نشست «امام علی (ع) در آيینه پژوهش‌های عربی »برگزار شد

به گزارش لیزنا، کتابخانه مرکزی دانشگاه قم با همکاری نهاد نمایندگی ولی فقیه نشست « امام علی علیه‌السلام در آيینه پژوهش‌های عربی » را با سخنرانی دکتر مریم حکمت نیا، عضو هیات علمی دانشگاه قم  سه شنبه مورخ 26/11/1400  برگزار کرد.

ابتدا حجه‌الاسلام و المسلمین دکتر راغبی، مشاور ارشد ریاست دانشگاه قم در ابتدای نشست گفت: این جلسه توفیقی است که در ماه مبارک رجب و در روز 13 رجب، روز میلاد مولود کعبه حضرت امیر المومنین (ع) به شخصیت آن حضرت  در پژوهش‌هایی که به زبان عربی تا کنون صورت گرفته است پرداخته شود.

وی ضمن تبریک میلاد حضرت علی (ع) و تشکر  و قدردانی از دست اندرکاران برگزاری نشست و حضور شرکت کنندگان، سخنان خود را با خاطره‌ای از سفر به مکه و برنامه بازدید از موزه‌ی مکه‌ ادامه داد و گفت:  در این موزه تابلوهای سنگی قدیمی از صحن مسجدالحرام وجود داشت، در بعضی از تابلوها نوشته شده بود؛ (ابوبکر رضی اللهُ عن) و همین‌طور تا رسید به  تابلو حضرت علی(ع) که نوشته شده بود؛ (علی کرم اللهُ وَجه) و برای اساتید و دانشجویان این تفاوت در نوشتن که سایر خلفا با نوشتن «رضی اللهُ عنه» اما حضرت علی(ع) را «کرم اللهُ وَجه» ذیلشان نوشته اند. دوستان دانشگاهی پرسیدند: این چه سرّی است که این‌گونه در تابلوهای قدیمی نوشته شده است؟ و پاسخ دادم؛ این نکته در آثار تفسیری زمخشری آمده است. زمخشری در کتاب تفسیرکشاف خودش در جلد 1 در صفحه 649 وقتی به آیه 55 سوره مائده می‌رسد: (إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ)، همان آیه، بخشش انگشتر امیرالمومنین در هنگام رکوع. آیه با این حصری که دارد و حصر می‌کند به حضرت علی (ع). زمخشری می‌گوید: (انها نزلت فی علی کرم الله تعالى وجهه ) این آیه نازل شده است درباره حضرت علی کرم اللهٌ وجهه وقتی فقیری از او درخواستی داشت و او درحال رکوع بود در نمازش پس خاتمش را انداخت به سوی او. زمخشری در جای دگر توضیح می‌دهد علت این‌که در متون گذشته زمانی که به نام حضرت علی (ع) می‌رسیدند می‌گفتند: کرم اللهً وجهه. علت اصلی این است که آن حضرت تنها کسی بود در بین این افرداد که بر بت‌ها سجده نکرده بود. وهابی‌ها برای این‌که این صفت را کمرنگ کنند در کتب و آثار خودشان در سحن و جاهایی که به نام حضرت علی(ع) است ایشان را مانند سایر خلفا اصحاب (رضی الله عن) می‌گویند.

وی افزود: در قضیه مباهله در آیه 61 سوره آل‌عمران، زمخشری اصرار دارد و تاکید می‌کند، مقصود از (ابنائنا و ابنائکم) امام حسن و امام حسین علیه السلام است. ( نساءنا) حضرت زهرا (س) و ( انفسنا) حضرت علی (ع) است. و زمخشری نقل می‌کند که: پیامبر(ص) صبح که آمدند؛ حضرت امام حسین(ع) را در آغوش و دست امام حسن(ع) را در دست و حضرت فاطمه (ص)‌پشت سر ایشان و حضرت علی (ع) پشت سر ایشان حرکت می‌کردند. و روایاتی را نقل می‌کند از عایشه که این را در کتاب کشاف جلد ۱ صفحه369 این مطلب را نقل می‌کند.

