داخلی
»گزارش
نخستین نشست کارگروه تخصصی نرم‌افزارهای بافت میراث فرهنگی برگزار شد
به گزارش لیزنا، نخستین نشست کارگروه تخصصی نرم‌افزارهای بافت میراث فرهنگی (کتابخانه، موزه و آرشیو) به صورت مجازی در تاریخ 25 خرداد 1401 با حضور دکتر سید مهدی طاهری دانشیار گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی، و رییس کتابخانه مرکزی مرکز اسناد دانشگاه علامه طباطبائی، و جمعی از مدیران و کارشناسان کتابخانه‌های دانشگاهی سراسر کشور برگزار شد. پاسخ‌گویی به برخی پرسش‌ها در خصوص استانداردهای نوین توصیف اشیای محتوایی مراکز بافت میراث فرهنگی، دسترسی بهینه به فراداده‌های سیستم‌های یکپارچه کتابخانه‌ای، پشتیبانی از استانداردهای جدید بافت میراث فرهنگی توسط توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها، تحلیل هزینه-سودمندی، تحلیل هزینه‌های دسترسی و پشتیبانی نرم‌افزارهای بافت میراث فرهنگی در ایران، و یکپارچه‌سازی و میان‌کنش‌پذیری نرم‌افزارهای گوناگون از اهداف برگزاری این نشست بودند.
در ابتدای این نشست دکتر سید مهدی طاهری، با اشاره به اهداف تشکیل کمیته راهبری شبکه کتابخانه‌های دانشگاهی گفت: از اهداف اصلی تشکیل کمیته راهبری شبکه کتابخانه‌های دانشگاهی می‌توان ارتباط بهتر و بیشتر بین کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مراکز اسناد، طراحی نظام‌های همکاری بین کتابخانه‌ای و دیگر مراکز بافت میراث فرهنگی، شناسایی چالش‌های کتابخانه‌ها و یافتن راه‌حل‌های مناسب برای آنها را نام برد.
در ادامه وی با اشاره به تحولات نوین در حوزه فناوری‌های اطلاعاتی و تمرکز بر روی سیستم‌های (نرم‌افزاری) یکپارچه کتابخانه‌ای گفت: امروزه به دلیل تحولاتی که در حوزه فناوری رخ داده‌اند، اهمیت نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای بیشتر شده و محیط مجازی توانسته است جایگاه مناسبی را در همه جوامع بشری پیدا کند. در این راستا، نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای به دلیل دو موضوع: نخست، لزوم مدیریت منابع فیزیکی در نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای، و دیگر، طراحی و ایجاد کتابخانه‌های دیجیتالی بسیار اهمیت یافته‌اند.
دکتر طاهری در ادامه به چالش‌های استفاده از نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای اشاره کرد و گفت: یکی از مهمترین مشکلات نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای، ارتباط ناکافی میان کتابخانه‌ها و کتابداران برای مشارکت در توسعه و ارائه راه‌حل‌ها و درخواست‌های جمعی به توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای است. از سوی دیگر با توجه به تحولات حوزه سیستم‌های اطلاعاتی و گسترش روزافزون حجم داده‌ها، محیط‌های اطلاعاتی جدیدی شکل گرفته‌اند که قابلیت‌ها و امکانات نرم‌افزارهای یکپارچه کتابخانه‌ای کنونی همخوانی مطلوبی با آن تحولات در پاسخ‌گویی به نیازهای کاربران ندارند. برای نمونه، امروزه یکی از نیازهای کاربران طراحی نسخه‌های موبایلی نرم‌افزارهای مذکور و پاسخگو بودن آنها (responsive) است که چندان مورد توجه توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها قرار نگرفته است.
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تمرکز بر اهمیت بافت میراث فرهنگی در بازنمون بهتر اشیای محتوایی ثبت شده در این مراکز گفت: امروزه کتابخانه‌ها باید بتوانند در محیط‌های اطلاعاتی جدید، افزون بر مدیریت انواع اشیای فرهنگی (cultural objects)، با دیگر کتابخانه‌ها و جوامع بافت میراث فرهنگی (موزه‌ها و مراکز اسناد) ارتباط برقرار کنند. در حالی که نرم‌افزارهای کنونی قابلیت بهره‌گیری یکپارچه در مراکز میراث فرهنگی را ندارند.
