فرصت ها و چالش های پیش روی نشر دانشگاهی بررسی شد

 به گزارش خبرنگار لیزنا، نشست «بررسی فرصت ها و چالش های پیش روی نشر دانشگاهی» با حضور دکتر مرتضی زینعلی، مدیر مسئول انتشارات جامعه نگر، دکتر سید عباس حسینی نیک، مدیر مسئول انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی و دکتر حامد علی اکبر زاده، رئیس سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی، روز پنجشنبه ۲۹ اردیبهشت ماه ۱۴۰۱،  در سرای علمی-فرهنگی دانشگاهی سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار شد.

در این نشست سید عباس حسینی نیک با اظهار امیدواری از برگزاری این جلسات، نکاتی را درباره فرصت ها و چالش های پیش روی نشر دانشگاهی بیان کرد و گفت: مهم ترین چالشی که در حوزه نشر دانشگاهی وجود دارد چالش های محتوایی است که اصل موضوع چیزی به نام چالش را،  محتوا تشکیل می دهد. ما در بعضی حوزه ها مثل حوزه عمومی، رمان یا داستان کتاب هایی را داریم که در دنیا منتشر می شوند و همان کتاب در کشور خارجه دیگر حداکثر ظرف یک هفته ترجمه شده و به چاپ می رسد، حال این را با حوزه نشر علم  دانشگاهی در کشور مقایسه کنید، خودتان به نتیجه مقایسه واقف خواهید شد. در بحث حقوقی باید بگویم که واقعا در حوزه حقوقی، ما از علم روز دنیا خیلی عقب هستیم. با اینکه حقوق جزء وظایف اجتماعی ما است و خیلی مانند علم پزشکی و علم مهندسی نیاز به آوردنش از خارج را حس نمی کنیم.

وی ادامه داد: در تاریخ علم و تمدن چندین دفعه علم از شرق به غرب و از غرب به شرق جا به جا شده است. در قرن ده میلادی که برابر با قرن چهار هجری قمری است و در آن زمان حکام بنی عباس بر سر کار بودند در دوره هارون الرشید و مامون، ابن ندیم کتاب الفهرست را تدوین کرده بود. در کتاب الفهرست ابن ندیم کتاب ها و منابع علمی که در دنیا وجود داشت را فهرست و به زبان عربی ترجمه کرده است. در آن زمان در دارالعلم کتاب ها به هر زبانی که وجود داشته به عربی ترجمه میکردند و به وزن آن کتاب ها طلا می دادند. عرض من این است که اگر می خواهیم به دوران شکوفایی علم در منطقه یا کشور خودمان که تاکید حکمای دینی هم بر همین اساس هست، برسیم حتما باید بر اساس مبانی علمی موجود در دنیا، در کشور ترجمه کتاب ها را انجام دهیم. در رابطه با علم در مساله اسلام یک مثالی را بخواهم عرض کنم این است که به قدری علم در شرق و بین النهرین یک زمان پیشرفت کرده بود که به عنوان مثال ناشران غربی مقاله ای در حوزه شیمی می نوشتند و برای اینکه حرفشان شنیده شود می گفتند این را زکریای رازی نوشته در حالی که او ننوشته بود یعنی اینقدر جایگاه برخی افراد ایرانی مهم و خاص بوده و هست.

او گفت: باید منابع علمی که به طور خاص دانشگاهی هستند را به سرعت ترجمه کنیم، اینکه منابع خاص به خصوص در حوزه پزشکی یکسری کتاب محدود که اعلام شده را ترجمه کنیم و ارائه کنیم خیلی به پیشرفت علم در کشور کمک قابل توجهی نکرده ایم که البته متاسفم که بگویم در حوزه دانشگاهی ما شاید حتی پنجاه عنوان کتاب ناب و تاپ دانشگاهی وجود ندارد.

حسینی نیک افزود: به نظر من ناشران ما توان مالی پرداخت هزینه ترجمه منابع علمی روز دنیا را ندارند. دولت موظف است برای ترجمه آثار علمی بودجه بگذارد پژوهشگاه ها و مراکز علمی متعددی هم که زیر نظر دولت هستند باید بودجه سنگینی بهشان تعلق بگیرد. فرصت مناسبی است علی الخصوص الان که جزء قانون کپی رایت نیستیم منابع علمی را بدون محاکمه و شکایت و پرداخت حقوق ناشران خارجی وارد کشور کنیم و این منابع در دانشگاه ها یا پژوهشگاه هایمان توسط افراد ماهر و متخصص ترجمه شود و در تبادل با ناشران بخش خصوصی قرار بگیرد.

وی گفت: در حوزه نشر دانشگاهی هم محتوای داخل به شدت آسیب پذیر است و هم وضع ناشران دانشگاهی خارج، ناشران خارجی هم خیلی کم سرمایه گذاری و ترجمه آثار داخلی را به عهده میگیرند. منابع علمی در حوزه پزشکی که خیلی هم فعال هستند و منابع زیاد وجود دارد، از یک تعداد رفرنس مشخص شده تعداد زیادی کتاب منتشر شده که این به معنای پیشرفت در حوزه نشر تلقی نخواهد شد.

