نخستین پیش‌نشست علم‌سنجی ششمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات برگزار شد

به گزارش لیزنا، نخستین پیش‌نشست علم‌سنجی ششمین کنگره متخصصان علوم اطلاعات با عنوان «طراحی و پیاده‌سازی سامانه‌های علم‌سنجی در دانشگاه‌ها: ملزومات، تجربیات و کاربردها» با حضور دکتر پیام کبیری ، رئیس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دکتر حمزه‌علی نورمحمدی، عضو هیأت‌علمی و رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد علمی دانشگاه شاهد، مریم رزمگیر ،دانشجوی دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی و کارشناس مسئول علم‌سنجی دانشگاه علوم پزشکی ایران و با دبیری دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی، عضو هیأت‌علمی و مدیر برنامه‌ریزی و توسعه آموزش دانشگاه شاهد ، در روز چهارشنبه مورخ 13 اسفندماه 1399 از ساعت 14 تا 16 به‌صورت مجازی برگزار شد.

این پیش‌نشست که با استقبال گسترده شرکت‌کنندگان همراه بود به بررسی امکانات، قابلیت‌ها، کارکردها و تجربیات سامانه‌های علم‌سنجی اعضای هیأت‌علمی پرداخت. از جمله دیگر اهداف این پیش‌نشست، معرفی برخی از تجربیات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران در زمینۀ راه‌اندازی و به‌کارگیری این نوع سامانه‌ها به‌منظور سنجش و ارزیابی فعالیت‌ها و عملکردهای اعضای هیئت‌علمی و سایر پژوهشگران بود. در همین راستا، ابعاد گوناگونی از خدمات این سامانه‌ها که می‌تواند به مدیران و برنامه‌ریزان پژوهش و فناوری ارائه شود، تبیین شد.

در ابتدا، دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی، دبیر علمی پیش‌نشست، ضمن معرفی برنامه‌ها و سخنرانان، به بیان اهمیت برگزاری این پیش‌نشست در انعکاس هر چه بیشتر خدمات و عملکردهای مؤثر سامانه‌های علم‌سنجی در سنجش بهره‌وری علمی پژوهشگران پرداخت. وی دلیل انتخاب اعضای حاضر در این پیش‌نشست که ترکیبی از متخصصان علم‌سنجی، مدیران اجرایی بهره‌بردار، دانش‌آموختگان علم‌سنجی و همچنین کارشناسان صاحب تجربه و دانشجویان مرتبط با این حوزه بودند را لزوم معرفی و تبیین نقش مؤثر سامانه‌های علم‌سنجی در پیشبرد اهداف پژوهش و فناوری دانشگاه‌ها و سازمان‌ها عنوان کرد.

در ادامۀ این پیش‌نشست مریم رزمگیر سخنرانی خود را در مورد ویژگی‌ها، کارکردها، امکانات و قابلیت‌های سامانه‌های علم‌سنجی اعضای هیأت‌علمی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارائه کرد و به تبیین مفاهیم مرتبط با علم‌سنجی، شامل کتاب‌سنجی (Bibliometrics)، اطلاع‌سنجی (Infometrics)، وب‌سنجی (Webometrics)، مجازسنجی (Cybermetircs) و دگرسنجی (Altmetrics) و جایگاه این مفاهیم و سنجه‌های مربوط به آن‌ها در سامانه‌های علم‌سنجی پرداخت. وی در ادامه، به بیان سیر رشد ابزارهای فناوری نوین در سال‌های اخیر و تأثیر آن بر علم‌سنجی و ارزیابی علمی – پژوهشی پژوهشگران پرداخت و کارایی سنجه‌های جدید سنجش علم را مورد مقایسه قرار داد. در پایان این سخنرانی، مهم‌ترین چالش‌های پیش روی علم‌سنجی و رویکردهای اتخاذ شده توسط برخی از کشورها در این‌ خصوص، معرفی شد.

به‌عنوان تجربه‌ای عینی‌تر در این زمینه، وی با استفاده از نمونه‌هایی عینی و کاربردی در راستای رفع نیازهای علم‌سنجی دانشگاه علوم پزشکی ایران، تصویری روشن از قابلیت‌های سامانه علم‌سنجی وزارت بهداشت ارائه کرد و به تبیین ابعاد قابل توسعه در این سامانه پرداخت. کارکرد این سامانه در زمینۀ محاسبۀ سنجه‌هایی همچون H-Index، G-Index، M-Index وH5-Index و همچنین قابلیت‌های آن در مصورسازی عملکردهای پژوهشگران بر اساس سنجه‌های موردنظر، از جمله موارد دیگری بود که توسط  مریم رزمگیر در این پیش‌نشست مطرح شد.

دکتر پیام کبیری ریاست مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضمن معرفی نقش مؤثری که سامانه‌های علم‌سنجی می‌توانند در دانشگاه‌ها ایفا کنند، این سامانه‌ها را به‌مانند موجودی زنده توصیف کرد که با توجه ‌به تحولات روز، همواره نیازمند توسعه و روزآمدسازی هستند.