وی افزود: اشیای محتوایی (Cultural Objects) که در این سازمان‌ها نگهداری و مدیریت می‌شوند، با یکدیگر ارتباط تنگاتنگ دارند. زیرا بازنمون فرهنگ یک جامعه و قوم بوده، و در کنار یکدیگر بازتاب مناسبی از فرهنگ و تمدن ارایه خواهند کرد. امروزه استانداردها، ابزارها و پروتکل‌ها به سمت میان‌کنش‌پذیری حرکت نموده، و تمامی نرم‌افزارهای توسعه‌یافته با بهره‌گیری از استانداردهای نوین، به کل بافت میراث فرهنگی به صورت یکپارچه توجه دارند. مشکل دیگر این است که نرم‌افزارهای کنونی هم از لحاظ زیرساخت و هم از لحاظ همخوانی با استانداردها، ابزارها و قوانین حوزه علم اطلاعات در جایگاه مناسبی قرار ندارند؛ چرا که در این نرم‌افزارها از استانداردهای دهه‌های پیشین استفاده شده است که در آنها توجه کافی به رویکردهای جدید همانند رویکردهای اشاره شده یا رویکرد کاربرمدار (شخصی‌سازی و سفارشی‌سازی خدمات) نشده است.
در ادامه دکتر طاهری، با اشاره به رویکردهای نوین مدیریت اطلاعات و دانش مطرح در جهان گفت: امروزه در طراحی نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای بحث پروفایل کاربردی مطرح است که منجر به بومی‌سازی (Localization) عناصر، صفات و اجزای استانداردها می‌شود. از سوی دیگر، نرم‌افزارهای نوین با رویکردهای هستی‌شناسانه (دانش-مدار) و الگوهای مفهومی مرجع بافت میراث فرهنگی همخوانی دارند. در حالی که نرم‌افزارهای پیشین دارای این قابلیت‌ها نیستند و این باعث کاهش کاربردپذیری آنها در بافت کاربران هدف شده است.
دکتر طاهری در ادامه با اشاره به وب معنایی و روش داده‌های پیوندی گفت: کتابخانه‌ها یکی از دادگان‌ها و انباره‌های داده‌ای ارزشمند شبکه وب به شمار می‌آیند (به دلیل بهره‌گیری از فراداده‌ها یا داده‌های ساختارمند) و تعامل و میان‌کنش‌پذیری کتابخانه‌ها نه فقط با موزه‌ها و مراکز اسناد، بلکه با تمامی بافت‌های اطلاعاتی مطرح است تا تبادل داده و دسترس‌پذیری به موجودیت‌های داده‌ای آنها نیز افزایش یابد. مشکل بزرگ دیگر، حضور ناکافی در وب معنایی و عدم برقراری پیوند میان داده‌های یک مرکز با دیگر منابع داده‌های پردازش‌شده در محیط وب است. امروزه در سطح جهانی از شبکه‌های کشف کتابشناختی (Bibliographic Discovery Systems) استفاده می‌شود که دسترسی یکپارچه (Integrated Access) میان پایگاه‌های گوناگون را فراهم می‌کنند.
