول دیجیتال در صنایع و کسب‌ و کارها هم شود. زیرا عملاً پرورش این افراد به معنای کادرسازی و انسان‌سازی متناسب با ویژگی‌های عصر دیجیتال است. و در پایان اشاره کردند که از وظایف کتابخانه کودک می‌تواند آگاهی از مهارت‌هایی باشد که کودک و نوجوان باید کسب کنند تا بتوانند در مواجه با چالش‌های زندگی دیجیتال، آسیب نبینند.

سپس دبیر علمی کنگره ششم متخصصان علوم اطلاعات دکتر صمیعی ضمن تشکر از مهمانان، به اهمیت تفکر پلتفرمی در کتابخانه‌های کودک اشاره کرد و گفت: این موضوع باید جدی گرفته شود و در سطح کلان بررسی و سیاست‌گذاری شود و از الویت‌هایی که خانم طاهری مطرح کردند و سازماندهی RDA که باید به آن پرداخته شود، استقبال می کنم.

وی همچنین به اهمیت موضوع هوش دیجیتال و هویت دیجیتال و نقش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تأکید کرد.

در پایان این جلسه، دبیر نشست نیز ضمن جمع‌بندی موارد مطرح شده، به سؤالات مخاطبان پاسخ داد.

 علاقه مندان می توانند برای دسترسی به فیلم ضبط شده این جلسه به آدرس مراجعه کنند.

گزارش: دکتر مینا ذاکرشهرک، دبیر پنل کتابخانه های کودکان