پیشرو بودن ایران در حوزه کتابخانه‌های عمومی در منطقه و آسیا

به گزارش لیزنا، نشست مجمع نمایندگان استان گیلان با مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور دوشنبه ۳ مرداد ماه با حضور سیدکاظم دلخوش اباتری، نماینده مردم صومعه‌سرا، مهرداد گودرزوند چگینی، نماینده مردم رودبار، محمدرضا احمدی نماینده مردم رشت و غلامرضا مرحبا، نماینده مردم آستارا در مجلس شورای اسلامی و همچنین سیدحسن سیدابراهیم، مشاور دبیرکل در امور مجلس، سیدباقر میرعبداللهی معاون برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، محمد احمدوند معاون اداری و مالی، هادی امیری مدیرکل امور عمرانی، هادی آشتیانی مدیرکل ترویج کتابخوانی و امور فرهنگی، اصغر گودرزی مدیرکل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌ها و پریسا کرمی مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان گیلان، در کتابخانه مرکزی پارک‌شهر تهران برگزار شد.

در این نشست مهدی رمضانی ضمن خیرمقدم به نمایندگان مردم استان گیلان در سخنانی گفت: یکی از کارها و اولویت‌های ما ارتباط مستمر و پایدار با نمایندگان مجلس بوده است و بر خودمان فرض می‌دانیم که در خدمت ایشان باشیم تا از یک سو نکاتی که در حوزه انتخابیه و نکات کلانی که در حوزه مسائل فرهنگی مدنظر ایشان است را بشنویم و از سوی دیگر از کمک‌های ایشان برای پیشبرد این امور و مسائلی که در حوزه فرهنگ وجود دارد، بهره‌مند شویم.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور افزود: مسئله مهمی که در حوزه کتابخانه‌های عمومی کشور قابل توجه است، عدم شناخت کافی اغلب نمایندگان محترم از وضعیت و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی است که دلیل ایجاد این مسئله را از خودمان می‌دانیم و باید تلاش بیشتری برای شناساندن ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی بکار ببندیم. بر این اساس بنده این فرصت را غنیمت می‌دانم تا گامی برای بهبود این مسئله برداریم.

رمضانی در ادامه به ارائه گزارشی از ویژگی‌های کتابخانه‌های عمومی پرداخت و گفت: شبکه کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور یک شبکه ۳۷۰۰ باب کتابخانه‌ای است که پس از مدارس و مساجد، بزرگترین شبکه فرهنگی در کشور محسوب می‌شود. این شبکه قابلیت‌ها و ویژگی‌هایی نسبت به مراکز دیگر دارد که از آن جمله می‌توان به عدم محدودیت دینی و مذهبی، عدم محدودیت سنی، عدم محدودیت برای اقشار مختلف اشاره کرد.

وی یادآور شد: این شبکه با اداره حدود ۲۷۰۰ باب کتابخانه به صورت مستقیم و حدود هزار کتابخانه به صورت مشارکتی و خصوصی با  ۷۵۰۰ نفر کتابدار و همکار در سراسر کشور در حال فعالیت است. مجموعه‌ای که زیر نظر هیأت امناء به ریاست وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت می‌کند.

دبیرکل نهاد با اشاره به تغییر نگرش و تعاریف نسبت به کتابخانه‌های عمومی در سال‌های اخیر گفت: امروز کتابخانه‌های عمومی از تصویر گذشته خود به عنوان محلی برای امانت کتاب و سالن مطالعه به یک مرکز فرهنگی اجتماعی تبدیل شده است. ما امروز در کتابخانه‌های پیشرو مانند کتابخانه مرکزی مشهد، حدود ۴۸ خدمت ارائه می‌دهیم. همچنین در برخی کتابخانه‌های ما بحث مشاغل خانگی، مهارت‌آموزی و امکان فروش، آموزش داده می‌شود که شبیه این فعالیت‌ها در دنیا در حال رخ دادن است.