در ادامه دکتر زینعلی چالش های حوزه نشر دانشگاهی را مورد بررسی قرار داد و گفت: من چالش های حوزه نشر دانشگاهی را در دو دسته عوامل میدانم دسته اول عوامل کلیدی و خرد هستند که به صورت مستقیم بر صنعت نشر دانشگاهی تاثیر می گذارندکه از تولید فنی، کاغذ و زینک گرفته تا بخشی از خود ناشران دانشگاهی که تولید کننده این آثار هستند و حتی بخشی از دانشگاه ها و مراکز علمی که در تولید محتوا ها نقش دارند. دسته دوم این چالش ها، چالش های ناشی از عوامل پیشران هستند که به صورت غیر مستقیم در صنعت نشر تاثیر دارند. یک مسئله، مسائل مربوط به قوانین کپی رایت و دیگری توسعه فناورانه است و بحث دیگر تغییرات و عوامل مرتبط با توسعه فرهنگی-سیاسی در کشور ما است. مجموعه این عوامل تاثیر بسزایی در نشر و به خصوص در نشر دانشگاهی دارند.

وی ادامه داد: در بین این عوامل که به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم بر نشر تاثیر دارند، بخشی از عوامل مربوط به عوامل کلیدی تاثیر گذار تولید محتوا هستند. تولید محتوا از جمله مسائل مهم هست که اگر جدی گرفته نشود ممکن است این صنعت را به سمت نابودی بکشاند. متاسفانه یکی از معضلات تولید محتوا در کشور ما گسست بین دانشگاه ها و عوامل ذینفعان صنعت نشر است. ما باید اساتید و ناشران این حوزه را حمایت کنیم. اساتیدی که وارد این حوزه می شوند وقتی حمایت نبینند و کارشان مورد حمایت واقع نشود این کار را ادامه نخواهند داد و این باعث جلوگیری از پیشرفت نشر در داخل خواهد بود. در بحث تولید محتوا به طور جدی نیاز به ایجاد برنامه های مدون داریم. به عنوان یکی از کلیدی ترین عوامل در این حوزه نیاز است که ایجاد این برنامه های مدون در تولید محتوا را جدی بگیریم.

زینعلی در ادامه بحث به دو عامل پیشران حوزه نشر اشاره کرد و گفت: اول بحث توسعه فرهنگی و سیاست های مربوط به این حوزه است که یکی از مهم ترین چالش ها در این حوزه به روز نبودن قوانین برای حمایت تولید علم و پژوهش در کشورمان است و دیگر عوامل پیشران که تاثیر شگرفی در حوزه تولید آثار علمی در کشور دارد چالش های توسعه فناورانه است. ما هیچ نظارتی بر صحت تولید محتوا در کشور نداریم به جای آن در خیلی از جاها یک سری سخت گیری هایی خصوصا در حیطه پزشکی انجام میدهیم که واقعا بی مورد است.

دکتر حامد علی اکبر زاده در ادامه گفت: فکر می کنم که به طور کلی الان وضعیت زندگی انسان ها و سبک زندگی شان طوری شده که اگر بخواهیم افراد را به سمت مطالعه و کتابخوانی سوق دهیم باید محتوای مناسب نسبت به وضعی که در کشور هست تولید کنیم. امروزه مخاطب حوصله برای خواندن کتاب های حجیم را ندارد، برای امروزی ماندن اطلاعات و محتوا به دانشجو ها باید سبک نرم افزار ها و پلتفرم هایی که اطلاع رسانی می کنند را در حوزه کتاب هم داشته باشیم. ما باید بتوانیم متونی را ارائه دهیم که چهارچوب کلی اطلاعات را در اختیار دانشجو قرار دهد و دانشجو را بی نیاز کند.

علی اکبر زاده در ادامه گفت: آینده صنعت نشر در ایران متحول خواهد شد. هم به لحاظ محتوا و هم از جهت متریال و مواد اولیه (کاغذ و ..). در آینده میان مدت؛ نشر الکترونیک ما باید به تعادل برسد.

علی اکبر زاده در پایان گفت: یکی از کارهایی که بنده دوست دارم انجام بدهم این است که ما بتوانیم یک بانک بزرگ کتاب های دانشگاهی را ایجاد کنیم که با استفاده از هوش مصنوعی در حوزه اطلاعات قابلیت های مختلفی مثل سرعت سرچ بالا، تحلیل تاریخی متن ها و ارتباط بین متن ها را در آن ایجاد کنیمئتا دانشجویان و مخاطبین به آن مراجعه و از آن استفاده کنند. فکر میکنم این یکی از مهم ترین مسائلی است که در پیشرفت کشور در این صنعت به ما کمک خواهد کرد. مورد دیگر ضعف در کتاب های تالیفی ما است که واقعا در این حوزه ضعیف عمل کردیم و متون تالیفی خوبی نداریم و در بحث ترجمه ها کتاب های حوزه عمومی کتاب های کم حجم است و کتابهای دانشگاهی کمتر ترجمه می شود و اگر هم ترجمه می شود خیلی مورد استقبال قرار نمیگیرد.

گزارش: غزاله ورقائی