ناشناخته بودن رشته‌ی کتابداری و عدم درک صحیح مسئولین دانشگاه‌های بنگلادش از آن

به گزارش لیزنا، نخستین سلسله وبینار های الگوها و تجربه‌های آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی در آسیا  با همکاری دانشگاه های شهید بهشتی و دانشگاه بیرجند، با موضوع تجربه آموزش گروه علم اطلاعات و دانش شناسی در دانشگاه داکا بنگلادش در بیست و سوم شهریورماه 1401، با سخنرانی دکتر ام دی انور الاسلام از دانشگاه داکا و دبیری دکتر لیلی سیفی از دانشگاه بیرجند برگزار شد.

در ابتدای این نشست، دکتر انور الاسلام به نزدیکی فرهنگ و اصول معماری دو کشور ایران و بنگلادش و وجود  گروه ادبیات و زبان فارسی در دانشگاه داکا اشاره کرد.

دکتر انور الاسلام به تاریخچه و نحوه‌ی شکل‌گیری گروه علم اطلاعات و دانش شناسی در دانشگاه داکا اشاره کرد و گفت: اولین اقدام برای ارائه‌ی دوره‌ی کارشناسی ارشد در دانشگاه مدرس و در سال 1936 میلادی صورت پذیرفت و پس از خارج شدن شبه‌قاره‌ی هندوستان از استعمار 190 ساله‌ی حکومت بریتانیا و تشکیل دو کشور هندوستان و پاکستان، دانشگاه داکا در سال 1921 میلادی در استان پاکستان شرقی که در حال حاضر به‌عنوان کشور بنگلادش شناخته می‌شود، افتتاح شد. این دانشگاه به‌عنوان قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین دانشگاه بنگلادش شناخته می‌شود. پیدایش رشته‌ی کتابداری در این دانشگاه مربوط به سال 1952 میلادی است که برخی از کتابداران این دانشگاه، اقدام به برگزاری دوره‌های یک‌ساله‌ی آموزش تخصصی کتابداری نمودند و در پی آن گواهینامه‌ای به شرکت‌کنندگان اهدا کردند. علاوه بر این، در دانشگاه داکا به کمک محققین فولبرایت، نسبت به برگزاری دوره‌های آموزشی کتابداری در سال‌های 1955 تا 1959 میلادی اقدام شد.

وی گفت: رشته‌ی کتابداری و اطلاع‌رسانی در دانشگاه داکا، با ارائه‌ی مدرک دیپلما در سال 1959 میلادی نمود پیدا کرد و پس از آن با برگزاری دوره‌های ام فیل (این دوره در کشورهایی همچون پاکستان، هندوستان و بنگلادش، پیش از دوره‌ی دکتری ارائه می‌شود) و دکتری در سال‌های 1978 تا 1979 میلادی، توسعه یافت. در سال 1959 میلادی، گروه این رشته در دانشگاه داکا به‌عنوان «علم کتابداری» نام‌گذاری شد؛ اما در سال‌های 1987 تا 1988 میلادی به‌عنوان «کتابداری و علم اطلاع‌رسانی» تغییر نام داد و درنهایت اکنون به‌عنوان گروه «مدیریت کتابداری و علم اطلاع‌رسانی» شناخته می‌شود.

در ادامه، وی به معرفی هیئت‌علمی 18 نفری این گروه پرداخت که تشکیل‌شده است از 9 استاد تمام، 2 دانشیار، 5 استادیار و 1 مربی. دکتر انور الاسلام با معرفی دوره‌ی 4 ساله‌ی کارشناسی رشته مدیریت کتابداری و علم اطلاع‌رسانی دانشگاه داکا که در قالب 112 واحد به دانشجویان ارائه می‌شود، به برخی از سرفصل‌های این دوره که اکثراً دروس 4 واحدی هستند نیز از قبیل مقدمه‌ای بر کتابداری و علم اطلاع‌رسانی، مبانی اطلاعات و فناوری‌های ارتباطی، آموزش زبان بنگالی، متون تخصصی انگلیسی، نمایه‌سازی و فهرست‌نویسی، توسعه منابع اطلاعاتی، مبانی آرشیو و شبکه‌سازی اشاره کرد.

وی گفت:  دوره‌ی کارشناسی ارشد این رشته در دانشگاه داکا 1 ساله بوده و به دو صورت با پایان‌نامه و بدون پایان‌نامه در قالب 36 واحد به دانشجویان ارائه می‌شود. علاوه بر این، در گروه مدیریت کتابداری و علم اطلاع‌رسانی دانشگاه داکا، دوره‌ی 2 ساله‌ی کارشناسی ارشد حرفه‌ای در قالب 44 واحد، دوره‌ی 2 ساله‌ی ام فیل و دوره‌ی 3 ساله‌ی دکتری نیز ارائه می‌شود.