مهدی رمضانی تصریح کرد: ما در منطقه و آسیا به لحاظ شبکه کتابخانه‌های عمومی جزء کشورهای پیشرو هستیم؛ نزدیکترین کشور به ما کشور ترکیه با ۱۲۰۰ کتابخانه عمومی است که ما با فاصله بسیاری از این کشور در حال فعالیت هستیم. ما تنها مرکز فرهنگی هستیم که در حال ارائه خدمت در حوزه نابینایان و ناشنوایان است و تمام مراکز استان‌های ما دارای بخش نابینایان و ناشنوایان هستند. همه کتابخانه‌های عمومی در کشور مجهز به بخش کودک هستند و به عنوان یک مرکز مؤثر در حوزه کودکان فعالیت می‌کنند.

تناقض در قانون تأسیس نهاد و محدودیت برای توسعه کتابخانه‌های عمومی

عضو هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور در ادامه سخنان خود با ارائه گزارشی از سرانه فضای کتابخانه‌ای در استان گیلان گفت: شهر رشت به خصوص از این جهت که مرکز استان گیلان است، به لحاظ سرانه فضای کتابخانه‌ای جزء شهرهای محروم کشور محسوب می‌شود. این وضعیت، وضعیت مطلوبی نیست؛ محدودیت ما برای رسیدن به وضعیت مطلوب از آنجا حاصل می‌شود که بر اساس قانون تأسیس نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ما هیچ مسئولیتی در قبال ساخت کتابخانه عمومی نداریم و هیچ بودجه‌ای هم برای ساخت کتابخانه دریافت نمی‌کنیم.

وی با تأکید بر لزوم اصلاح قانون تأسیس و اداره نهاد افزود: این در حالی است که ماده ۱ قانون تأسیس کتابخانه‌های عمومی به صراحت اشاره می‌کند که وظیفه ساخت، تجهیز، توسعه، بهره‌برداری و غیره بر عهده نهاد است، اما در ماده ۱۲ تأکید می‌کند که نهاد مسئولیتی در قبال ساخت کتابخانه ندارد و وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها باید کتابخانه‌ها را بسازند و نهاد از آنها بهره‌برداری کند. بر این اساس ما هیچ ردیف بودجه عمرانی‌ای نداریم. این وضعیت باید اصلاح شود؛ به خصوص در استان گیلان که امید داریم با همت مسئولان به میانگین سرانه دسترسی به کتابخانه برسیم. چراکه اگر کتابخانه ایجاد نشود، ما نمی‌توانیم سرانه کتابخوانی را ارتقاء دهیم.

کتابخانه سیار و کتابخانه مرکزی؛ دو بال توسعه فضای کتابخانه‌ای

مهدی رمضانی درباره چالش‌های پیش روی افتتاح و بهره‌برداری از کتابخانه مرکزی رشت گفت: درست است که کتابخانه مرکزی رشت در مرکز استان گیلان و در شهر رشت واقع شده، اما بهره‌برداری از این کتابخانه مرکزی شاخص فرهنگی استان را به لحاظ کلی در سطح استان افزایش می‌دهد و محدود به شهر رشت نخواهد بود. چراکه خدمات کتابخانه مرکزی رشت مربوط به کل استان گیلان است. اما این بسیار تلخ است که بهره‌برداری از پروژه کتابخانه مرکزی رشت به دلیل برخی اختلافات برای انشعابات کتابخانه معطل مانده است. این پروژه بالای ۹۰ درصد پیشرفت داشته و اگر انشعابات وصل شود، مشکل پروژه برطرف خواهد شد و ما آمادگی تجهیز و بهره‌برداری از آن را در اسرع وقت داریم؛ چراکه حتی بخشی از تجهیزات پروژه خریداری شده است.