در ادامه دکتر طاهری با دسته‌بندی چالش‌های نرم‌افزارها به سه دسته، گفت: چالش‌های مربوط به توسعه نرم‌افزارهای یکپارچه کتابخانه‌ای را می‌توان با توجه به عوامل مرتبط با آنها در سه گروه: مسائل مربوط به نخست، کتابداران، دیگر، مراکز مرجع و کتابخانه‌های بزرگ، و دو دیگر، شرکت‌های توسعه‌دهنده نرم‌افزارها دسته‌بندی نمود. در خصوص مسائل مربوط به کتابداران می‌توان به مواردی همانند آگاهی ناکافی در استفاده بهینه از قابلیت‌ها و ویژگی‌های (Features) نرم‌افزارهای فعلی، نداشتن آگاهی مناسب از مباحث مربوط به توسعه و روزآمدسازی استانداردها، توجه نه چندان مناسب به تحولات و ویژگی‌های جدید نرم‌افزارهای یکپارچه کتابخانه‌ای،. محدودیت در ایجاد زبان مشترک برای تعامل با توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای اشاره نمود. از سوی دیگر، در مراکز مرجع و کتابخانه‌های بزرگ، دادگان‌های مورد نیاز بر اساس روش‌های و راهبردهای جدید فراهم نشده، و رویکرد تا حدودی منفعلانه در این مراکز اتخاذ شده که موجب می‌شود، بازخورد مناسبی از سوی کتابخانه‌های بزرگ کشور به توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها ارائه نشود. تعامل ناکافی و نه چندان مناسب با متخصصان حوزه علم اطلاعات، و روزآمد نشدن نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای باعث شده این نرم‌افزارها دیگر پاسخ‌گوی نیازهای کنونی کتابخانه‌ها نباشند. مسئله دیگر این است که برخی از شرکت‌ها بیشتر رویکرد تجاری دارند و با راهبرد مبتنی بر محصول (Product-based) فعالیت می‌کنند. در حالی که در سطح جهان رویکردهای مبتنی بر راه‌حل (Solution-based) از سوی توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها برای مراکز بافت میراث فرهنگی مدنظر قرار گرفته است.
در ادامه دکتر طاهری گفت: بزرگترین دلیلی که باعث می‌شود شرکت‌های نرم‌افزاری به سمت توسعه سیستم‌های اطلاعاتی و نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای روزآمد حرکت نکنند، درخواست انفرادی کتابخانه‌های گوناگون است. اگر درخواست‌ها به صورت جمعی ارائه شوند، بازخورد مناسبی دریافت خواهد شد، و هم‌اندیشی در دستیابی به راهبردهای مناسب از سوی کتابخانه‌ها، توسعه‌دهندگان نرم‌افزارها را متمایل می‌نماید که نیازهای کتابخانه‌ها را مدنظر قرار دهند.
در ادامه دکتر طاهری در پاسخ به پرسش یکی از حضار در خصوص فارسی‌سازی نرم‌افزارهای یکپارچه کتابخانه‌ای مطرح در سطح جهان اشاره کرد: مشکل فارسی‌سازی نرم‌افزارهای خارجی این است که تنها ترجمه رابط کاربر آنها برای کتابخانه‌های ایرانی، به دلیل هزینه‌های سنگین تهیه و نگهداری این نرم‌افزارها، مناسب نخواهد بود. از سوی دیگر، و با اهمیت بیشتر، نیاز به بومی‌سازی نرم‌افزارها و سازگاری با بافت فرهنگی و اجتماعی کتابخانه‌ها، موزه‌ها و آرشیوها باعث می‌شود، صرفاً فارسی‌سازی محیط رابط کاربر نرم‌افزارهای خارجی پاسخ‌گوی نیازهای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران نباشد.
در پایان جلسه، مدیران و کارشناسان کتابخانه‌ها به بحث و تبادل نظر در خصوص اهداف کارگروه و چالش‌های نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای پرداختند، و جلسه با بیان لزوم تدوین چشم‌انداز برای تحلیل آینده نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای و بافت میراث فرهنگی، نیازسنجی کتابخانه‌های دانشگاهی، و تدوین خط‌مشی‌هایی برای توسعه نرم‌افزارهای یاد شده در ایران پایان یافت.
۱. از توهین به افراد، قومیت‌ها و نژاد‌ها خودداری کرده و از تمسخر دیگران بپرهیزید و از اتهام‌زنی به دیگران خودداری نمائید.
۲.از آنجا که پیام‌ها با نام شما منتشر خواهد شد، بهتر است با ارسال نام واقعی و ایمیل خود لیزنا را در شکل دهی بهتر بحث یاری نمایید.
۳. از به کار بردن نام افراد (حقیقی یا حقوقی)، سازمان‌ها، نهادهای عمومی و خصوصی خودداری فرمائید.
۴. از ارسال پیام های تکراری که دیگر مخاطبان آن را ارسال کرده اند خودداری نمائید.
۵. حتی الامکان از ارسال مطالب با زبانی غیر از فارسی خودداری نمائید.