 دکتر انور الاسلام گفت:  نحوه‌ی ارزیابی این دروس بر مبنای نمره‌ی آزمون پایان‌ترم و حضور دانشجو در کلاس و همچنین نمره‌ی ارزیابی میان‌ترم آن‌ها است که 40 درصد آن بر اساس آزمون تئوری و 20 درصد آن کار آزمایشگاهی است.

وی با معرفی فضای آزمایشگاه رایانه‌ی گروه مدیریت کتابداری و علم اطلاع‌رسانی دانشگاه داکا، گفت: بیشتر تمرکز این گروه، بر روی موضوعات علم اطلاع‌رسانی و فناوری، کتابخانه‌های دیجیتال، آرشیو و سیستم‌های کتابخانه‌ای متمرکز است و همکارانشان اغلب در زمینه‌ی مدیریت دانش و اطلاع جویی، کتاب‌سنجی، رسانه‌های اجتماعی و رفتار اطلاع‌یابی فعالیت می‌کنند.

دکتر انور الاسلام در ادامه به روابط بین‌المللی گروهشان با دانشگاه‌هایی در کشورهای ژاپن، آمریکا، هندوستان، بلژیک و غیره در زمینه‌ی کارهای پژوهشی، فرصت‌های مطالعاتی و برگزاری رویدادهای مشارکتی اشاره کرد و خبر از انعقاد قرارداد بین‌المللی (MOU) با دانشگاه فنی مارا در مالزی داد.

وی با بیان اینکه اغلب دانشجوهای این رشته، دوره‌ی ارشد و دکتری خود را خارج از بنگلادش و در کشورهایی همچون آمریکا، استرالیا، فنلاند و بلژیک می‌گذرانند، به اخذ بورسیه‌های اراسموس موندوس و کامن ولث توسط اعضای هئیت علمی و دانشجویان، اشاره کرد. فعالیت‌های چشمگیر گروه در انجمن علوم اطلاعات و فناوری (ASIS&T) و جوایز مختلفی که اعضای هیئت علمی و دانشجویان این گروه کسب کرده‌اند نیز از جمله مطالب دیگر بود.

وی در ادامه  به ذکر برخی از چالش‌های موجود بر سر راه پیشرفت این رشته در کشور بنگلادش پرداخت و گفت: رشته‌ی مدیریت کتابداری و علم اطلاع‌رسانی در دانشگاه‌های بنگلادش چندان موردتوجه قرار نمی‌گیرد و از بین 52 دانشگاه دولتی و 108 دانشگاه خصوصی، تنها 3 دانشگاه دولتی و تعداد محدودی از دانشگاه‌های خصوصی، این رشته را ارائه می‌کنند که آن هم توسط انجمن کتابداران آمریکا (ALA) تأیید اعتبار نمی‌شوند.

وی همچنین مواردی از قبیل ناشناخته بودن این رشته و عدم درک صحیح مسئولین دانشگاه‌ها از آن، کمبود افراد واجد شرایط برای عضویت در هیئت‌های علمی و عدم همکاری آن‌ها با سایر رشته‌ها، کمبود امکانات زیرساختی، محدود بودن کتاب‌های درسی تخصصی به زبان بنگالی و امکان دسترسی به مجلات الکترونیکی و پایگاه‌های اطلاعاتی آنلاین، کافی نبودن مهارت‌های اطلاعاتی فارغ‌التحصیلان این رشته و کمبود مشاغل مرتبط با این حوزه، عدم انگیزه و حمایت‌های پژوهشی کافی برای برگزاری کنفرانس‌های بین‌المللی و فقدان مدارس الکترونیکی در بنگلادش را نیز در زمره‌ی چالش‌های پیش روی این رشته عنوان کرد.

 علاوه بر این موارد، دکتر انور الاسلام به دوره‌های آموزشی کتابداری که توسط برخی از مؤسسات و زیر نظر دانشگاه ملی بنگلادش ارائه می‌شوند اشاره کرد و گفت: این دوره‌ها از نظر کیفی و حرفه‌ای مورد تأیید متخصصان این رشته نیستند. بیشتر فعالیت‌های گروه بر روی آموزش متمرکز است، نه پژوهش؛ و از طرفی به دلیل ماهیت بین‌رشته‌ای بودن این رشته، برخی از پژوهش‌های مرتبط با آن، زیر نظر افراد غیرمتخصص هدایت می‌شوند.

 در پایان این نشست دکتر انور الاسلام به سوالات حاضرین پاسخ داد.