دبیرکل نهاد یادآور شد: خوشبختانه در استان گیلان کتابخانه سیار وجود دارد. ما کتابخانه سیار و کتابخانه مرکزی را دو بال توسعه فضای کتابخانه‌ای می‌دانیم. وجود توأمان کتابخانه مرکزی برای فضای نخبگانی و شاخص‌های اصلی کتابخوانی و کتابخانه سیار برای بردن خدمت نزد مردم مناطق کمترتوسعه‌یافته و کمتربرخوردار ضروری است. برخی از کتابخانه‌های سیار در کشور به لحاظ عضویت، فعالیت‌ها و برنامه‌های فرهنگی به اندازه یک کتابخانه مرکزی فعالیت دارند و پیشرو هستند.

وی با اشاره به اقدامات در دست پیگیری برای اصلاح قانون تأسیس نهاد، گفت: به لحاظ وضعیت معیشتی، پرسنل نهاد از دستگاه‌های ضعیف و کم‌برخوردار هستند و به قول معروف چانه مالی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را در ۱۸ سال پیش کوچک گرفته‌اند؛ این موضوع چه در بودجه کتاب، چه در سرانه فضای کتابخانه‌ای و سایر موضوعات نیز مشهود است. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برای اصلاح قانون نهاد ارسال شده و از شما درخواست داریم که در این مسیر ما را همراهی کنید. در نظر داشته باشید که نهاد جزء معدود دستگاه‌های فرهنگی است که خدمت مستقیم به مردم می‌دهد.

چالش جذب نیرو و توزیع جغرافیایی کتابخانه‌های عمومی

در ادامه این نشست محمد احمدوند، معاون اداری و مالی نهاد نیز در سخنانی گفت: یکی از موضوعات مهمی که در نهاد وجود دارد و نیاز به نگاه ویژه نمایندگان دارد، بحث توسعه‌ای بودن فعالیت‌های نهاد و محدودیت‌های ما برای جذب نیروی انسانی است. ما کتابخانه افتتاح می‌کنیم، اما مجوز جذب نیروی انسانی نداریم و طبق قانون بودجه هم اختیار جذب نیرو از هیأت امناء گرفته شده و این برای ما معضلی جدی ایجاد کرده است که ضروری است راهکاری برای این موضوع اتخاذ شود.

سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامه‌ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات نیز گفت: ما در این معاونت طرحی داریم به عنوان «آمایش سرزمینی» که این کار سند ملی دارد و سازمان برنامه و بودجه سال ۱۳۹۹ سند ملی آمایش سرزمینی را منتشر کرد. برای استان گیلان مبتنی بر آنچه که خروجی این طرح است، استاندارد حداقلی سرانه کتاب به ازای هر ۱۰۰ نفر سه متر مربع است که با ارجاع به ۵۲ نقطه شهری در استان گیلان، متاسفانه ۲۴ نقطه با شاخص منفی مواجه هستند. برآیند عمومی آنچه که ما در معاونت برنامه‌ریزی «آمایش سرزمینی» می‌نامیم، دورنمای مناسبی از نظر توزیع جغرافیایی کتابخانه‌های عمومی مبتنی بر خدمت، ارائه نشده است که امیدواریم بتوانیم با مشارکت شما توفیقاتی در این زمینه داشته باشیم.

هادی امیری، مدیرکل امور عمرانی نیز در ادامه به ارائه گزارشی از فعالیت‌های عمرانی نهاد در استان گیلان پرداخت و گفت: ۱۱ پروژه عمرانی در سطح استان گیلان وجود دارد که ۷۲۰۰ متر آن مربوط به کتابخانه مرکزی رشت است که استانی است و ۲۹۹۶ متر آن مجموعه پروژه‌های دیگر است که اعتباری نزدیک به ۱۹۰ میلیارد ریال برای اتمام آن نیاز دارد. کتابخانه مرکزی رشت نیز با پیشرفت ۹۱ درصدی تا به امروز به ۱۱۰ میلیارد ریال بودجه برای اتمام پروه نیاز دارد. اساساً مجری ۱۰ پروژه دیگر هم که تاکنون با بودجه‌های استانی به این مرحله رسیده، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است و با توجه به اینکه سرفصل مشخصی از بودجه در اختیار نهاد نیست، افزایش این ۳ هزار متر می‌تواند در پیشبرد اهداف فرهنگی استان مؤثر باشد.