وی تأکید کرد: این نوع سامانه‌ها تنها سازماندهی‌کننده و تأمین‌کنندۀ داده‌های موردنیاز برای تحلیل‌های علم‌سنجی محسوب می‌شوند و نمی‌توان انتظار داشت که یک سامانه به تحلیل ابعاد و مؤلفه‌های موردنظر بپردازد؛ چراکه تحلیل اصولاً کاری انسانی است که باید توسط متخصصان علم‌سنجی صورت پذیرد.

دکتر کبیری افزود: با وجود این، متخصصان علم‌سنجی به‌منظور انجام تحلیل‌های دقیق، درست و سریع، همواره نیازمند بهره‌گیری از سامانه‌های اطلاعاتی مناسب بوده و هستند.

با توجه ‌به همین رویکرد، وی در ادامه در مورد روند شکل‌گیری، پیاده‌سازی، نظارت و ارزیابی مداوم عملکرد سامانه علم‌سنجی وزارت بهداشت توضیحاتی را اضافه کرد و به اهمیت ارائه اطلاعات درست، دقیق و روزآمد علم‌سنجی برای ارزشیابی پژوهشی دانشگاه‌ها و پژوهشگران اشاره کرد و به تبیین برخی از چالش‌های پیش روی بعضی از این سامانه‌ها در زمینه ارائه اطلاعات قابل‌اعتماد پرداخت.

 وی در ادامه به معرفی برنامه‌های توسعه سامانه‌های علم‌سنجی در راستای پاسخگویی به نیازها و تحولات جدید این حوزه و لزوم حفظ پویایی مستمر آن‌ها پرداخت.

در ادامه، دکتر حمزه‌علی نورمحمدی، عضو هیإت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد علمی دانشگاه شاهد، به ایراد سخنان خود در خصوص فرایندهای علم‌سنجی در دانشگاه شاهد و معرفی شیوه کار ارزیابی علمی پژوهشگران با استفاده از داده‌های ارائه شده توسط سامانه پژوهشی دانشگاه شاهد، پرداخت.

 وی گفت: کلیۀ فعالیت‌های مربوط به علم‌سنجی در دانشگاه شاهد، توسط متخصصان علم‌سنجی اداره می‌شود و همین ویژگی از اصلی‌ترین عوامل توسعه و بهره‌گیری از سامانۀ علم‌سنجی در این دانشگاه به شمار می‌رود.

در بخش پایانی، دکتر نوروزی چاکلی، به بحث و جمع‌بندی مباحث مطرح شده پرداخت. وی سامانه‌های علم‌سنجی را از مهم‌ترین ملزومات انجام صحیح، دقیق و به موقع برای انجام مطالعات علم‌سنجی معرفی کرد و همکاری دانشگاه‌ها با یکدیگر و تبادل تجربیات در این زمینه را از پیش‌شرط‌های اصلی توسعه و پیاده‌سازی سریع‌تر و مؤثرتر این سامانه‌ها در دانشگاه‌های کشور عنوان کرد.تأکید وی  بر آن بود که اگرچه وجود سامانه‌های علم‌سنجی برای جستجوی اطلاعات مقالات و پژوهشگران یک ضرورت به شمار می‌رود، اما داده‌های خام این سامانه‌ها نمی‌تواند معیار نهایی برای سنجش و ارزیابی علم در کشور به شمار آید؛ چراکه تحلیل این داده‌ها باید توسط متخصصان علم‌سنجی و باتکیه‌بر داده‌های به‌دست‌آمده از این سامانه‌ها صورت پذیرد.

دکتر نوروزی چاکلی  گفت: با وجود اهمیت این سامانه‌ها، اگر بدون توجه به تحلیل‌های معناداری که روی داده‌های این سامانه‌ها صورت می‌پذیرد، تنها به داده‌های خام آن‌ها تکیه شود، صرفاً نتایجی توصیفی و کلی از رشد کمّی ارائه خواهد شد که حتی می‌تواند گمراه‌کننده باشد. در مقابل، اگر داده‌های خامی که توسط این سامانه‌ها در دسترس قرار می‌گیرد، بر اساس اهداف تعیین شده توسط متخصصان علم‌سنجی مورد تجزیه و تحلیل‌های کمّی و کیفی قرار گیرد، نه‌تنها می‌تواند برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان پژوهش و فناوری راهگشا باشد، بلکه قادر است تصویری روشن و واقعی از عملکرد علمی و فناوری پژوهشگران کشور در اختیار قرار دهد و به عنوان ابزاری مهم، مؤثر و تعیین‌کننده‌، در این زمینه نقشی محوری ایفا کند.

در انتها، شرکت‌کنندگان به طرح سؤال‌های خود در خصوص مباحث مطرح شده پرداختند و اعضای پیش‌نشست به سؤال‌ها پاسخ دادند.

علاقه مندان برای مشاهده فیلم پیش‌نشست ، به لینک مراجعه کنند.

گزارش: دکتر عبدالرضا نوروزی چاکلی (دبیر پیش‌نشست)