در ادامه نشست دکتر مریم حکمت‌نیا گفت: وقتی صحبت در ارتباط با حضرت علی(ع) است برای انسان یک مقدار گیج کننده است که چطور صحبت کند و از کجا شروع کند و به کجا ختم کند. و به قدری مطالب فراوان است که انسان در انتخاب می‌ماند. فراوانی مطالب یک طرف فراوانی فضائل حضرت علی(ع) یک طرف.

وی در ادامه به مسئله سیر تکامل تدریجی دین الهی پرداخت و افزود:  یقینا دین الهی کامل است و به مرور زمان انسان‌ها با این دین شناخته خواهند شد و در واقع با این دین آشنا خواهند شد و هرچه از نظر فکری پیشرفت بیشتری کنند، آشنایی آنها با این دین بیشتر و بیشتر خواهد شد. همین ایجاب می‌کند شخصیت‌های دینی به مرور زمان شناخته شوند.در راس شخصیت‌های دینی علی ابن ابی طالب است. لذا ما ورود و ظهور این شخصیت را در  دوره معاصر عربی به مراتب بیشتر از دوره‌های قبل حتی مشاهده می‌کنیم. اگر در دوره‌های قبل بیشتر در بین شیعیان نوشته‌هایی در رابطه با علی (ع) بوده، ما در دوره معاصر عربی  در بین اهل تسنن هم بسیار زیاد می‌بینیم.

وی افزود: شاید بتوان گفت بیشتر از همه این‌ها در بین مسیحیان ما این حرکت و حتی این جنجال را می‌بینیم که بر یک دیگر سبقت می‌گیرند که در باره علی (ع) بنویسند و بگویند. هرچه می‌گویند احساس می‌کنند که علی (ع) اقیانوسی است که هیچ‌گاه این‌ها به پایانش دست نخواهند یافت. این روند طبیعی را ما در جریان ادبیات عرب مشاهده می‌کنیم.

دکتر مریم حکمت‌نیا گفت: علی علیه السلام در نهج البلاغه می‌فرمایند: دنیا پس از این سرکشی آن‌چنان به سوی ما روی خواهد آورد که گویی شتر ماده به فرزندش گرایش پیدا می‌کند. این یک نویدی است از سوی حضرت علی (ع) که در آینده همه به سوی ما گرایش خواهند داشت. هرچند در گذشته این‌گونه نبود. گرایشی که ما امروزه در پژوهش‌های ادبیات عرب نسبت به حضرت علی(ع) می‌بینیم بی سابقه است. ما در بین افردا اهل تسنن افراد بسیار قاطعی را می‌بینیم مانند: ( عباس محمودالعقاد) ایشان معتقد است امام علی(ع) امامی است بی نظیر، یعنی به جز ایشان هیچکس لیاقت نام امامت را ندارد. در دوران معاصر حتی در بین غیر متدینین علی (ع) را در حد خیلی بالا و والایی ستوده‌اند. شاید یکی از عوامل که اینگونه حضرت علی علیه السلام را می‌ستایند هجوم غرب استعمار به کشورهای عربی باشد.