ویژگی‌های کتابخانه مرکزی رشت

اصغر گودرزی، مدیرکل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌ها نیز در این نشست به ارائه گزارشی از بخش‌های مختلف پیش‌بینی شده در کتابخانه مرکزی رشت پرداخت و گفت: کتابخانه مرکزی رشت دوازدهمین کتابخانه مرکزی کشور است که ان‌شاءالله با همت شما و مسئولان استانی و نهاد افتتاح خواهد شد. با افتتاح آن حدود ۳۰ درصد به فضای کتابخانه‌ای استان اضافه خواهد شد که عدد قابل توجهی است. ما در کتابخانه‌های مرکزی بیش از ۴۰ خدمت را برای مردم در نظر گرفته‌ایم، اما در کتابخانه مرکزی رشت این خدمات را به بیش از ۵۰ خدمت‌ رسانده‌ایم.

وی افزود: با توجه به اینکه این چهارمین کتابخانه‌ای است که به لحاظ خدمات نوین کتابخانه‌های مرکزی طراحی می‌کنیم، خدمات بهتر و متنوع‌تری را در بخش‌های مختلف این کتابخانه پیش‌بینی کرده‌ایم. از جمله در بخش کودک، گالری، نابینایان و ناشنوایان، نشریات، هویت استانی، نسخ خطی و خدمات مبتنی بر وب و غیره خدمات ویژه‌ای ارائه خواهد شد. دسترسی به بیش از ۱۸۰۰ بانک اطلاعاتی روز دنیا به زبان‌های فارسی و غیرفارسی در این کتابخانه ایجاد شده و کتابداران متخصص برای مشاوره و ارائه راهنمایی‌های لازم نیز در این بخش حضور دارند.

مدیرکل توسعه کتابخانه‌ها و مشارکت‌های نهاد یادآور شد: در میان ۵۰ خدمت پیش‌بینی شده ۳ خدمت شامل «خدمت نجوم»، «بخش سالمندان» و «بازارچه دانش‌بنیان» برای اولین بار در کتابخانه‌های کشور در کتابخانه مرکزی رشت ارائه می‌شود.

مهرداد گودرزوند چگینی، نماینده رودبار در این نشست با تقدیر از اقدامات صورت گرفته توسط نهاد، در سخنانی گفت: از ارائه گزارش سرانه فضای کتابخانه‌ای، به لحاظ دریافت اطلاعات دقیق خوشحال شدم، اما از سوی دیگر به عنوان نماینده این استان از وضعیت نامطلوبی که در آن قرار داریم نیز ناراحت هستم. طبیعتاً باید به پایتخت و مراکز استان‌ها پرداخته شود، اما اگر قرار است کشور حرکتی رو به جلو داشته باشد باید کاری ویژه در حوزه شهرستان‌ها و روستاها انجام شود. چراکه در این مناطق محروم و کمترتوسعه‌یافته استعدادهای بسیاری وجود دارند. نبود امکانات فرهنگی در این مناطق باعث مهاجرت از روستاها به پایتخت و مراکز استان‌ها خواهد شد.

وی با اشاره به مشکلات بودجه‌ای در نهاد گفت: به عنوان عضو کمیسیون برنامه و بودجه اعلام می‌کنم که حتماً تلاش های لازم برای کمک به شما را به‌کار خواهیم بست. چراکه معتقدم کتابخانه و کتابخوانی بستر توسعه بسیاری از مسائل و پیشرفت‌ کشور خواهد بود و امیدواریم با توجه ویژه به این حوزه، اتفاقات خوبی در سطح استان و کشور داشته باشیم.

در ادامه غلامرضا مرحبا، نماینده مردم آستارا نیز در این نشست گفت: بر اساس منابع موجود دومین کتابخانه عمومی کشور در سال ۱۳۰۴ در شهرستان آستارا تأسیس شده که این موضوع یک ویژگی برای این شهر و مردم آن محسوب می‌شود، اما نباید سرانه فضای کتابخانه‌ای، امکانت و تجهیزات آن در حد همان کتابخانه سال ۱۳۰۴ باقی بماند. البته کتابخانه‌های بسیاری در شهرستان و روستاهای اطراف آن داریم که بخشی از آن را خیرین تقبل کرده‌اند، اما این شهرستان نیازمند این است که امکانات بیشتری به آنجا تخصیص یابد و خدماتی اجرا شود که بتواند کتاب را هم به شهرستان و هم به روستاهای صعب‌العبور برسانیم.

وی ادامه داد: امروز همه اقشار فرصت و شرایط حضور فیزیکی در کتابخانه‌ها را ندارند. بر این اساس پادکست‌ها و کتاب‌هایی که به صورت پادکست تولید شده‌اند می‌توانند در این زمینه بسیار مؤثر واقع شوند. کتابخانه‌های عمومی می‌توانند از این فرصت استفاده کنند تا بدون استفاده از کتاب به صورت فیزیکی، کتاب‌ها را از طریق فناوری و تکنولوژی‌های نوین در اختیار مردم قرار دهند تا به اشاعه فرهنگ عمومی و اطلاعات به نوجوانان و جوانان کمک کنیم.

محمدرضا احمدی، نماینده رشت نیز در سخنانی گفت: اگرچه پیش‌بینی می‌کردیم به لحاظ سرانه کتابخانه‌ای در شهر رشت در وضعیت مناسبی قرار نداریم، اما گزارش دقیق ارائه شده از سوی شما درباره رشت و هم چنین استان گیلان باعث ناراحتی ما شد. سهم استان گیلان از سرانه مطلوب عضویت، فضای کتابخانه‌ای، منابع و سایر شاخص‌ها نشان می‌دهد که با توجه به جمعیتی که در شهر رشت و استان گیلان داریم، فاصله بسیار دوری با سرانه مطلوب وجود دارد که بر این اساس باید تلاش ویژه‌ای برای پر کردن این فاصله و جبران آن به‌کار بسته شود.

وی افزود: در شرایطی که برخی از کتابخانه‌ها با چالش‌های مختلفی از جمله نبود فضای مناسب برای آموزش، مطالعه و نورپردازی و فضاسازی مواجه هستند، ایجاد دستگاه کتابخانه سیار اتفاق بسیار خوبی است که بازخوردهای آن را دریافت کرده‌ام. همچنین معتقدم با ایجاد کتابخانه‌های شبانه روزی، کتابخانه‌های الکترونیک و برنامه‌های تشویقی بیشتر از پیش مردم را به کتابخانه‌های عمومی آورد.

سیدکاظم دلخوش اباتری، رئیس مجمع نمایندگان استان گیلان نیز طی سخنانی با اشاره به نگاه ویژه مجلس و حمایت‌های صورت‌گرفته از نهاد در دوره‌های پیشین، گفت: با توجه به اهمیت و جایگاه کتابخانه‌های عمومی، حمایت از توسعه کتاب و کتابخوانی در همه ادوار مجلس وجود داشته و در این دوره نیز ما حمایت‌های لازم را خواهیم داشت. تنها شما می‌توانید با اقداماتی نظیر برگزاری این جلسات، نگرش نسبت به کتابخانه‌های عمومی نزد نمایندگان را تغییر دهید. در این جهت تقویت ارتباط با مجلس و حضور نمایندگان نهاد در کمیسیون‌های مختلف می‌تواند به حل مشکلات نهاد کمک شایانی کند.

وی با اشاره به گزارش ارائه شده از آمایش سرزمینی و سرانه فضای کتابخانه‌ای در استان گیلان گفت: ارائه گزارش‌های مختلف از وضعیت استان‌ها در مجمع نمایندگان هر استان می‌تواند آنها را به کمک بیشتر برای پیشبرد اهداف نهاد ترغیب کند. با مکاتبات و جلسات مختلف به خصوص در نزدیکی ایام تصویب قانون بودجه می‌توان از حمایت حداکثری نمایندگان برخوردار شد.