وی افزود: زمانی که ناپلئون به مصر حمله می‌کند به خود مظاهر تمدن را هم می‌اورد مانند دانشمندان زیادی که در مصر شروع می‌کنند به تحقیق و پژوهش در آثار مصر و بالغ به 140 دانشمند – تاسیس کتابخانه و چاپ‌خانه و... با خود به مصر می‌آورد. و اینها چشمان دنیای عرب را به یک دنیا جدید می‌گشود. و بعد از حمله ناپلئون ادبیات عرب رشد کرد و علی (ع) کاملا در بین مردم و پژوهشگران شناخته شد. نوشته‌های مسلمانان در باره حضرت علی(ع) طبیعی است، این که مسیحیان چرا در باره این حضرت نوشته‌اند باید گفت که بنده مسلمانان اهل تسنن مد نظرم است و بیشتر روی مسیحیان تحقیق کرده‌ام. اما اولین کسی که در باره حضرت علی (ع) حماسه نوشت آقای عبدالمسیح انطاکی می‌باشد. ایشان یکی از کسانی بود ادعای عربیه داشت. عربیه البته در برابر غرب استعماری. ایشان یکی از مسیحیانی بود که به کشورهای مختلفی می‌ر‌فت و دعوت به قومیت عربی می‌کرد. و این ادعا را در برابر غرب داشت که ما عرب‌ها انقدر فرهنگ غنی داریم که هیچ نیازی به تمدن غرب نداریم.

وی در ادامه تصریح کرد:  برخی ادعا کرده‌اند اولین حماسه، حماسه ابن سلامه است. ایشان یکی از شاعران و نویسندگان دوره معاصر عربی است و ایشان هم مسیحی هستند. ایشان حماسه‌ای با نام عیدالغدیر سرودند که تمام آن در ارتباط با علی (ع) است.  ارتباط مسیحیان با حضرت علی علیه السلام شاید برای این است که خودشان لمس کرده‌اند و با چیزی که در باره حضرت علی (ع) زیست کرده‌اند. شفاهایی که مسیحیان از این حضرت گرفته‌اند و گره‌هایی که یک حضرت از زندگی آنها باز کرده است و شاید یک شیعه اگر این وقایع را تعریف کند متهم بشود به کذب اما زمانی که یک مسیحی می‌گوید نمی‌توانیم نپذیریم. جوزیف الهاشم شاعری است که افتخارش این است که از نسل علی ابن ابی طالب است. با این که ایشان مسیحی است و اشعاری دارد که اوج معرفت دینی است، معرفتی که در دعاهای مانند زیارت جامعه می‌بینیم و این معرفت بین این‌ها وجود دارد.

وی گفت: اصطلاح تشیع المسیحی، به این معناست که مسیحیان خود را شیعه‌ی مسیحی می‌دانند یعنی یک مسیحی که گرایش به علی (ع) و عشق به علی (ع) و یا فرزندان ایشان دارد. و این اصطلاح را من  از چندین نفر از جمله اقای رشیدالسلامه یکی دیگر آقای جرج شکور این اصطلاح را شنیده‌ام. بنده از اقای جوزیف الهاشم  در مصاحبه‌ای که داشتم سوال کردم؛ شما به عنوان یک انسان در بین تمام شخصیت‌هایی که می‌شناسید اعم از گذشته و حال، چه کسی را لایق این می‌دانید که به عنوان الگویی برای جامعه بشری و جامعه انسانی در دنیا معرفی شود؟ ایشان گفتند به قطع و یقین من به جز علی ابن ابی طالب (ع) و نهج‌البلاغه علی ابن ابی طالب (ع) هیچ چیزی را لایق الگو بودن برای جامعه‌ی جهانی امروز نمی‌بینم.

دکتر حکمت‌نیا در پایان گفت:  عشق به علی(ع) و مطالبی این گونه بسیار بسیار زیاد است و من چیزی را که در ذهن داشته‌ام را بیان کردم. اما جا دارد جامعه دانشگاهی ما در این زمینه هزینه کند و جا دارد حتی ما جریان تشیع مسیحی را در ادبیات خودمان وارد کنیم و از آن برای شناخت امام علی (ع) استفاده کنیم.

لازم به توضیح است که فیلم ارائه کلیه کارگاه‌ها و نشست‌های برگزار شده کتابخانه مرکزی در صفحه اختصاصی کتابخانه مرکزی در کتابخانه دیجیتالی دانشگاه و پروفایل اختصاصی کتابخانه مرکزی در آپارات بارگذاری شده و علاقه‌مندان می‌توانند از طریق آدرس این نشست را مشاهده کنند.