نماینده مردم صومعه‌سرا در ادامه سخنان خود با تقدیر از فعالیت‌های پریسا کرمی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان گیلان گفت: اطلاع داریم کتابخانه‌های عمومی کشور از مظلوم‌ترین مراکز هستند و کارکنان و کتابداران آن نیز به لحاظ حقوق و دستمزد شایسته وضعیت معیشتی بهتری هستند. بر این اساس ما آمادگی داریم که در بحث جذب نیرو، آمایش سرزمینی، توسعه کتابخانه‌ها و سایر مسائل نهاد به شما کمک کنیم.

پریسا کرمی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان گیلان نیز در این دیدار گفت: نمایندگان استان با نگاه فرهنگی خود حامی ما در استان هستند. امیدواریم با عشقی که به مباحث فرهنگی و کتابخانه‌های عمومی دارند، بتوانیم از حضورشان در مجلس بهره کافی را ببریم و گام‌هایی برای ارتقای جایگاه کتابخانه‌های عمومی کشور برداریم.
وی افزود: امیدواریم در بحث کتاب و کتابخوانی و کتابخانه با حمایت‌های نمایندگان محترم استان گیلان در مجلس شورای اسلامی اتفاقات خوبی را در حوزه‌های انتخابیه‌شان رقم بزنیم.

فقر قانون در حوزه کتابخانه‌های الکترونیک

مهدی رمضانی، دبیرکل نهاد در ادامه این نشست با تقدیر از نگاه عمیق و مثبت نمایندگان حاضر به مسائل حوزه کتابخانه‌های عمومی گفت: تمرکززدایی و توجه به شهرها و روستاها حرف بسیار درستی است و ما هر جایی در این مناطق فرصت ایجاد کتابخانه را داشتیم، اقدامات لازم را انجام داده‌ایم. ضمن اینکه ایجاد کتابخانه سیار در این زمینه بسیار کمک‌رسان و راهگشا بوده است و بسیار به این نگاه کمک خواهد کرد.

وی همچنین درباره کتابخانه الکترونیک و کتاب الکترونیک نیز توضیح داد: به لحاظ مالی بازار کتاب چاپی ۹۶ درصد بازار کتاب دنیا را در اختیار دارد. در داخل هم فارغ از کتاب‌های کمک آموزشی، کتاب‌های چاپی گردش مالی قابل توجهی دارند. ما کتاب می‌خوانیم، اما عده کمی از جامعه حجم زیادی از کتاب‌ها را می‌خوانند. سرانه‌هایی که از میزان کتابخوانی ارائه می‌شود، مبنای دقیقی ندارند، چراکه هیچ کدام از آمار بر اساس شاخص‌های یکسان ارائه نمی‌شوند.

عضو شورای فرهنگ عمومی ادامه داد: در حوزه کتابخانه‌های الکترونیک فقر قانون وجود دارد و اگر بخواهیم آن را توسعه دهیم نیاز به قانون‌گذاری دارد. ما به دنبال این هستیم که اولین کتابخانه بدون کتاب را در تهران ایجاد کنیم و در این زمینه با یک سری از اپلیکیشن‌ها قرارداد خواهیم داشت که این خدمات را آغاز کنیم. اما باز هم نهایی کردن این موضوع نیاز به کار جدی حقوقی دارد.

مهدی رمضانی در پایان سخنان خود با تأکید بر لزوم اصلاح قانون تأسیس نهاد گفت: ما را یک نهاد عمومی غیردولتی می‌دانند که از این حیث در بخش‌های مختلف با مشکل مواجه هستیم. بر این اساس باید این قانون اصلاح شود. گزارش تناقضات موجود در قانون را به مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ارائه دادیم و گزارشی در این باره منتشر شده است که امیدواریم در ادامه مسیر با حمایت شما نمایندگان محترم به مقصود برسیم.